The Introduction of Nafi‘ Qira'at to Kairouan, Influential Figures in Its Spread, and the Reasons for Its Fame: A Study Focusing on the 2nd, 3rd, and 4th Hijri Centuries

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 379 - 404, 28.03.2025

Mustafa Hilmi Bilican

https://doi.org/10.32711/tiad.1598400

Öz

In Kairouan, where the companions of the prophet and their followers planted the seeds of knowledge, many different Quranic recitation systems have come and gone, from the first campaigns to the region in the 20s of the Islamic calendar until the end of the fifth century, when the city lost its status as a scientific center. The trajectory that began with the recitations (qira'at) of the companions evolved through the recitations of prominent reciters among the Tabi'un the process of selection led by the scientific delegation sent by khalifa, and the period of preference following the classification by Ibn Mujahid, during which certain recitations became more prominent. The research data will present an overview of the situation before the rise of the Nafi‘ recitation, followed by its introduction to Kairouan, the key figures who contributed to its prominence, and the reasons for its widespread success and stability.

Anahtar Kelimeler

Qur'ân, Qiraat, Kairouan, Maghrib, Nâfi'

Nafi‘ Kıraatinin Kayrevan'a Girişi, Yayılmasında Etkili Olan Kişiler ve İştihar Sebepleri: Hicrî 2, 3, 4. Asırlar Özelinde Bir İnceleme

Öz

Sahabe ve tabiînin özverili gayretleriyle İslamî ilimlerde önemli bir seviyeyi yakalayan Kayrevan, aynı zamanda farklı gelişim safhalarına şahitlik etmiş olması hasebiyle de kıraat ilmi tarihinin kendisinden müstağni kalamayacağı bir coğrafya niteliğindedir. Sahabîlerin harfleri ile başlayan serencam, tâbiînden öne çıkan kurranın okuyuşları ile Ömer b. Abdilazîz’in gönderdiği heyetin öncülük ettiği ihtiyar süreci ile devam etmiş, İbn Mücâhid’in tasnifi sonrası bazı kıraatlerin öne çıktığı tercih dönemi ile nihayet bulmuştur. Yaklaşık dört yüz elli yılda, geçiş güzergâhında da bulunması hasebi ile Kayrevan ilim merkezi fıkhî, kelâmî anlamda birçok akımın dönem dönem tesis edilip yayıldığı yer olduğu gibi kıraat konusunda da farklı birçok akıma ev sahipliği yapmıştır. Makale, öncelikle bölgenin ilk dönem kıraat serüvenine yer verecek daha sonra Nafî kıraatinin bölgeye girişi, intişarı ve istikrarındaki saikleri, konu çerçevesinde temayüz eden kurranın da içinde olduğu tarihi bir okumayla ele alacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Kıraat, Kayrevan, Mağrib, Nâfi‘

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm

Kaynakça

• Abdulvehhâb, Hasan Hüsnî. Varakât ani’l-hadârati’l-arabiyye bi-İfrîkıyye’t-Tûnusiyye. Tunus: Mektebetü’l-Menâr, 1965.
• Akbaba, Ahmet Arif. İbn Cüzeyy’in Kıraat İlmi Meselelerine Yaklaşımı ve Ferşî Farklılıkları Anlamlandırma Biçimi. İstanbul: Kitap Dünyası, 2024.
• Akbaba, Ahmet Arif. “Kayrevan’da Kıraat İlminin Teşekkül Süreci (Hicrî İlk Beş Asır))”. Dergiabant 12/2 (2024). https://doi.org/10.33931/dergiabant.1539809
• Aklan, Kenan. Kıraat Farklılıklarının Vakf ve İbtidâya Etkisi Secâvendî ve Üşmûnî Örneği. Ankara: İlahiyat Yayınları, ts.
• Askalânî, Şihâbüddîn Ebu’l-Fadl Ahmed b. Alî b. Hacer el-. Tehzîbü’t-Tehzîb. Hindistan: Dâiratü’l-Meârif en- Nizâmiyye, 1909.
• Dânî, Ebû ʿAmr ʿOsmân b. Saʿîd ed-. el-Muhkem fî nakti’l-mesâhif. thk. ʿİzze Hasen. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1986.
• Debbâğ, Ebû Zeyd Abdurrahman b. Muhammed el-Ensârî el-Üseydî. Meʿâlimü’l-îmân fî maʿrifeti ehli’l- Kayrevan. thk. İbrahim Şebbûh. Tunus: Mektebetü’l-Atîka, 1978.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muammed b. Ahmed b. el-Herevî el-. Tehzîbu’l-luğa. thk. Muhammed ʿAvd Mirʿab. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʿArabî, 2001.
• Hamîtû, Abdulhâdî. Kırâatü İmâm Nâfi‘ inde’l-meğâribeti min rivâyeti Ebî Sa‘îd Verş. Fas: Menşûratü Vezârati’l- Evkâfi ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 2003.
• Humeydî, Ebû Abdullah Muhammed b. Fütûh b. Abdullah. Cezvetü’l-muktebis fî târîhi ulemâ-i Endülüs. Tunus: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2008.
• İbn Abdi’l-Berr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh Muhammed. el-Kâfî fî fıkhi ehli’l-medîneti’l-Mâlikî. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenzîl. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Cezerî, Muhammed b. Muhammed b. Yusuf Şemsü’d-dîn Ebü’l- Hayr. Gâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiye, 1933.
• İbn Cüzey, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Abdillâh. et-Teshîl li-ulûmi’t-tenzîl. thk. Abdullah el-Hâlidî. Beyrut: Dâru’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1995.
• İbn Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Kâsım. Îdâhu’l-vakf ve’l ibtidâʾ. thk. Muhyî’d-Dîn ʿAbdurrahman Ramadân. 2 Cilt. Dımaşk: Matbûʿâtu Mecmaʿî’l-Luğati’l-ʿArabiyye, 1390/1971.
• İbn Faradî, Ebû’l-Velîd ʿAbdullâh b. Muhammed b. Yûsuf b. Nasr el-Ezdî. Târîhu ʿulemâi’l-Endülüs. 2 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1408/1988.
• İbn Ferhûn, Burhânüddîn İbrâhîm b. Ali. ed-Dîbâcü’l-müzheb fî ma‘rifeti a‘yâni ulemâi’l-mezheb. thk. Muhammed el-Ahmedî Ebü’n-Nûr. 2 Cilt. Kahire: Dâru’t-Türâs, 1972.
• İbn Haldûn, Abdurrahmân. Mukaddime-i İbn Haldûn. thk. Abdullâh Muhammed ed-Dervîş. Dımeşk: Dâru Ya’rub, 2004.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddin Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâü ebnâi’z-zamân mimmâ sebete bi’n-nakl evi’s-semâ ev esbetehü’l-a‘yân. Beyrut: Dâru Sâdir, t.y.
• İbn Mücâhid, Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs et-Temîmî Ebî Bekr el-Bağdâdî. Kitâbü’s-Seb‘a fi’l-kırâât. thk. Şevkî Dayf. Mısır: Dâru’l-Meârif, ts.
• Kâdî ʿİyâd, Ebû’l-Fadl ʿIyâd b. Mûsâ el-Yahsubî el-. Tertîbu’l-medârik ve takrîbu’l-mesâlik. thk. İbn Tâvît et- Tancî vd. 8 Cilt. Mağrib: Matbaʿatu Feddâle, 1983.
• Mahlûf, Muhammed b. Muhammed b. Ömer b. Alî İbn Sâlim. Şeceratü’n-nûri’z-zekiyye fî tabakâti’l-Mâlikiyye. 2 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Makdisî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed el-Beşârî. Ahsenü’t-tekâsîm fî ma’rifeti’l-iklîm. Beyrut: Dâru Sâdir, 1991.
• Makkarî, Şihâbu’d-Dîn Ahmed b. Muhammed et-Telemsânî. Nefhu’t-tîb min ğusni’l-Endülüsi’r-ratîb. Beyrut: Dâru Sâdir, 1968.
• Mâlikî, Ebû Bekr Abdullah b. Ubeydullah. Riyâdu’n-nüfûs fî tabakâti ulemâi’l-Kayrevan ve İfrîkiyye ve zehâdihim ve ubbâdihim ve nesâkihim ve seyrun min ahbârihim ve fedâilihim ve evsâfihim. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’n-Nahdati’l-Mısriyye, 1983.
• Maşalı, Mehmet Emin. “Kıraatlerin İntişarında Fıkhî Mezheplerin Rolüne Dair Bir Örnek”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (1998).
• Merrâkuşî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Muhammed. el-Beyân’ul-muğrib fî ahbâri’l-Endelus vel-Mağrib. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sekâfe, 1983.
• Nâsırî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Hâlid. el-İstiksâ li-ahbâri düveli’l-mağribi’l-aksâ. Fas: Dâru’l-Kitâb-Dâru’l-Beydâ, 1997.
• Sahnûn, Muhammed b. Âdâbü’l-muallimîn. thk. Hasan Hüsnî Abdulvehhâb. Tunus: Şirketü Tûnisiyye li Fünûni’r-Resm, 1972.
• Salihoğlu, Alaaddin. “Mağrib ve Kuzey Afrika Bölgesinde Nâfi’ Kıraati ve On Tarîki”. Tekirdağ İlahiyat Dergisi 9/1 (2023). Subhî, Abdurrahman es-Sâlih. Ulûmu’l-Hadîs ve mustalahuhû. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1984.
• Şelebî, Hind. el-Kırâât bi İfrîkiyye mine’l-fethi ile’l-muntesıfi’l-karni’l-hâmisi’l-hicrî. Dâru’l-Arabiyyeti li’l-Kitâb, 1983.
• Venşerîsî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ et-Tilimsânî el-. el-Mi’yârü’l-muarrab ve’l-câmiü’l-muğrib an fetavâyi ulemâi İfrîkıyye ve’l-Endülüs ve’l-Mağrib. Fas: Neşr-u Vizârati’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye li’l- Memleketi’l-Mağribiyye, 1981.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Mîzânü’l- i’tidâl. thk. Alî Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife li’t-Tabâati ve’n-Neşr, 1963.
• Zührî, Muhammed b. Sa’d ez-. et-Tabakâtü’l-kebîr. thk. Alî Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 2001.