The Method of Interpreting the Hadiths Not Acted Upon by the Shâfiîʿs in Ibn Hajar’s Work “Fethu’l-Bârî” (Example of the Chapters on Abdest and Gusül)

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 3, 928 - 950

Veli Tatar

https://doi.org/10.32711/tiad.1711098

Öz

Although el-Câmiu’s-sahîh by Buhârî is considered the most authentic source among the hadith collections of the Shâfiî’s, it is observed that they do not act upon some of the hadiths contained in it. Although the number of such hadiths is small, the reason why the Shâfiî’s do not act upon them is a subject worthy of investigation. This study focuses on the approach of the Shâfiî’s to such hadiths and their method of interpreting them, based on the “Wudûʾ/Purification” and “Ghusl” chapters of Fethu’l-Bârî, the foremost commentary on Sahîhu’l-Buhârî, written by the Shâfiî scholar Ibn Hacer. One of the main aims of the study is to examine the criteria Ibn Hacer considers when interpreting such hadiths and, consequently, to explore the reasons why the Shâfiî’s do not act upon them. Indeed, Ibn Hacer approaches and evaluates the rejected aspects of some hadiths transmitted in Sahîhu’l-Buhârî not through their chains of transmission, but through their content, within certain criteria. Ibn Hacer does not accept the immediate rejection of hadiths transmitted in the Sahîh that are not acted upon and instead resorts to interpretation (taʾwîl). The research is limited to certain hadiths in the “Wudûʾ” and “Ghusl” chapters of the Sahîh that the Shâfiî’s do not act upon, and Ibn Hacer’s evaluations are discussed within the context of his work Fethu’l-Bârî. Ibn Hacer’s approach to these hadiths—through criteria such as nesh, mücmel, hükmü hass, maslahat, stronger evidence, interpretation, tevil, and the preference of what is kat’i over what is ẓannî—is also among the identified points of focus.

Anahtar Kelimeler

Hadith , Sakhîhu’l-Bukhârî , İbn Hajar , Fethu’l-Bârî , Method

İbn Hacer'in “Fethu'l-Bârî” Eserinde Şâfiîlerin Amel Etmediği Hadisleri Yorumlama Metodu (Abdest ve Gusül Bölümleri Örneği)

Öz

Şafiîlerin hadis eserleri arasında en sahih kaynak olarak kabul edilen Buhârî’nin el-Câmiu’s-sahîh’inde yer alan bazı hadislerle amel etmedikleri görülmektedir. Bu tür hadislerin sayısının az olsa da Şafiîlerin bu tür hadislerle neden amel etmedikleri hususu tespite değer bir konudur. Bu çalışmada Şafiî bir âlim olan İbn Hacer’in Sahîhu’l-Buhârî’nin en önde gelen şerhi olan Fethu’l-Bârî’de “Vudû/Taharet” ve “Gusül” bölümleri esas alınarak Şafiîlerin amel etmedikleri hadislere yaklaşımı ve bu hadisleri yorumlama yöntemi üzerinde durulmuştur. Çalışmanın önemli amaçlarından birisi İbn Hacer’in bu tür hadisleri yorumlarken hangi kriterleri göz önünde bulundurduğunu ve dolayısıyla Şafiîlerin amel etmeme gerekçelerinin neler olduğunu irdelemektir. Zira İbn Hacer, Sahîhu’l-Buhârî’de nakledilen bazı hadislerde isnattan ziyade metnin muhtevası ile ilgili reddedilen konulara belli bazı kriterler çerçevesinde yaklaşmakta ve değerlendirmede bulunmaktadır. İbn Hacer, Sahîh’te nakledildiği halde amel edilmeyen hadisleri hemen reddetmeyi kabul etmemiş ve tevil yoluna gitmiştir. Araştırma İbn Hacer’in Sahîh’in “Abdest” ve “Gusül” bölümlerinde Şafiîlerin amel etmedikleri bazı hadislerle sınırlı tutulmuş, İbn Hacer’in değerlendirmeleri de Fethu’l-Bârî eseri bağlamında ele alınmıştır. İbn Hacer’in nesh, mücmel, hükmü hass, maslahat, daha güçlü delil, tevil, kat’i olanın zanni olana tercihi gibi kriterlerle bu hadislere yaklaşımı da ayrıca saptanan konular arasında yer almıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis , Sahîhu'l-Buhârî , İbn Hacer , Fethu'l-Bârî , Yöntem

Teşekkür

Vereceğiniz her türlü karara saygı duyar teşekkür ederim.

Kaynakça

• Abdurrezzâk, Ebû Bekr Abdurrezzâk b. Hemmâm es-Sanʿânî. el-Musannef. Kahire: Dâru't-Teʿsîl, 1435/2015.
• Acar, Yusuf. “Fukahanın Amel Etmediği Bazı Sahîhayn Hadisleri ve Buhârî ile Müslim’in Bunlara Yaklaşım Farkı”. Hadith Dergisi. 4 (2020), 10-50.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullâh Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. thk. Şuʿayb el-Arnavûṭ, Âdil Mürşîd. Beyrut: Muessesetu'r-Risâle, 1421/2001.
• Aydemir, Ramazan. “Begavî’nin İbadet Konularında Dört Mezhebe Muhalefeti (Abdest ve Namaz Örneği)”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 28/1 (Haziran 2023), 213-230.
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed. Umdetu'l-kârî şerhu saḥîhi'l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâʾi't-Turâŝi'l-Arabî, ts.
• Bayraktutar, Muammer. İmam Şafiinin Hadis Yorum Metodolojisi. Ankara: OTTO Yayınları, 2015.
• Bayraktutar, Muammer. “İmam Şâfiî’de Hadisleri/Sünneti Anlama ve Değerlendirmede Temel Yaklaşımlar”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 31 (Haziran 2009), 83-125.
• Bilen, Mehmet. “Hadis Şârihi Olarak İbn Hacer el-Askalânî”. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 2 (Kasım 2009), 50-66.
• Bilen, Mehmet. İbn Hacer’in Buhârî Savunusu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Çelik, Abdullah. Buhârî’nin Sahîh’inde Dört Mezhebe Göre Amel Edilmeyen Hadisler. Ankara: Fecr Yayınları, 2024.
• Dalatı, Abdulkarim. İmam Şâfiî ve Bazı Şâfiîlerin Hadisin Sıhhatine Dair Yaklaşımlarının Uygulama İle Mukayesesi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Ebu'l-Ferec Abdurrahman b. Muhammed b. Ahmed el-Hanbelî. eş-Şerhu'l-Kebîr ʿalâ Metni'l-Mukni. Beyrut: Dâru'l-Kitâbi'l-ʿArabî, ts.
• Ebû'l-Ḳâsım Abdurrahman b. Abdullâh b. Abdulhakem el-Mısrî. el-Muhtasaru's-Sağîr. nşr. Alî b. Ahmed el-Kindî, Vâil b. Sıdkî. ty.: Beynûnetu li'n-Neşr, 1433/2012.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed b. İbrâhîm b. el-Hattâb el-Büstî. Aʿlâmu'l-hadîŝ. nşr. Muhammed b. Saʿd b. Abdurrahmân Âli Suʿûd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1409/198.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdullah. el-İstizkârü’l-câmi li-mezâhibi fukahâʾi’l-emsâr ve ulemâʾi’l-akt. thk. Sâlim Muhammed Atâ. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1988.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Abdulazîz b. Abdullah b. Bâz – Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1433/2012.
• İbn Kesîr, Ebû'l-Fidâʾ İsmâîl b. Ömer b. Kesîr ed-Dimeşkî. İhtisâru Ulûmi'l-Hadîs. nşr. Ahmed Muhammed Şâkir Beyrût, Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, ts.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî. thk. Tâhâ ez-Zeynî. Kahire: Mektebetü’l-Kâhire, 1968.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdullâh b. el-ʿArabî el-İşbîlî. el-Kabes fî Şerhi Muvattaʾi Mâlik b. Enes. nşr. Muhammed Abdullâh Veletu Kerîm. Beyrut: Dâru'l-Ğarbi'l-İslâmî, 1992.
• İbnü’l-İmâd, Şihabüddîn Ebi’l-Felâh Abdulhay b. Ahmed b. Muhammed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1. Baskı, 1993.
• İmrânî, Ebü’l-Hüseyn Yahyâ b. Ebi’l-Hayr b. Sâlim b. Es‘ad el-İmrânî el-Yemânî. el-Beyân fî mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. thk. Kasım Muhammed en-Nûrî. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 1421/2000.
• İstemi, Fuat. “İmam Şafiî’nin Hadis Kullanımı (er-Risâle Örneği)”. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 8 (Kasım 2016), 2/641-667.
• Kandemir, M. Yaşar. “İbn Hacer el-Askalânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Kazan, Tahsin. İbn Hacer’in Hadis Usûlüne Getirdiği Yenilikler. İstanbul: Gelenek Yayınları, 2018.
• Kazan, Tahsin. İbn Hacer el-Askalânî’ye Göre Sahîh Hadis. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. Yıl: 6, Sayı: 34, Şubat 2019, 184-200.
• Keskin, Mehmet. Büyük Şafii İlmihali. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2005.
• Müslîm, Ebû'l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. el-Müsnedu's-sahîhu'l-muhtasar bi nakli'l-adl ani'l-adl ilâ Resûlillâh. nşr. Heyet. Kahire: Dâru't-Teʾsîl, 1435/2014.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Mecmû Şerhu’l-Mühezzeb. Kahire: İdâretü’t-Tıbaâti’l-Münîriyye, ts.
• Sarı, Necmi. “Hadis Usulünün Zirve İsmi İbn Hacer el-Askalânî”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5, 47 (Haziran 2017), 533-563.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. el-Cevâhir ve’d-dürer fî tercemeti Şeyhi’l-İslâm İbn Hacer. thk. İbrâhim Bacis Abdulmecid. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1419/1999.
• Şafiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. Beyrut: Daru’l-Marife, 1990.
• Şafiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs. er-Risâle. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Mısır: Mektebetü’l-Halebî, 1358/1940.
• Şafiî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İdrîs. Ahkâmu'l-Kurʾân. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 1400.
• Şafiî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İdrîs. İhtilâfu'l-Hadîs. Beyrut: Dâru'l-Marife, 1410/1990.
• Şems ud’dîn Muhammed b. Ahmed eş-Şâfiʿî. Muğnî'l-muhtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâzi'l-minhâc. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1415/1994.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Alî. el-Müheẑẑeb fî Fıkhi'l-İmâm eş-Şâfiî. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, ts.
• Yücel, Ahmet. Başlangıçtan Günümüze Hadis Usûlü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2009.