An Example of Hijra-nāme from the West Turkistan Region

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 151 - 179, 28.03.2025

Zeliha Dilek Keçeciler

https://doi.org/10.32711/tiad.1479624

Öz

The 19th and 20th centuries were a struggle for existence for the Eastern Turks. The Russian administration of the period included elements who preferred to assimilate the religious and national values of other communities. Many intellectuals, writers and artists also had their share of this policy of intimidation, and were subjected to the persecution of the period, either through exile, heavy prison sentences or execution. The author of our text, Shadi Töre Cihangiroğlu (d. 1933), devoted himself to explaining Islam and the Prophet Muhammad, wrote numerous religious-themed works throughout his life, and eventually died in exile. In this study, the “Hijra” chapter in his work titled Nazm-ı Siyer-i Şerîf, which was written by a literary writer living under difficult conditions in Turkistan with the concern and haste to teach people about their Prophet, will be tried to be studied. In our article, which consists of four parts together with the introduction, “Hicretnâme” -as it appears in the original text, under separate headings and with quatrain numbers- will first be explained in Turkish. Then the text will be transcribed.

Anahtar Kelimeler

Turkish Islamic Literature, Sıar, Hijretname, Eastern Turkish, Shadi Zhangiruly

Batı Türkistan Bölgesinden Bir Hicretnāme Örneği

Öz

19. ve 20. yüzyıl Doğu Türkleri açısından bir varoluş mücadelesi ile geçmiştir. Dönemin Rus yönetimi içinde diğer toplulukların dinî ve millî değerlerini asimile etmeyi tercih eden unsurlar yer almıştır. Halkların maruz kaldıkları bu sindirme politikasından pek çok aydın, yazar ve sanatçı da kendi paylarına düşeni almış, ya sürgün edilerek ya ağır hapis cezaları alarak ya da infaz edilerek dönem zulümlerine maruz kalmışlardır. Metnimizin müellifi Şadi Töre Cihangiroğlu (ö. 1933) da kendisini İslâm’ı ve Hz. Peygamber’i anlatmaya adamış, ömrü boyunca sayısız dinî temalı eser vermiş, en sonunda da sürgün haldeyken vefat etmiştir. Çalışmada Türkistan’da zorlu şartlar altında yaşayan bir edîbin insanlara Peygamberlerini öğretmek kaygısı ve telaşı ile kaleme aldığı Nazm-ı Siyer-i Şerîf adlı eserinde yer alan “Hicret” bölümü işlenmeye gayret edilecektir. Giriş ile beraber dört bölümden oluşan makalemizde “Hicretnâme” -esas metinde geçtiği hali ile ayrı başlıklarda ve dörtlük numaraları ile- önce Türkiye Türkçesi ile anlatılacaktır. Ardından da metin transkripsiyonlu olarak aktarılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Edebiyatı, Siyer, Hicretnâme, Doğu Türkçesi, Şadi Töre Cihangiroğlu

Kaynakça

• Abdigapbarova, Zhanar. “Kazak Akyn Shady Zhangıruly'nin Tarihî Eserlerinin Fikir Özellikleri”. Scıence And World International Scientific Journal 7 (11 2014), 41-45.
• Abdigapparova, Zhanar. “Religious Enlightening and Poet Shadi in Kazakh Literature”. Science and World 2 (2015), 10-15.
• Akar, Metin. “Türkiye ile Kazakistan’ın Yazılı Eski Edebiyatlarında Ortak Konulu Eserler”. Orhon Yazıtlarının Bulunuşundan 120 Yıl Sonra Türklük Bilimi ve 21. Yüzyıl, ed. Ülkü Çelik Şavk. 1/31-42. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2011.
• Boranbayev, Yarılgasın. “Şığıs Şayırlarınıñ Soñı-Şädi Aqın”. Bilim (2014), 11-52.
• Bursevî İsmail Hakkı. Ferahu’r-Rûh Muhammediye Şerhi. Bursa: Uludağ Yayınları, 2000.
• Çelebioğlu, Âmil. “Süleyman Nahîfî, Hicretü’n-Nebî”. Türklük Araştırmaları Dergisi 2 (1986), 53-87.
• Çelebioğlu, Âmil. Türk Mesnevî Edebiyatı XV. yy.’a Kadar-Sultan II. Murad Devri. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Çetişli, İsmail. Türk Şiirinde Hz. Peygamber (1860-2011). Ankara: Akçağ Yayınları, 1. Basım, 2012.
• Egüz, Esra. Erzurumlu Mustafa Darîr’in Siretü’n-Nebî’sindeki Türkçe Manzumeler Metin-İnceleme. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Erşahin, Seyfettin. “Türklerin Hz. Muhammed Hakkındaki İlk Bilgi Kaynaklarından Kısas-ı Enbiyalar: Kısas-ı Rabguzi Örneği”. Diyanet İlmi Dergi -Peygamberimiz Hz. Muhammed Özel Sayısı- (2003), 204.
• İbn Hişam. es-Siretü’n-Nebeviyye. çev. Mehmet Beşir Eryarsoy. İstanbul: Siyer Yayınları, 1. Basım, 2023.
• İbn Kesîr. el-Bidaye ve’n-Nihaye. Çev. Mehmet Keskin. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1. Basım, 2017.
• Jolseyitova, Magripa. Kazakstandagı Musılmandık Bilim Beru Juyesinin Tarihınan. Almatı: 2004.
• Kahraman, Alim. “Taş Basması”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/144-145. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2011.
• Karipbayev, Zhanbota. Edebî Yaratımda Manevî Bağlam. Kazakistan: Avrasya Ulusal Üniversitesi, 2019
• Kiremitçi, Ferdi. “Türk İslam Edebiyatında Manzum Hicretnâmeler ve Mustafâ Fevzî b. Numân’ın “Hicret-i Habîb-i Rabbü’l Âlemîn” Başlıklı Mesnevisi”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 18 (2017), 333-402.
• Kusainova, Meiramgul - Abdigapparova, Zhanar. “The Image of Historical Figures in Kazakh Literature”. International Journal of Social Science and Humanity 6 (Haziran 2016), 437-455.Ṣ
• Önkal, Ahmet. “Hicret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/458-462. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1998.
• Öztoprak, Nihat. “Türk Edebiyatında Manzum Siyerler”. Bir Kutlu Doğum Şaheseri, Mevlid ve Süleyman Çelebi. ed. Bilal Kemikli, Osman Çetin. 51-70. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Seyyid Mustafa Râsim Efendi. Tasavvuf Sözlüğü/Istılâhât-ı İnsân-ı Kâmil. ed. İhsan Kara. İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2. Basım, 2016.
• Umerî, Ekrem Ziyâ. Sahih Rivayetlere Göre Hz. Peygamber’in Hayatı. İstanbul: Beka Yayınları, 2017.Ṣ