The Life of Yahyâ b. Saîd al-Ensârî, the Hadith Scholar Judge of the Tabi‘un Period (d. 143/760) and His Place in Hadith Science

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 246 - 266, 28.03.2025

Hikmetullah Ertaş

https://doi.org/10.32711/tiad.1566054

Öz

In the first century of the Hijri calendar, which saw the emergence of the companions, the Tabi'un, and the Atba' al-Tabi'in, many pioneering scholars arose. One of the most significant among them, and the focus of our study, is Yahya b. Said al-Ansari from the Tabi'un generation. Yahyā b. Sa‘īd passed away in 143 AH (760 CE) while serving as a judge in Hāshimiyya. As one of the most prominent scholars of the Tabi‘in period, he was described by hadith critics as “sika” (reliable), “sebt” (precise), “hüccet” (proof), “esbetü’n-nās” (the most trustworthy of people), and “hafız” (memorizer). He lived during the Umayyad and Abbasid periods, serving as the judge of Medina during the Umayyad period and as the judge of Hāshimiyya during the Abbasid era. He received hadith from Companions and young Tabi‘in such as Anas b. Mālik, Sāib b. Yazīd b. Sa‘īd, and Abū Umāmah Asad b. Sahl, and he taught leading jurists of his time, including Imam Mālik, Imam Abū Yusuf, Abdullah b. Mubārak, Sufyān al-Thawrī, Sufyān b. ‘Uyaynah, and Ibn Jurayj. He is regarded as one of the most important hadith scholars of his era. By transmitting the hadith “Actions are judged by intentions” to many people, he elevated this previously personal hadith to a renowned status. Our study focuses on evaluating the narrations that Yahyā b. Sa‘īd transmitted within the framework of the Kutub al-Sittah

Anahtar Kelimeler

Yahyâ b. Saîd, Hadith, Fiqh, Kütüb-i Sitte, Judge.

Tabi’în Dönemi Muhaddis Kadısı Yahyâ b. Saîd el-Ensârî’nin Hayatı (ö.143/760) ve Hadis İlmindeki Yeri

Öz

Sahâbî, tâbiîn ve etbâu’t-tâbiîn tabakaların yer aldığı hicrî ilk asırda çok sayıda öncü âlim yetişmiştir. Bu âlimler arasında en dikkat çekici isimlerden biri, çalışmamızın konusu olan tabîîn tabakasından Yahyâ b. Saîd el-Ensârî’dir. Yahyâ b. Saîd 143/760 yılında kadılık görevinde bulunduğu sırada Hâşimiyye’de vefat etmiştir. Tâbiîn döneminin en önemli âlimlerinden olan Yahyâ b. Saîd hadîs münekkitleri tarafından “sika, sebt, hüccet, esbetü’n-nâs, hafız” şeklinde ta’dîl edilmiştir. Emevî ve Abbâsîler döneminde yaşamış, Emevîler döneminde Medine kadılığı, Abbâsî zamanında ise Hâşimiyye kadılığı görevinde bulunmuştur. Enes b. Mâlik, Sâib b. Yezîd b. Saîd, Ebû Ümâme Esad b. Sehl gibi sahâbî ve genç tâbiînlerden hadîs almış, Fukahâ-i Seb’a’ya öğrencilik yapmış İmâm Mâlik, İmâm Ebû Yûsuf, Abdullah b. Mübârek, Süfyân es-Sevrî, Süfyân b. Uyeyne, İbn Cüreyc gibi öncü âlimler yetiştirmiş yaşadığı dönemin en önemli muhaddislerindendir. “Ameller niyetlere göredir” hadîsini pek çok kişiye naklederek daha önce fert olan bu hadîsi meşhur derecesine ulaştırmıştır. Bu çalışma, Yahyâ b. Saîd’in Kütüb-i Sitte çerçevesindeki rivayetlerini analiz etmekte ve bu rivayetlerin içerik ve sahîhlik açısından değerlendirmesini amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yahyâ b. Saîd, Hadis, Fıkıh, Kütüb-i Sitte, Kadı

Kaynakça

• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b İsmâîl b İbrâhîm Cu’fî. et-Târihü’l-kebîr. 9 Cilt. Beyrut : Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Buḫârî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. İsmâʿîl. et-Târîḫu’l-Kebîr. 8 Cilt. Ḥaydarâbâd: Dâiratu’l-Maʿârifi’l- ʿOŝmâniyye, 1431.
• Cemâluddîn el-Mizzî, bû’l-Ḥaccâc Yûsuf b. ʿAbdurraḥmân b. Yûsuf el-Kelbî. Tehẑîbu’l-Kemâl fî ʾEsmâi’r-Ricâl. 35 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1400/1980.
• Dâreḳuṭnî, Ebû’l-Ḥasen ʿAlî b. ʿOmer el-Bağdâdî. el-ʿİlelu’l-Vâride fî’l-ʾEḥâdîŝi’n-Nebeviyye. 15 Cilt. Riyad: Dâru Ṭaybe, 1405/1985.
• Ebû Bekr Abdullâh b. Ebî Dâvûd Süleymân b. Eşʿas es-. Sünen. Cidde : Dârü’l-Kıble li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, 1998.
• Ebû Ḥatim, Ebû Muhammed ʿAbdurraḥman er-Râzî (327/938). el-Cerh ve’t-tʿadîl. Hind: Dâʾiratü’l-Meʿârifi’l- ʿOsmâniyye, 1. Basım, 1952.
• Elbânî, Muhammed Nâsırüddin. İrvâ’ü’l-galîl fî tahrîci ehâdîsi Menâri’s-sebîl. 9 Cilt. Beyrut : el-Mektebü’l-İslâmî, 1985. http://ktp.isam.org.tr/detayzt.php?navdil=tr&idno=77413&wKitaplar=irva&wYazarlar=elbani
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdullah İbnü’l-Beyyi’ Muhammed. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. 5 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Târîhu Bağdâd. 16 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslamî, 2002.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. Takrîbü’t-Tehzîb. 1 Cilt. Suriye: Dâru’r-Reşîd, 1986.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. Tehzîbü’t-Tehzîb. 12 Cilt. Hind: Dâiretü’l-Maârif, 1326.İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. Tehzîbü’t- Tehzîb. 15 Cilt. Dabî:Cam’iyetu Dâri’l-birr, 1431.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. el-Muhallâ. 12 Cilt. Kahire : Dâru’l-Fikr, 1984.
• İbn Mâce, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Yezîd el-Ḳazvînî. es-Sünen. 5 Cilt. Dımâşk : Dârü’r-Risâleti’l-Alemiyye, 2010.
• İbn Mahled el-Attâr’. Mâ revâhü’l-ekâbir ʿan Mâlik b. Enes ve Yahyâ el-Ensârî ve İbn Cüreyc. Beyrut: Müessesetü’r-Reyân, 1416.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed. et-Tabakâtü’l-kübrâ. 8 Cilt. Medine : Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1987.
• İmam Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. el-Muvaṭṭaʾ. nşr. Abdüvehhâb Abdüllatîf. Kahire: y.y., 1382/1962.
• İmân İzziddin. Merviyyâtu Yahyâ b. Saîd el-Ensârî el-Mu’alletu bi’l-İhtilâfi aleyhi fî kitâbi’l-İleli li’d-Dârekutnî. Gazze: Câmi’atü’l-İslâmiyye, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Kulat, Mehmet Ali. “İstanbul’un Fethini Müjdeleyen Hadisin Değerlendirilmesi”. Diyanet İlmi Dergi XXXVII/2 (2001), 5-24.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâleddin Yusuf b Abdurrahman b Yusuf. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
• Moğultay b. Kılıç, Ebu Abdullah Alaüddin Moğultay b Kılıç b Abdullah el-Bekceri el-Hikri. İkmâlü Tehzîbi’l- Kemâl. 12 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Fârûkü’l-Hadîse, 2001.
• Moğultay b. Kılıç, Ebû ʿAbdullâh. İkmâlu Tehzîbi’l-Kemâl fî Esmâî’r-Ricâl. 12 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 1422/2001.
• Muhammed Emin el-Herevî. Şerhu Sünen’i İbn Mâce. 26 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2018.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. 5 Cilt. Beyrut : Daru İhyâi’t-Türasi’l-Arabî, 1374-75/1955-56.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb. es-Sünenü’l-kübrâ. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Nesâî, Ebû ʿAbdirraḥmân Aḥmed b. Şuʿayb b. ʿAlî el-Ḫorâsânî en-. es-Sunenul’l-kubrâ. ed. Ḥasan ʿAbdulmunʿim eş-Şelebî. Beyrut: Müʾessesetü’r-Risâle, 2001.
• Nisâbûrî, Ebû Bekr Muhammed b İbrâhim İbnü’l-Münzir. el-İşrâf ala mezâhibi’l-ulemâ. Re’sü’l-hayme : Mektebetu Mekketü’s-Sekafiyye, 2004.
• Râmehurmuzî, Ebû Muhammed el-Hasen b. ʿAbdurrahmân b. Hallâd el-Fârisî er-. el-Muhaddisu’l-Fâsıl beyne’r-Râvî ve’l-Vâʿî. Beyrut : Dârü’z-Zehâir, 2016.
• Sahnûn, Abdüsselam b Saîd Tenuhi. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. 4 Cilt. Beyrut : Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Selmâ b. Sâlim b. Recâ. Fıkhu Yahyâ b. Sâid el-Ensârî. Medine: Medine İslâm Üniversitesi, Doktora Tezi, 1410.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. İlelü’t-Tirmizî el-Kebîr. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1409.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. Beyrut : er-Risâletü’l-’Alemîyye, 2009.
• Veki’, Ebû Bekr Muhammed b Halef b Hayyan ed-Dabbi. Ahbârü’l-kudat. 3 Cilt. Beyrut : el-Mektebetü’t- ticâriyetü’l-kübrâ, 1947.
• Yılmaz, Hayati. “Yahyâ b. Sâid el-Ensârî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Yiğit, İsmail. “Emevîler”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 11/104-108. İstanbul: TDV Yayınları, 1995. https://islamansiklopedisi.org.tr/emeviler
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemseddin Muhammed b Ahmed b Osman. Târîhü’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l- a’lâm. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b Ahmed b Osman ez-. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. 25 Cilt. Beyrut : Müessesetü’r- Risâle, 1985.