Hanefi Mezhebinde Şüf‘a Hakkı ve Fıkıh Öğretimi

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 1 - 37, 28.03.2025

Muhammet Abdülmecit Karaaslan

https://doi.org/10.32711/tiad.1570953

Öz

Şüf'a hakkı hukuk sistemlerinde ortaklar arasında olan bir hak olmakla beraber ayrıntısıyla İslam hukukuna özgü bir haktır. Bu hak çeşidi, çıkmaz sokak, özel yol, özel su kanalı gibi belirgin kapalı bir alanda hak sahiplerinin olası fayda ve zararlarını korumak ve dengelemek amaçlı ihdas edilmiştir. İslam hukukçuları, şüf’ayı devren mülkiyet sebebi sayar ve mülkiyet hakkının sınırlandıran ve yenilik doğuran akitlerden kabul ederler. Satıcı ile müşteri arasında şüf’adarın üçüncü bir kişi olma niteliği olup çeşitli öncelikleri vardır: Bunlar önce satılan malda ortaklık sonra irtifak haklarında ortaklık ve bitişik komşuluktur. İslâm hukuku, şekil ve içerik bakımından kazuistiktir. Bunlar önce satılan malda ortaklık sonra irtifak haklarında ortaklık ve bitişik komşuluktur. İslâm hukuku, şekil ve içerik bakımından kazuistiktir. Günümüzde hukuk metinleri daha çok mücerred yöntemle ele alınmakta zamanla bu metot ders kitaplarına da sirayet etmiş bulunmaktadır. Oysa öğrencilerin soruları daha çok meseleci tarzda olmaktadır. Bu çalışmada Hanefi mezhebi özelinde şüf‘a hakkı, genel olarak işlenilerek fıkıh öğretimi ilişkisi üzerinde durulmuştur. Fıkıh öğretiminde bu iki yöntemin etkisinin yanı sıra; problem çözme, gösteri ve doğrudan analoji gibi çeşitli öğretim tekniklerin de nasıl kullanılacağı araştırılmıştır. Araştırmamızın yazımında derleme ve nitel araştırma yöntemlerinden metin analiz yöntemi kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Hanefi Mezhebi, Şüf‘a Hakkı, Fıkıh Öğretimi, Mücerret-Meseleci Yöntem, Olay Örgüsü, Şematize

Etik Beyan

Etik Beyan Yoktur

Destekleyen Kurum

Yoktur.

Teşekkür

Yoktur

al-Shufa/Pre-emption Right and Fiqh Teaching in the Hanefi Sect

Öz

Although the right to shufa is a right between partners in legal systems, it is a right specific to Islamic law. This type of right has been established to protect and balance the possible benefits and damages of the right holders in a prominent closed area such as a cul-de-sac, private road, private water channel. Islamic jurists consider shuf'a as a reason for transfer of property and accept it as one of the contracts that limit the right of ownership and create innovation. Between the seller and the customer, the suffragette has the quality of being a third party and has various priorities: First, partnership in the goods sold, then partnership in easement rights and adjacent neighborhood. These are first partnership in the property sold, then partnership in easement rights and adjacent neighborhood. Islamic law is kazuistic in form and content. Today, legal texts are mostly handled with the method of remuneration, and over time, this method has spread to textbooks. However, students' questions are more in an issue-oriented style. In this study, the right to shut in the Hanafi madhhab is generally processed and the relationship between fiqh teaching is emphasized. In addition to the effect of these two methods in teaching fiqh; It is also investigated how to use various teaching techniques such as problem solving, demonstration and direct analogy. In writing our research, text analysis method, which is a compilation and qualitative research method, was used.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Hanafi Madhhab, Right to Shufa, Fiqh Teaching, Abstract-Issuer Method, Plot, Schemas.

Kaynakça

• Abdulmün‘im, Muhammed Abdurrahmân. Mu’cemu’l-mustalahâti’l-elfâzi’l-fikhiyye. 3 Cilt. Kahire-Kazablanka: Daru’l-faḍile/Daru’l-i’tiṣam, 1419/1999.
• Akgündüz, Ahmet. Mecelle Ta'dilleri ve Gerekçeleriyle Birlikte Karşılaştırmalı Mecelle-i Ahkâm-ı Adlîye. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2017.
• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti´l-ahkâm. çev. Raşit Gündoğdu vd. 4 Cilt. İstanbul: DİB Yayınları, 2017.
• Ansay, Sabri Şakir. Hukuk Tarihinde İslam Hukuku. Ankara; Turhan Kitabevi, 4. Basım, 2002.
• Baltacı, Ali. “Nitel Araştırma Süreci: Nitel Bir Araştırma Nasıl Yapılır?”. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (AEÜSBED) 5/2 (2019), 368-388. https://doi.org/10.31592/aeusbed.598299
• Morgan, G. - Smircich, L. “The Case for Qualitative Research”. Academy of Management Review 5/4 (1980), 491-500.
• Berki, Ali Himmet. Açıklamalı Mecelle. İstanbul: Hikmet Yayınları, 1985.
• Beyatlı, Yasir. “Kaynak Kişi”. İslam Hukuku-4 Ders Notları ve Sözlü Beyanları. Bartın 2023.
• Beyhâkî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Ma’rifetü’s-sünen ve’l-âsâr. Erişim 21 Nisan 2023. https://www.hadisveritabani.info/hadis/ara
• Beyhâkî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn. Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir ‘Atâ. 10 Cilt. Mekke: Mektebetü dâri’l-bâz, 1994.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukûk-i İslâmiyye ve Istılahât-ı Fıkhiyye Kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1988.
• BK, Borçlar Kanunu. Resmî Gazete (29/4/1926). Kanun No. 818. Erişim 5 Mayıs 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/5.3.818.pdf
• Buhârî, Muhammed b. İsmâ’îl. el-Câmi’u’s-sahîh. thk. Bedrettin Çetiner. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları-Dâru Sahnûn, 1992.
• Burhanpurlu, Şeyh Nizâm. Fetâva’l-Hindiyye’l-‘Alemgiriyye fî mezhebi’l-İmâmi’l-A’zam Ebî Hanîfe en-Nu’mân. thk. Abdüllatif Hasen Abdurrahman. 16 Cilt. Bulak: Dârü’l-kütübi’l-’ilmiyye, 2000.
• Çeker, Orhan. Fıkıh Dersleri-1. Konya: Tekin Kitabevi, 2014.
• Çiftçi, Muhammed Hüsnü. Ehl-i Re’y ve Ehl-i Hadisin Fıkhi Yaklaşımları. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2020.
• Çolak, Abdullah. İslâm Borçlar Hukuku. İstanbul: Ensar Yayınları, 2020.
• D&G, Dim & Gürses Hukuk ve Danışmanlık. “Şüf’a Hakkı (Ön alım Hakkı)”. Erişim 1 Mayıs 2023. https://l24.im/9zp1xN
• Demiralay, Betül. İslâm Hukuku ve Türk Hukukunda Ön Alım Hakkı (Şüf’a). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Dirik, Mehmet. İslâm Hukukunda Şüf‘a. Ankara: Sonçağ Akademi, 2022. Mehmet
• Arslan, Mehtap. “Öğretim Teknikleri”. Fatih Projesi ve Fizik Eğitimi Eba İçerik ve Uygulamalar. Sites.google.com. Erişim 22 Ağustos 2024. https://sites.google.com/view/mehtaparslan/%C3%B6%C4%9Fretim/%C3%B6%C4%9Fretim-teknikleri
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as. Sünen. thk. Bedrettin Çetiner. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları-Dâru Sahnûn, 1992.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Yayınları, 2005.
• Ergün, Mehmet. “İslâm Hukukunda Hukuka Aykırılık”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 5/2 (Aralık 2018), 271–294. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/587401
• Erturhan, Sabri. Temel Fıkıh Bilgileri. Konya: Hikmetevi Yayınları, 3. Basım, 2021.
• Gamrâvî, Muhammed ez-Zührî. es-Sirâcü’l-vehhâc şerhu ‘alâ metni’l-Minhâc. İstanbul: Eser Neşriyat, b.y., ts.
• Golden, Brighid. “Enabling critical thinking development in higher education through the use of a structured planning tool”. Irish Educational Studies 42/4 (2023), 949-969. https://doi.org/10.1080/03323315.2023.2258497
• Gözler, Kemal. Hukuka Giriş. Bursa: Ekin Yayın Dağıtım, 20. Basım, 2023.
• Habibullah, Khudayberen. İslâm Hukukunda Şüf’a. İstanbul: 29 Mayıs Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2016. https://openaccess.29mayis.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12723/2538?show=full
• Halebî, İbrâhîm. Mülteka’l-ebhûr. Dersaadet – İstanbul : Matbaa-i Osmaniye, 1309
• Hamevî, Ebü'l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. Muhammed el-Hamevî, Gamzu ‘uyuni'l-besâir şerhu kitâbi'l- Eşbâh ve'n-nezâir. 4 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1985.
• Hasûne, Fuâd Abdürraûf el-Carcâvî. Ahkâmu’ş-şüf‘a fi’ş-şeri‘ati’l-İslâmiyye. Gazze: İslâm Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Karşılaştırmalı Fıkıh Bölümü, 2000. https://library.iugaza.edu.ps/book_details.aspx?edition_no=134483
• HMK, Hukuk Muhakemeleri Kanunu. Resmî Gazete (4/2/2011). Kanun No. 6100. Erişim 5 Mayıs 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6100.pdf
• HUMK, Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu. Resmî Gazete (2, 3, 4/7/1927). Kanun No. 1086. Erişim 5 Mayıs 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/5.3.1086.pdf
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî. Hâşiyetü Reddi’l-muhtâr ‘alâ Dürri’l-Muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr li-fıkhi Ebî Hanîfe. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-fikr, 2000.
• İbn Emîru Hâc, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed el-Halebî. et-Takrîr ve’t-tahbîr ‘ale’t-tahrîr fî usûli’l-fıkh. tsh. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-’ilmiyye, 1999.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Askalânî. ed-Dirâye fî taḫrîci eḥâdîs̱i’l-Hidâye. nşr. Abdullâh Hâşim el-Yemânî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1964.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. Müsned. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları-Dâru Sahnûn, 1992.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed, el-Muhallâ, thk. Muhammed Münir Dimaşkî. 11 Cilt. Mısır: İdaretü’t-tıba‘e’l-münîre, 1352.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed el-Makdisî. el-Muġnî. thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî vd. 15 Cilt. Riyad: Dâru ‘alemi’l-kütüb, 1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları-Dâru Sahnûn, 1992.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. nşr. Abdullâh Alî el-Kebîr. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’s-sadr, 1990. İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâiḳ. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 2002.
• İbn Nüceym, Zeynülâbidîn b. İbrâhîm el-Mısrî el-Hanefî. el-Eşbâh ve’n-nezâir (Şerhi Gamz ile Birlikte). 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-’ilmiyye, 1985.
• İbn Nüceym, Zeynülâbidîn b. İbrâhîm el-Mısrî el-Hanefî. Fetâvâ İbn Nüceym (el-Fetâva’z-zeyniyye) (Hulâsa-i İbn Nüceym). Tercüme: Hasan Re’fet b. İbrâhîm Rüşdî el-İstanbûlî. İstanbul: Şeyh Yahya Matbaası, 1872. İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Kurtûbî. Bidâyetü’l-müçtehid ve nihâyetü’l-muḳteṣid. thk. Ferîd Abdülazîz el-Cündî, 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2004.
• İbnü’l-Münzir, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhîm. Kitâbü’l-İcmâ’. Tercüme ve Giriş: Abdülkadir Şener. Ankara:
• Gaye Matbaası, 1983.
• Karaman, Hayreddin. Ana Hatlarıyla İslam Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1985, 1986, 1987.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. 3 Cilt. İstanbul : Nesil Yayınları, 1991.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd. Bedâ’i’u’s-sanâʾiʿ fî tertîbi’ş-Şerâ’i‘. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1982.
• Kudûrî, Ebü’l Hüseyn Ahmed b. Muhammed. el-Muhtasar. İstanbul: Fazilet Neşriyat, b.y., 1977.
• Köklü, Nilgün. “Örnek Olay Çalışma Metodları”. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES) 27/2 (2019), 771-779. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000000372
• Mahmutoğlu, Yakup. “İslâm Hukukunun Kazuistik Yapısı Üzerine”. Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2/1 (2012), 131-151. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sduhfd/issue/22977/245788
• Mâlik b. Enes. Muvatta’. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları – Dârü Sahnûn, 1992. Merginânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyetü’l-Mübtedî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l- erkâm, 2006.
• Mevkûfâtî, Midillili Mehmed Efendi. Kitâb-ı Mevkûfât. 2 Cilt. Dersaadet: Şirket-i Sahâfiyye-i Osmâniyye Matba‘ası, 1318.
• Mevsılî, Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-ta’lîli’l-Muhtâr. 5 Cilt 1 Cilt İçinde. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1987.
• MK, Medeni Kanun. Resmî Gazete (4/4/1926). Kanun No. 743. Erişim 5 Mayıs 2023. https://www.lexpera.com.tr/mevzuat/kanunlar/turk-kanunu-medenisi-743
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmi’u’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları-Dâru Sahnûn, 1992.
• Narmanlıoğlu, Ünal. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Veri Tabanı. “Kanunun Anlam Bakımından Uygulanması”. Erişim 15 Aralık 2021. https://hukuk.deu.edu.tr/wp-content/uploads/2020/01/Narmanlioglu6.pdf
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şu‘ayb b. Alî. Sünen. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları-Dâru Sahnûn, 1992.
• Optimisthub, Optimist Hub. “Görselin İçerik Açısından Önemi”. Erişim 21 Mayıs 2022. https://www.optimisthub.com/gorselin-icerik-acisindan-onemi.html
• Sâbık, Seyyid. Fıkhü’s-sünne. 3 Cilt. Mısır: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî - Dârü’l-Hadîs, b.y., ts. San’ânî, Muhammed b. İsmail, Sübülü’s-selâm şerhu Bulûği’l-merâm min edilleti’l-ahkâm. 2 Cilt. Beyrut: Dâr-u İhyâi’t- Türâsi’l- ‘Arabî, 4. Basım, 1960.
• Seraḫsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr-Dârü’l-Ma’rife, 1409/1989.
• Şafak, Ali. Hadislerde ve Mukayeseli Hukukta Şüf‘a Hakkı Konusu ve Hak Sahipleri. Erzurum: y.y, 1981.
• Şafak, Ali. Hukuk Terimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayıncılık, 1992.
• Şâfi’î, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1993.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muġni’l-muḥtâc ilâ maʿrifeti me'ânî elfâẓi’l-Minhâc ‘alâ metni Minhâci’t-tâlibîn li’n-Nevevî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1997.
• TBK, Türk Borçlar Kanunu. Resmî Gazete (4/2/2011), Kanun No. 6098, Erişim 5 Mayıs 2023. ttps://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6098.pdf
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları- Dâru Sahnûn, 1992.
• TMK, Türk Medeni Kanunu. Resmî Gazete (8/12/2001). Kanun No. 4721. Erişim 4 Mayıs 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.4721.pdf
• Türcan, Talip. İslâm Hukuk Biliminde Hukuk Normu Kavramsal Analiz ve Geçerlilik Sorunu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2003.
• ULS, UniversityLifeStyle. “تعدد انثركاء في الشفعة”. Erişim 21 Haziran 2023. https://universitylifestyle.net/تعدد-الشركاء-في-الشفعة/
• USCM, The United States Conference Of Mayors. “Pre-emption of City Authority in America by Richard Briffault Joseph P. Chamberlain (Professor of Legislation Columbia Law School)” (Erişim 21 Ağustos 2024) https://www.usmayors.org/wp-content/uploads/2023/06/USCM-Briffault-Preemption-Summary-June-4- 2023.pdf
• Yıldırım, İlyas. “Şüf‘a/Ön Alım Hakkı-Mecelle ve Türk Medeni Kanunu Merkezli Bir Mukayese”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 16/31 (Nisan 2018), 317-336.
• Zeyla’î, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullâh b. Yûsuf. Naṣbü’r-râye tahrîcü ehâdisi’l-Hidâye. 7 Cilt. Beyrut: Dârül’-kıbleti’s-sekâfeti’l- İslâmiyye vd., 1997.
• Zühaylî, Vehbe. el-Fıkhü’l-İslâmî ve edilletühû. 10 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Fikri’l-Mu‘âsır, 34. Baskı, 2014.