Treatment of Prisoners of War During the Time of the Prophet Muhammad

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 3, 1214 - 1239, 30.09.2025

Fethi Yıldırım

https://doi.org/10.32711/tiad.1668822

Öz

This article examines the Prophet Muhammad's practices toward prisoners of war from various perspectives. War has been a social reality since the dawn of human history. Whether during or after war, certain practices can emerge depending on the character of individuals and the values of societies. While international agreements today attempt to prevent the mistreatment of prisoners, this is often shaped by the policies of powerful states. The Prophet Muhammad, who implemented the most successful revolution in human history, introduced practices in this regard that can offer solutions to the problems of today's people. During the advent of Islam, prisoners of war were enslaved in Arab society, as in other societies around the world. When Islam emerged, it was impossible to abolish slavery completely. Therefore, he introduced measures to reduce the number of slaves and, over time, to end slavery. A look at the Prophet Muhammad's practices regarding prisoners captured during his campaigns reveals a variety of treatment that did not weaken Muslims. However, overall, the number of those killed for various reasons was quite small, and the practice of enslavement was discouraged. It was recommended that the prisoners be treated well until the decision about them was announced, and it was stated that attention should be paid to eating, drinking and the manner of addressing them, and that they should avoid any behavior that would hurt their self-esteem.

Anahtar Kelimeler

Islamic History , Hz. Mohammed , War , Captive , Slave , Concubine

Hz. Peygamber Döneminde Savaş Esirlerine Yapılan Uygulamalar

Öz

Bu makalede Hz. Peygamber’in savaş esirlerine yönelik uygulamalar çeşitli yönlerden ele alınmaktadır. Savaş insanlık tarihinin başlangıcından beri toplumsal bir gerçeklik olagelmiştir. Gerek savaş esnasında gerekse savaş sonrasında kişilerin karakteri ve toplumların değer yargılarına göre bazı uygulamalar ortaya çıkabilmektedir. Günümüzde uluslararası antlaşmalarla esirlere yapılabilecek kötü muamele engellenmeye çalışılsa da bu, çoğunlukla güçlü devletlerin politikaları doğrultusunda şekillenmektedir. İnsanlık tarihinin en başarılı inkılabını gerçekleştiren Hz. Muhammed, bu hususta da günümüz insanının problemlerine çözüm sunabilecek nitelikte uygulamalar ortaya koymuştur. İslam’ın gelişi esnasında dünyanın diğer toplumlarında olduğu gibi Arap toplumunda da savaş esirleri köleleştiriliyordu. İslam ortaya çıktığında köleliği bir anda tamamen kaldırmak mümkün değildi. Bunun için mevcut köleleri azaltma ve zamanla köleliği bitirmeye yönelik tedbirler getirmiştir. Hz. Peygamber’in seferleri neticesinde ele geçirilen esirler hakkındaki uygulamalarına bakıldığında Müslümanları zayıf duruma düşürmeyecek biçimde farklı muameleler görülmektedir. Ancak geneline bakıldığında farklı nedenlerden dolayı öldürülenlerin sayısı oldukça az, köle edinilmesinin ise önü kapatılmıştır. Haklarındaki karar açıklanıncaya kadar esirlere iyi davranılması tavsiye edilmiş, yeme, içme ve hitap şekline dikkat edilmesi gerektiği belirtilerek izzeti nefislerini incitecek davranışlardan kaçınılması istenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi , Hz. Muhammed , Savaş , Esir , Köle , Cariye

Etik Beyan

Makale tek yazar tarafından yazılmış olup, istifade edilen kaynakların tamamı gösterilmiştir. Atrıca herhangi bir kurum tarafından destek almamıştır.

Kaynakça

• Ağırman, Mustafa. Hz. Peygamberin Amcası Abbas. İstanbul: Siyer Yayınları, 2020.
• Ahmed b. Hanbel. Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Ahmet Şefik Bey. er-Rikkû fi‟l-İslâm. çev. Ahmed Cevdet Paşa. İstanbul: Dersaadet İkdam Matbaası, 1314.
• Aksu, Güngör. Benî Kureyza Yahudilerinin Cezalandırılması. Siyer Araştırmaları Dergisi. 6 (2019), 80-100.
• Aktan, Hamza. “Hz. Peygamber Döneminde Kölelik Olgusu ve İnsan Özgürlüğüne Kur'ani Yaklaşım”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 16 (2001).
• Akyüz, Vecdi. Asrı Saadette İslâm. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1995.
• Algül, Hüseyin. “Fedek”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 12. Cilt. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Arafat, W. N. “Medine Yahudileri ve Beni Kureyza Hikâyesi Üzerine Yeni Bir Bakış”. çev. Şaban Öz. İslami Araştırmalar Dergisi. XVII/2, 139-145 (2004).
• Ateş, Ali Osman. Asrı Saadette Dinler ve Gelenekler. 2. Cilt. İstanbul: Beyan Yayınları, 1994.
• Austry, Jacques. Kapitalizm, Marksizim ve İslam. çev. Agâh Oktay Güneri. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayınları, 2010.
• Avcı, Casım. “Kaynukâ (Benî Kaynukâ). DİA. 25/88.
• Aydın, M. Akif. “Köle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/237-246.
• Azimli, Mehmet. Siyeri Farklı Okumak. Ankara: Anakara Okulu Yayınları, 2010.
• Bal, Ali. “Kölelik, Zorla Çalıştırma ve Benzer Uygulamalara İlişkin Yasağın Uluslararası Hukuk ve AİHM İçtihatları Çerçevesinde Gelişimi”. Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi. 2 (2019), 55-112.
• Balpınar, Zafer. “İsrail Güvenlik Politikasını Şekillendiren Anlayışa Dair Temel Bir Tanımlayıcı: Tevrat’a Göre Düşman Kavramı”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiayt Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13/23 (2012/2), 319-338.
• Bayındır, Abdulaziz. “Savaş Esirleri ve Cariyelik”. Erişim 30.12.2023. https://www.suleymaniyevakfi.org
• Bayındır, Abdulaziz. “Savaş Esirleri ve Cariyelik”, Kitap ve Hikmet Dergisi, 11 (2015).
• Belâzürî, Ahmed b. Yahya b. Câbir. el-Ensâbü’l-eşrâf. Thk. Süheyl Zekkâr. 4. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1417/1996.
• Birinci, Görkem. “İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin Kısa Tarihi I: Milletler Cemiyeti’nden Birleşmiş Milletler’e”. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7/2 (2017).
• Bozkurt, Gülnihal. “Eski Hukuk sistemlerinde Kölelik”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 38/1 (1981), 65-103.
• Bozkurt, Nebi. “Îs Seriyyesi”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. 22. Cilt. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Thk. Zâid Sabrî. Dâru’l-Hadâra, 3. Basım, 1436/2015.
• Çağdaş, Kemal. Hint Eski Çağ Kültür Tarihine Giriş. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1947.
• Çubukçu, Asri. “Sümâme b. Üsâl”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. 38. Cilt. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2010. DİB, Kur’an Yolu Tefsiri, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2023.
• Duman, Zeki. “İslam’ın Köle ve Cariye Sorununa Yaklaşımı”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29/1 (2012), 1-54.
• Duymaz, Erkan. “Modern Kölelik Avrupa Konseyi Hukukunda Kölelik, Kulluk ve Zorla Çalıştırma Yasakları Üzerine Bir İnceleme”. Legal Hukuk Dergisi 67/2 (2013), 415-462.
• Düzgün, Şaban Ali. Sarp Yokuşun Eteğinde İnsan. Ankara: Otto Yayınları 2012.
• Eberhard, Wolfram. Çin’in Şimal Komşuları. çev. Nimet Uluğtuğ. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1942.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş‘as b. İshâk b. Beşîr el-Ezdî es-Sicistânî. Sünen-i Ebi Dâvûd. Thk. Râid Sabrî b. Ebî Allafe. Riyad: Dâru’l-Sadârâ li’n-Neşri ve’t-Tevzi, 1436/2015.
• Ebû Ubeyd, el-Kâsım b. Sellâm. Kitâbü’l-emvâl. Thk. Muhammed Ammâre. 1. Cilt. Dâru’ş-Şürûk, 1409/1989.
• Elşad, Mahmudov. Hz. Peygamberin Savaşları. İstanbul: İsam Yayınları, 2010.
• Erul, Bünyamin. “Zeyd b. Hârise”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 44. Cilt. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Erul, Bünyamin. “Uyeyne b. Hısn”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 42. Cilt. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin. İslam ve Osmanlı Hukukunda Kölelik ve Cariyelik. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
• Gemalmaz, Mehmet Semih. Devlet Birey ve Özgürlük. İstanbul: Legal Yayıncılık, 3. Basım, 2015.
• Güner, Ahmet. “Dûmetülcendel”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. 10. Cilt. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Güriz, Adnan. Hukuk Felsefesi Ders Notları. İstanbul: Beta Yayıncılık 2014.
• Hadîce, Ahmed Ebû Etleh. el-İslâm ve’l-alakât ed-devliyye fi’s-silmi ve’l-harbi dirâse mükarine. Kahire: Darü’l-Maârif, 1. Basım, 1983.
• Hâkim, Hâfız Ebî Abdillah Muhammed b. Abdillah en-Nisabûrî. el-Müstedrek ale’s-sahihayn. thk. Mustafa Abdulkadir Atâ. 3. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitabu’l-İlmiyye, ty.
• Hammond, Peter. Slavery, Terrorism and Islam: The Historical Roots and Contemporary Threatt. Smashwords: Frontline Fellowship Publishing 2013.
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihâbuddin Ebi’l-Fadl Ahmed b. Ali. Tehzîbu’t-tehzîb, 3. Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitabi’l-İslami, ty.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed et-Temîmi el- Büstî es-Sicistâni. es-Sîretü‟n-nebeviyye ve Ahbâru‟l-hulefa. çev. Harun Bekiroğlu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• İbn Hibban, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed b. Ebî Hâtim. Kitâbü’s-sikât. 7. Cilt. 1. Haydarabad: Matbuatü Muhlis Dâiretü’l-Meârif, Basım, 1393/1973..
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Himyerî el-Meâfirî el-Basrî el-Mısrî. es-Sîretü’n-nebeviyye. 2. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabi 3. Basım, 1410/1990.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. el-Bidâye ve’n-nihaye. 3. Cilt. Beyrut: Mektebetü Maârif, 1410/1990.
• İbn Kesîr, Tefsiru’l- Kur’âni’l-Azîm, 2. Cilt. thk. Ebu İshak el-Huveynî. Riyad: Dâru’bnü’l-Cevzî, 1. Basım 1431.
• İbn Receb, Zeynüddin Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Şihâbü’d-Dîn el-Bağdâdî. Câmiu’l-ulûm ve’l-hikem, Thk. Şuayb Arnaûd, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1990.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Sa‘d b. Müni‘ ez-Zührî. Tabakâtü’l-Kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. 2. Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hânecî, 1421/2001.
• İbn Seyyidünnâs, Ebü’l-Feth Fethuddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Ya‘merî. Uyûnü’l-eser. Thk. Muhammed ‘Îd el-Hadrâvî. 1. Cilt. Beyrut: Dârı İbn Kesîr, ty.
• İnan, Abdulkadir. Eski Türklerde Teslim ve İtaat Sembolleri. İstanbul: Maarif Vekâleti, 1955.
• İslamoğlu, Mustafa. Hayat Kitabı Kur’ân. İstanbul: Düşün Yayınları, 3. Baskı, 2009.
• Jamal, Najim. “Gazvetu Benî Kurayza beyne’l-Hakâiki ve’l-Esâtîr”, Kitap ve Hikmet Dergisi 8, (Ocak-Mart 2015).
• Kafesoğlu, İbrahim. Kültür ve Teşkilat, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. Türk Dünyası El Kitabı, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1976.
• Kapani, Münci. Kamu Hürriyetleri. Ankara: Yetkin Yayınları, 7. Basım 2013.
• Kapar, M. Ali. “Fezâre (Benî Fezâre)”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. 12. Cilt. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Karaaslan, Muzaffer. “Kölelik Yasağının Tarihsel Gelişimi”. Yaşar Hukuk Dergisi. 4/1 (Ocak 2022).
• Karadeniz, Özcan. Roma Hukuku, Ankara: Turhan Kitabevi, 18. Basım 2019.
• Karaman, Hayrettin. İslâm Hukuk Tarihi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2017.
• Karan, Ulaş. “Kölelik, Kulluk, Zorla Çalıştırma ve Zorunlu Çalışma Yasağı: Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Bağlamında Karşılaştırmalı Analiz”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 67 (2018).
• Kâsânî, Alaaddin Ebubekir Mes’ud. Bedâiu’s-Sanâî fî tertÎbi’ş-şerâi‘. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
• Kelpeten, Mahmut. Benî Kureyzâ Yahudilerinin İnfazı ile İlgili Rivayetlerin Değerlendirilmesi. Tarih Dergisi. 53 (2012), 1-18.
• Kitab-ı Mukaddes. Kitabı Mukaddes Şirketi, 2020.
• Kramer, Samuel Noah. The Sümerians, Chicago: The University of Chicago Press, 1970.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâlî. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Kurtubi, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi li Ahkâmi’l-Kur’ân. çev. Beşir Eryarsoy, İstanbul: Buruc Yayınları 2002.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Tâif”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 38. Cilt. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Mevdûdî, Ebu’l-Âlâ. Tefhîmu’l-Kur’ân, çev. Muhammed Han Kayanî vd. İstanbul: İnsan Yayınları 2005.
• el-Mizzi, Cemaleddin Ebu’l-Haccâc Yusuf. Tehzibu’l-Kemal, Mhk. Beşşar Avvad Maruf, Beyrut: Müessesetü’l-Risâle, 1983.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc el- Kuşeyri. el-Camiu’s-sahîh: es-Sahîhu Müslim. thk. Raid b. Sabr ibn EbÎ Allâfe. Riyad: Dâru’l-Hadârati li’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, 2. Basım, 2015.
• Nevevi, Ebu Zekeriyye Muhyiddin b. Şeref. Kitâbu’l-mecmu‘. Thk. Muhammed Necîb el-Mut‘î. Cidde: Mektebetü’l-İrşâd, ty., 1/114.
• Oğuzay, Fatih. “Siyer-Tefsir İlişkisi: Nisâ Sûresi 94. Âyetin Sebeb-i Nüzûlü Bağlamında”. Siyer Araştırmaları Dergisi, 16 (2024), 19-45.
• Okandan, Recai. Umumi Hukuk Tarihi Dersleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınevi, 1951.
• Okuyan, Mehmet. Erişim 30.12.2023. https://www.kuranokuyan.com/47-muhammed-suresi-4-âyet.
• Okuyan, Mehmet. https://www.kuranokuyan.com/47-muhammed-suresi-4-âyet, erişim tarihi: 19.01.2024.
• Ögel, Bahattin. İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu 2014.
• Önkal, Ahmet. Muhtasar Siyer-i Nebî, Hikmetevi Yay., İstanbul, 2019, s.128.
• Özel, “Esir”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. 11. Cilt. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Özkan, Sümeyye, Sebepleri ve Sonuçları Açısından Benî Kureyzâ Gazvesi. Basılmamış YL Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2015.
• Özkuyumcu, Nadir. “Nadîr (Benî Nadîr)”. DİA. 32/275.
• Öztürk, Levent. “Siy Seriyyesi”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. 37. Cilt. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2019.
• Sağlam İnci, Ruveyda. “Kuranı Kerimde Kölelik Konusu”. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Sağlam, Fazıl. “İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nde Tüm Hak ve Özgürlüklere Yönelik Kurallar Üzerine Bir Deneme”. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 25 (2019).
• Sandıkçı, Kemal. “Tulekâ”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 41. Cilt. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Seker, Ahmed Ali. “el-Evamirü’r-Rabbâniyye fî Mü‘ameleti’l-Esra’l-Yehûd (Dirâse Tarihiyye)”. Bağdat: el-Üstaz Cami‘atu Bağdat Külliyetu’t-Terbiyye, 140 (2011).
• Semhûdî Nûrûddin Ali b. Ahmed es-Semhûdi. Vefaü’l-vefâ bi ahbâri dârî Mustafa. 1. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 1374/1955.
• Serahsî, Şemseddîn. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1989.
• Sorokin, Pitirim A. Bir Bunalım Çağında Toplum Felsefesi. çev. Mete Tuncay. Ankara: Yeni Zamanlar Sahaf, 1972.
• Şiblî Nu‘mânî, Mevlânâ. Dâireti meârifi fî sîreti’n-nebî. çev. Yusuf Âmir. Kahire: yy. 4. Basım. 1425/2004.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el-Bağdâdî. et-Târîhu’l-ümem ve’l-mülük. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 2. Cilt. Kahire: Daru’l-Maârif 3. Basım, 1387/1967.
• Tirmizî, Ebu Îsâ Muhammed b. İsa b. Sure b. Mûsâ. Sünen-i Tirmizî. Thk. Râid Sabrî b. Ebî Allafe. 4. Cilt. Riyad: Dâru’l-Sadârâ li’n-Neşri ve’t-Tevzi‘, 2. Basım, 1436/2015.
• Üçok, Coşkun - Mumcu, Ahmet. Türk Hukuk Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1976.
• Vâkıdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer. Hz. Peygamberin Savaşları. çev. Musa Kazım Yılmaz. 1. Cilt. İstanbul: İlkharf Yayınevi, 2007.
• Velîd, Necîb Arafat. “Medine Yahudileri ve Benî Kureyza Hikâyesi Üzerine Yeni Bakışlar” çev. Şaban Öz, İslami Araştırmalar Dergisi, 17/2( 2004).
• Wofram, Eberhart. Çin Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 1947.
• Wolley, C. Lenoart. The Sümerians, Newyork: The Norton Library, 1965.
• Ya’kûbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Ca‘fer b. Vehb b. Vâzıh el-Ya‘kūbî. Târîḫu’l-Yaʿḳūbî. Beyrut: Dâru Sadr, 6. Basım 1415/1995.
• Yaman, Ahmet. İslam Devletler Hukukunda Savaş. İstanbul: Beyan Yayınları, 1998.
• Yardım, Ali. “Adî b. Hâtim et-Tâî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. 1. Cilt. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1988.
• Yıldırım, Fethi. Hz. Peygamber Döneminin İktisadi Yapısı. Ankara: Fecr Yayınları, 2024.
• Yıldırım, Fethi. “Cahiliyede ve İslam Döneminde Vergi (zekât)”, Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 4/ 3, 39-47.