Reisülküttâp Mehmet Raşit Efendi Kütüphanesi’ndeki Kelâm ve Akâid Eserleri

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 449 - 475, 28.03.2025

Ayhan Işık

https://doi.org/10.32711/tiad.1589100

Öz

Osmanlı Devleti’nde ilmî ve kültürel mirasın gelecek nesillere aktarıldığı en önemli kurumlardan biri vakıflardır. Dinî, ictimaî, siyasî, iktisadî ve idarî sahada oldukça aktif vazife yürüten vakıflar, toplumun eğitim seviyesinin gelişmesine katkı sağlamıştır. Özellikle kitap ve kütüphane vakıfları, toplumun eğitim seviyesinin yükseltilmesinde ilk sırada yer almaktadır. Bu bağlamda Osmanlı devlet ricalinden Reisülküttâp Mehmet Raşit Efendi’nin Kayseri’deki Kütüphanesi, döneminin bir nevi yazılı kültür hafızasıdır. Mehmet Raşit Efendi, sadece kütüphane binasını yaptırmakla kalmamış, içerisine pek çok alanla ilgili temel sayılabilecek yazma eserleri de bağışlamıştır. Çalışmamızda Şer‘iyye Sicilleri Arşivi’nde kayıtlı Reisülküttâp Mehmet Raşit Efendi’nin vakfiyesi esas alınmak suretiyle kütüphanedeki kelâm ve akâid eserleri incelenmiştir. Çalışmamızda ayrıca, Reisülküttâp Mehmet Raşit Efendi Kütüphanesi’nin, İstanbul Müftülüğü Şer‘iyye Sicilleri Arşivi ve Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi’nden tespit ettiğimiz vakfiyesindeki kayıtlar ile basılı/dijital kataloglarındaki eserler mukayese edilmiştir. Kütüphanenin kurulduğu dönemdeki kelâm ve akâid ile ilgili eserlerin toplu bir şekilde listesinin sunulmasıyla Osmanlı dönemi kelâm eserleriyle ilgili literatürdeki eksikliğin giderilmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, İslâm Mezhepleri Tarihi, Şer‘iyye Sicili, Vakıf, Mehmet Raşit Efendi

Kalam and Aqa’ıd Works In Library of Reis al-Kuttab Mehmet Rashid Efendi

Öz

In the Ottoman Empire, one of the most important institutions where scientific and cultural heritage was passed on to future generations was waqf/foundations. The foundations, which were very active in religious, social, political, economic and administrative fields, also contributed to the development of the educational level of the society. In particular, foundations on books and libraries ranked first in raising the level of education of the people. In this context, the Library of Reis al-Kuttab Mehmet Rashid Efendi, one of the Ottoman state officials, is a kind of written cultural memory of the period. Based on the information in the documents of endowment, it is seen that after fiqh and literature, most of the endowed works are related to the field of kalām and aqā'id. In our study, the records in the library foundation of Reis al-Kuttab Mehmet Rashid Efendi, which were identified in the Judicial Registers Archive of Mufti’s Office in Istanbul and the Archive of General Directorate of Foundations, and the works in the printed / digital catalogs have been compared.

Anahtar Kelimeler

Kalām, History of Islamic Sects, Judicial Registers, Waqf/Foundation, Mehmet Rashid Efendi.

Kaynakça

• Alikılıç, Dündar. “Kayseri’de Kütüphane Geleneği”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum, 2003.
• Aslan, Mustafa. “Kayserili Raşit Mehmet Efendi ve Divançesi”, Journal of Turkish Studies 2/3 (2007), 40-58.
• Cunbur, Müjgân, “Kayseri’de Raşid Efendi Kütüphanesi ve Vakfiyesi”. Vakıflar Dergisi 8 (1969), 185-195.
• Çayırdağ, Mehmet. “Kayseride Vakıf Kütüphaneleri”, Vakıflar Dergisi 20 (1988), 245-289.
• Çitak, Gözde. Kayseri Raşit Efendi Kütüphanesi'ndeki XIX. Yüzyıla Ait Kuran-ı Kerim Tezhiplerinin İncelenmesi, Erciyes Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Erünsal, İsmail E. “Osmanlı Döneminde İstanbul Kütüphaneleri”, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, İstanbul: İSAM, 2015.
• Erünsal, İsmail E. Türk Kütüphaneleri Tarihi II Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1988.
• Erünsal, İsmail E. “Osmanlı Döneminde İstanbul Kütüphaneleri”, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyı¬la Büyük İstanbul Tarihi: Edebiyat, Kültür, Sanat, ed. Çoşkun Yılmaz, İstanbul: İSAM, 2015..
• Erünsal, İsmail E. Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2008.
• Erünsal, İsmail E. “Râşid Efendi Kütüphanesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/462-463. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Gökdoğan, Nuray. Kayseri Raşid Efendi Eski Eserler Kütüphanesi’ndeki 1096 Nolu Mesnevi’nin Tezhip ve Cilt Sanatı Bakımından İncelenmesi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Geleneksel Türk El Sanatları Ana Sanat Dalı. Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Günay, Hacı Mehmet . “Vakıf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/475-479. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Güneş, Gülcan Avşin. “Kayalık Medresesi Kütüphanesi: XIX. Yüzyıl Denizlisi'nde Kitap Vakıfları ve Kitaplar”. Vakıflar Dergisi, Ankara, 61 (2024), 117-131.
• İnalcık, Halil. “The Policy of Mehmed II towards the Greek Population of Istanbul and the Byzantine Buildings of the City”. Dumbarton Oaks Papers 23-24 (1968-69).
• Karabulut, Ali Rıza. Kayseri Raşid Efendi Kütüphanesi Tarihçesi. Kayseri, 1994.
• Karabulut, Ali Rıza. Kayseri Raşid Efendi Eski Eserler Kütüphanesi’ndeki Türkçe Arapça Farsça Yazmalar Kataloğu. Kayseri: Mektebe Yayınları, 1995.
• Karabulut, Ali Rıza-Mercan, İ. Hakkı. Kayseri Râşid Efendi Kütüphanesi’ndeki Türkçe, Farsça, Arapça Basmalar Kataloğu. Kayseri, 1993.
• Karadağ, Hasan. Kayseri’de Kitap ve Kütüphane, Erciyes Üniversitesi Matbaası. Kayseri, 1992.
• Küçüktepe, Şener. Kayseri İli “Raşit Efendi Kütüphanesi”nde Bulunan Deri Cilt Kapakları Üzerine Bir Araştırma. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Okutan, Ahmet. Kayseri Umumî Kütüphanesi Râşid Efendi Kısmı Usul-i Hadis ve Hadis İlmine Ait Arapça Elyazma Eserler Kataloğu. İstanbul, 1964.
• Öztürk, Halil. “Ziya Bey Yazma Eser Kütüphanesindeki Akâid ve Kelâm Eserleri”. Edebali İslâmiyat Dergisi 4/1 (2020), 1-39.
• Özyedekçi, Kâzım. “Kayserili Reisülküttâb Mehmed Râşid Efendi ve Eserleri”. Kayseri Halkevi Dergisi 13/2 (1939), 391-398.
• Özyedekçi, Kâzım. “Râşid Efendi Kütüphanesi ve Yazma Eserler I-VIII”. Kayseri Halkevi Dergisi1946-1948.
• Parlak, Mustafa. “Kayseri’de Bir Kültür Hazinesi: Reisü’l-küttâb Mehmed Raşid Efendi Kütüphanesi”. Erciyes Dergisi 11 (1988), 1-5.
• Yıldız, Esra. “Şer'iyye Sicillerinden Şefkat ve Merhamet Timsâli Vakfiye Örnekleri”. Din ve Hayat: İstanbul Müftülüğü Dergisi 30 (2017), 72-75.
• Yıldız, Esra. Şeriyye Sicillerinin Tıp Tarihi Açısından Önemi: Osmanlı Devleti’nde Sağlık Çalışanlarının Terekeleri. Ankara: İlâhiyat Yayınları, 2023.