Faith Reason and Will in the Early Kalam-Philosophy Relationship

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 3, 794 - 817, 30.09.2025

Cafer Genç

https://doi.org/10.32711/tiad.1577871

Öz

There have been extensive discussions on the relationship between reason and transmission in Kalam, and a significant amount of literature has emerged. These discussions on the relationship of mind and transmission are useful discussions on their own ground because the framework and relationship of both concepts are crucial. However, considering the two concepts as separate concepts rather than the "relationship" of the two concepts leads to a significant problem. This orientation leads to the emergence of two autonomous / different types of information in the form of “knowledge based on reason” and “knowledge based on transmission,” which do not require each other. A similar issue to the relationship between reason and transmission is the relationship between reason and will. Reason exists in every human being as a condition/consequence of being human and has the power/system to reveal itself and produce knowledge independently of belief. Similarly, willingness is a condition/consequence of being human and is functional regardless of belief.

Anahtar Kelimeler

Kalam , Reason , Will , Nas , Salaf

İlk Dönem Kelam-Felsefe İlişkisinde İman Akıl ve İrade

Öz

Kelamda akıl ile naklin ilişkisine dair geniş kapsamlı tartışmalar yapılmış ve önemli sayıda literatür oluşmuştur. Akıl ile naklin ilişkisine dair bu tartışmalar kendi zemininde yararlı tartışmalardır; çünkü her iki kavramın çerçevesi ve ilişkisi önem arz etmektedir. Ancak mesele iki kavramın “ilişkisi” olmaktan çıkarılıp her ikisinin ayrı kavramlar olarak ele alınması önemli bir probleme yol açmaktadır. Bu yöneliş; birbirini gerektirmeyen “akla dayanan bilgi” ve “nakle dayana bilgi” şeklinde iki özerk/farklı bilgi çeşidinin ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Akıl ile naklin ilişkisine benzer bir konu akıl ile iradenin ilişkisi konusudur. Akıl insan olmanın bir şartı/sonucu olarak her insanda vardır ve inançtan bağımsız olarak kendini ortaya koyabilme ve bilgi üretme gücüne/sistemine sahiptir. Benzer şekilde, irade etmek de insan olmanın bir şartı/sonucudur ve inançtan bağımsız olarak da işlevseldir. Bu makalede, kısaca kelam tarihinde akıl ve iradeye atfedilen anlama paralel olarak birinin diğerini belirleme ve şekillendirme arasındaki ilişki ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kelam , Akıl , İrade , Nas , Selef

Kaynakça

• Adamson, Peter. “Felsefî Teoloji”. çev. Orhan Şener Koloğlu, Başlangıçtan Günümüze İslam Kelamı, Sabına Schmıdtke. İstanbul: Küre Yayınları, 2. Basım, 2017.
• Bolay, Süleyman Hayri. “Akıl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/238-239. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Bolay, Süleyman Hayri. Felsefe Doktrinler ve Terimler Sözlüğü. 11. Basım. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2013.
• Cevherî, İsmail b. Hammad, Tâcü’l-Lüğa ve Sıhâhu’l-Arabiyye. Beyrut: 1990.
• el-Eş’arî, Ebû’l Hasan Ali b. İsmail. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn (İlk Dönem İslam Mezhepleri). çev. Mehmet Dalkılıç- Ömer Aydın. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2005.
• Fahri, Macit. İslam Felsefesi Tarihi. çev. Kasım Turhan. İstanbul: İklim Yayınları, 3. Basım. 1992.
• el-Gazzâlî, Ebû Hamîd Muhammed b. Muhammed b. Ahmed, Filozofların Tutarsızlığı. çev. Mahmut Kaya - Hüseyin Sarıoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2005.
• el-Gazzâlî, el İktisad fi’l itikâd, ed. Abdullah Muhammed el-Halîl. 2. Baskı. Beyrut: Dârü’l Kütübi’l-İlmiyye , 2015/1437.
• el-Gazzâlî. Kimyâ-yı Saâdet. trc. Ali Arslan. İstanbul: Arslan Yayınları, 1992.
• Râgıb el-İsfehânî, el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân , çev. Abdulbaki Güneş, Mehmet Yolcu, Çıra Yayınları, İstanbul: 2012.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlm-i Kelâm. hz. Melikşah Sezen. İstanbul: Çizgi Kitabevi, 2021.
• İzmirli, İsmail Hakkı. İslam’da Felsefe Akımları. hz. N. Ahmet Özalp. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1995.
• Kâdî Abdulcebbâr. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse (Mu’tezilenin Beş İlkesi). çev. İlyas Çelebi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• Keskin, Mehmet. İmam Eş’ari ve Eş’arilik. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2013.
• Keskin, Halife. Kendi Kaynakları Işığında Şia İnanç Esasları. İstanbul: Beyan Yayınları, 2000.
• el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İSAM Yayınları, 6. Basım, 2014.
• en-Nesefî, Ebû’l Mu’in Meymûn b. Muhammed. et-Temhîd li-kevâidi’t-tevhîd, tah. Ahmed Ferîd el-Mezidî. Lübnan: Daru’l Kutubi’l İlmiyye, 2007.
• Pezdevî, İmam Ebul Yusr Muhammed. Ehli Sünnet Akaidi. çev. Şerafeddin Gölcük. 3. Baskı. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1979.
• es-Sabûnî, Nureddin Ahmed b. Muhammed Ebî Bekr. el-Bidaye fî usûli’d-dîn, thk. Muhammed Haşim el-Kutubî. Dımeşk: Mektebetu’l Hanefiyye, 1979/1396.
• Sinanoğlu, Abdulhamit. İslâm Düşüncesinin İki Kurucu Önderi İmâm Ebû Hanîfe ve Vâsıl Bin Atâ. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2012.
• Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelam Terimleri Sözlüğü. Ankara: İSAM Yayınları, 2010.
• et-Taftazani, Sa’duddîn. Şerhu’l Makâsıd, ed. İbrahim Şemseddin. Lübnan: Dârü’l Kütübi’l-İlmiyye, 3. Baskı, 2011.
• İbn Teymiyye, Taküyyıddîn. İman Üzerine. çev. Salih Uçan. İstanbul: Pınar Yayınları, 1985.
• Uludağ, Süleyman. Kelam İlmi ve İslam Akaidi. 4. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları,1999.
• Weber, Alfred. Felsefe Tarihi. çev. H. Vehbi Eralp. İstanbul: Sosyal Yayınlar. 5. Basım, 1998.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Akıl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/242. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.