Maketler Üzerinden Konut Satışının Fıkhi Yönü

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 77 - 97, 28.03.2025

Zübeyir Aslan

https://doi.org/10.32711/tiad.1590928

Öz

Bilindiği üzere çağımızda ticari alanda hızlı değişmeler ve yeni uygulamalar meydana gelmektedir. Bunlardan biri maket üzerinden yapılan satışlarla ilgilidir. Buna göre plan ve projesi netleşmiş ancak henüz fiziki bir görünüm kazanmamış konut gibi yapıların ticareti icra edilmekte, gerçekte var olmayan malın satışı yapılmaktadır. Bu tür satışların İslâm ticaret hukukuna göre meşru olup olmadığı, meşru ise bunun hangi gerekçeye dayandığının bilinmesi önemlidir. Zira İslâm hukukunun genel prensiplerine göre akit esnasında mevcut olmayan şeyin satışı yasaklanmıştır. Bununla birlikte ticari hayatın akışını sağlamak amacıyla selem ve istisnâ‘ gibi bazı akit türlerine cevaz verilmiş ve konu bu akitler çerçevesinde tartışılmıştır. Çalışmanın amacı, mevzuyla ilgili muasır âlimlerin yaklaşımlarını tespit ve tahlil etmek, maket üzerinden yapılan satışla alakalı ileri sürülen görüşlerin dayandığı delilleri ortaya çıkarmak ve bunlar arasında bir mukayese yaparak alana katkı sunmaktır. Çalışmada klasik ve modern fıkıh eserlerine başvurulmuş, bilimsel eser ve makalelerden yararlanılmış, İslâm ülkelerinin konuyla ilgili fetva kurullarından istifade edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Ma‘dûm’un satışı, Konut, Maketler, Taksit.

The Fiqh Aspect of Selling Houses Through Models

Öz

As is well known, rapid changes and new practices are emerging in the commercial sector in our era. One such practice involves sales conducted through models. This entails the trade of structures like houses, whose plans and projects have been finalized but have not yet taken on a physical form, effectively selling non-existent goods. Understanding whether such sales are legitimate according to Islamic commercial law, and if so, the rationale behind their legitimacy, is crucial. This is because, according to the general principles of Islamic law, selling something that does not exist at the time of the contract is prohibited. However, to facilitate the flow of commercial life, certain types of contracts, such as salam and istisna‘, have been permitted, and the issue has been discussed within the framework of these contracts. The aim of this study is to identify and analyze the approaches of contemporary scholars on the matter, to reveal the evidence supporting the views proposed regarding sales conducted through models, and to contribute to the field by comparing these views. The study references classical and modern fiqh works, draws upon scholarly works and articles, and seeks to benefit from the fatwa councils of Islamic countries on this issue.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Sale of Non-Existent Goods, Housing, Models, Installments

Kaynakça

• Abdulmecid, Abdullah. el-Kavâ‘idü ve’d-davâbitu el-fıkhiyye li-ahkâmi’l-mebî‘. Ürdün: yy, 2005.
• Affane, Hüsamüddin. Bey’u’l-murabâha li’l-âmiri bi’ş-şirâ’. Filistin: Beytü’l-mali’l-filistini, 1996.
• Bardakoğlu, Ali. “TDV İslâm Ansiklopedisi”. Bey’. C. 6. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Bilgili, İsmail. “İslam Hukukunda Ma’dûm’un Satışı”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 8 (2006), 211-238.
• Buhari, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Sahihu’l-Buhari. Dimaşk: Dârü’l-Mustafa, 2011.
• Bûtî, Muhammed Tevfik Ramazan. el-Buyû‘u’ş-Şâi‘a ve eseru’l-mebî‘i ‘alâ şer‘iyyetiha. Dimaşk: Darü’l-fikr, 2010.
• Çeker, Orhan. Fıkıh Dersleri. Konya: Ensar Yayıncılık, 2013.
• Dalgın, Nihat. Gündemdeki Tartışmalı Dini Konular. 2 Cilt. İstanbul: Etüt Yayınları, 2010.
• Darîr, Sıddık Muhammed el-Emîn. el-Ğararü fi’l’ukûdi ve asarühü fi’t-tatbikâti’l-mu’âsıra. Cidde: yy, 1990.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. Fıkıh ve Fıkıh Tarihi İncelemeleri. Ankara: İSAM Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Duman, Soner. İmam Şâfiî’nin Kıyas Anlayışı. Ankara: İSAM Yayınları, 2. Basım, 2017.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünenü Ebi Davud. thk. Şuayb Arvavût. 7 Cilt. Suudi Arabistan: Darü’r-risale’l-alemiyye, 2009.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 7. Basım, 2019.
• Feyyûmî, Ebi’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Ali. el-Misbâhu’l-münîr fi ğarîbi’ş-Şerhi’l-kebîr. thk. Eymen Abdurrezzâk eş-Şevâ. 1 Cilt. Dimaşk: Dârül-feyhâ, 1. Basım, 2016.
• Hafîf, Ali el-. İslâm Hukukuna Göre Hukukî İşlemler ve Hükümleri (Eşya ve Borçlar Hukuku). thk. Rahmi Yaran. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 4. Basım, 2020.
• Hamne, Mahmud. el-Ferâidü’l-behiyye fi’l-kavâid ve’l-fevâidi’l-fıkhiyye. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1986.
• Haydar Efendi, Ali. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. 4 Cilt. Dârü’l-cîl, 1991.
• Hısnî, Takıyyüddîn Ebû Bekr b. Muhammed b. Abdilmü’min el-Hüseynî. Kifâyetü’l-ahyâr fî halli Ğayeti’l-ihtisâr. Lübnan: Darü’l-minhâc, 2008.
• İbn Arefe, Muhammed b. Muhammed el-Vargami et-Tunusi. el-Muhtasaru’l-Fıkhi. 10 Cilt. Müesssesetü Halef Ahmed el-Hatbur, 2014.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. İslâm Hukuk Felsefesi. çev. Mehmet Erdoğan, Vecdi Akyüz. İstanbul: Rağbet, 4. Basım, 2013.
• İbn Kayyım, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkî el-Hanbelî. İʿlâmü’l-muvakkıʿîn ʿan rabbi’l-ʿâlemîn. thk. Ebu Ubeyde Meşhur b. Hasan Al Selman. 6 Cilt. Suudi Arabistan: Darü İbnü’l-Cevzî, 1. Basım, 2002.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Cemmâîlî. el-Kâfî fî fıkhi’l- İmâmi’l-mübeccel Ahmed b. Hanbel. 4 Cilt. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• İbn Kudame, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Cemmâîlî. el-Muğnî. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türki. 15 Cilt. Riyad: Darü Alemi’l-kütüb, 3. Basım, 1997.
• İbn Kudame, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Cemmâîlî. el-Muğnî. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türki. 15 Cilt. Riyad: Darü Alemi’l-kütüb, 3. Basım, 1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. 5 Cilt. Suudi Arabistan: Darü’r- risale, 2009.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lîsânü’l-’Arab. Kahire: Darü’l-maârif, ts.
• İbn Müflih, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Müflih b. Muhammed el-Makdisî er-Râmînî. el-Mübdi’ fi şerhi’l-Mukni’. Beyrut: yy, 1980.
• İbn Salih Abdullatif, Abdurrahman. el-Kavâidü ve’d-davâbitü’l-fıkhiyyeti’l-mutadamminetü li’t-teysir. 2 Cilt. Medine: el-Câmia el-İslâmiyye, 2003.
• İbnü’l-Hümâm, Muhammed b. Abdilvahid es-Sivâsî. Fethu’l-kadîr Şerhu’l-Hidâye. 10 Cilt. Mısır: Mustafa el-Babî el-Halebi ve Evlâdühü, 1. Basım, 1970.
• Kal’aci, Muhammed Ruvâs. Mu’cemu lügati’l-fukahâ. Beyrut: Dârü’n-nefâis, 1996.
• Karadâvî, Yusuf. Bey’u’l-murabâha li’l-âmiri bi’ş-şirâ’, ts.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâʾi’u’s-sanâiʿ fî tertîbi’ş-şerâ’i. 7 Cilt. Beyrut: Darü’l-kütübi’l- ilmiyye, 1910.
• Komisyon. el-Fetâvâ’ş-şer‘iyye fi’l-mesâili’l-iktisâdiyye,. Kuveyt: yy, 1987.
• Komisyon. Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye. 2 Cilt. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2019.
• Komisyon. Konut İnşaatı ve Alış-Verişine Yönelik Gayrimenkul Finansmanına İlişkin Karar. “Uluslararası İslâm Fıkıh Akademisi Dergisi” 1/6 (1990), 193.
• Köse, Saffet. İslam Hukukuna Giriş. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 11. Basım, 2018.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. et-Tecrîd. 12 Cilt. Kahire: Darü’s-selam, 2. Basım, 2006.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. Muhtasaru’l-Kudûrî fi’l-fıkhi’l-Hanefî. Beyrut: yy, 1997.
• Kute, Adil Abdulkadir b. Muhammed Veli. el-‘Urfu, hucciyyetühü ve eserühü fi’l-fıkhi’l-muâmelati’l-maliyye. Mekke: el-Mektebetü’l-Mekkiyye, 1997.
• Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî. Muvatta’. thk. Abdulvahhab Abdullatif. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-ilmiyye, 2. Basım, ts.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-İknâ fi’l-fıkhi’ş-Şafii, 2010.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullāh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-muhtâr. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l- Erkam, 1997.
• Mevvak, Muhammed b. Yusuf el-. et-Tâc ve’l-iklîl li Muhtasar’ı Halil. 8 Cilt. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1. Basım, 1994.
• Mustafa, İbrahim vd. el-Mu’cemü’l-vasît. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahihu Müslim. 7 Cilt. Kahire: Dârü ihyai’t- turâsi’l-’arabî, 1955.
• Müzenî, Ebû İbrâhîm İsmâîl b. Yahyâ b. İsmâîl el-Müzenî el-Mısrî. el-Muhtasar. thk. Ebi Amir Abdullah Şerefüddin Dağıstani. 2 Cilt. Riyad: Darü Medaric, 1. Basım, 2019.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî. el-Mecmûʿ şerhu’l-Mühezzeb. 9 Cilt. Kahire: İdaretü’tabaatı’l-müniriyye, 1928.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî. el-Mecmûʿ şerhu’l-Mühezzeb. 9 Cilt. Kahire: İdaretü’tabaatı’l-müniriyye, 1928.
• Osmânî, Muhammed Takî. Fıkhü’l-büyû’ ’ale’l-mezahibi’l-arba’ah. 2 Cilt. Dimaşk: Darü’l-kalem, 1. Basım, 2021.
• Osmanî, Muhammed Taki el-. Fıkhü’l-büyû’ ’ale’l-mezahibi’l-arba’ah. 2 Cilt. Katar, 2021.
• Özel, Ahmet. TDV Dinî Terimler Sözlüğü. 2 Cilt. Ankara: İSAM Yayınları, 2023.
• Senhûrî, Abdürrezzâk Ahmed. Mesâdirü’l-hak fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: yy, ty.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 31 Cilt. Mısır: Matbaatü’s-saâde, ty.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 31 Cilt. Mısır: Matbaatü’s-saâde, ty.
• Şabân, Zekiyüddîn. İslâm Hukuk İlminin Esasları. thk. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2014.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. 3 Cilt. Beyrut: Darü’l- kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb eş-Şirbînî el-Kâhirî. Muğni’l-muhtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâzi’l-Minhâc. 6 Cilt. Dimaşk: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• Zeydân, Abdulkerim. el-Vecîz fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Müessesetü’r-risâle Nâşirûn, 2014.
• Zühaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletühü. 10 Cilt. Dimaşk: Darü’l-fikr, 2. Basım, 1985.