Gediz Grabeninin Kuvaterner Jeolojisi ve Evrimi

Yıl 2013, Cilt: 56 Sayı: 2, 1 - 26, 01.04.2013

M. Yavuz Hakyemez , Fikret Göktaş Tevfik Erkal

Öz

Batı Anadolu’nun en genç ve önemli yapısal elemanlarından biri olan Gediz Grabeni havzası, Kuvaterner döneminde dikkat çekici jeolojik ve jeomorfolojik aşamaları olan bir evrim geçirmiştir. Kuvaterner başından bu yana akmış olan eski ve yeni Gediz nehirleri ile değişik boyutlardaki göller, K-G genişleme rejimi içinde gelişen tektonik denetimli bir havza evrimi sürecinde çökellerini dolgulamıştır.

Bu çalışmada Gediz havzasının erken ve geç Kuvaterner sırasında sinsedimanter tektonizmayla değişen karakteristikleri çökel fasiyesleri ve ortamsal özellikleri tanıtılmakta, nehrin denizle buluşma serüveninin Kuvaterner sonlarında, olasılıkla Holosen ortalarında gerçekleştiği vurgulanmakta ve havzanın Kuvaterner boyunca geçirdiği jeolojik-jeomorfolojik evrim yorumlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Batı Anadolu, Gediz Nehri, Gediz Grabeni, Kuvaterner, paleocoğrafya

Kaynakça

• Aksu, A.E., Piper, D.J.W., 1983/1984. Progradation of the late Quaternary Gediz delta, Turkey.
• Aksu, A.E., Piper, D.J.W., Konuk, T., 1987. Late Quaternary tectonic and sedimentary history of
• Aksu, A.E., Konuk, T., Uluğ, A., Duman, M., Piper, D.J.W., 1990. Quaternary tectonic and
• Alley, R.B., 2000. The Younger Dryas cold interval as viewed from central Greenland. Quaternary Science Reviews, 19, 213-226.
• Arpat, E. ve Bingöl, E., 1969. Ege bölgesi graben sisteminin gelişimi üzerine düşünceler. MTA
• Bilen, U., 2008. Anadolu’da Miken Buluntu Merkezleri. Yüksek Lisans Tezi, 354 s., Adnan
• Bircan, A., Bozbay, E., Gökdeniz, S., Kozan, A.T. ve Öğdüm, F., 1983. Gediz graben sisteminin yeni veriler ışığında yorumu. 37. Türkiye Jeoloji Bilimsel ve Teknik Kurultayı, 21-25 Şubat
• Bozkurt, E. ve Sözbilir, H., 2004. Tectonic evolution of the Gediz Graben: field evidence for an
• Caputo, R., 2007. Sea-level curves: Perplexities of an end-user in morphotectonic applications.
• Chappell, J.M., 2005, Sea Level Change, Quaternary. In: Encyclopedia of Paleoclimatology and Ancient Environments, (Ed. Vivien Gornitz), 893-898.
• Cohen, H. A., Dart, C. J., Akyüz, H. S. ve Barka, A., 1995. Syn-rift sedimentation and structural
• Colonna, M., Casanova, C. Dullo, W-C. ve Camoin, G., 1996. Sea-Level Changes and ǫ
• Çilingiroğlu, Ç., 2009. Central-West Anatolia at the End of 7th and Beginning of 6th Millennium
• Danukolova, G. ve Lefort, J. F., 2009. The contribution of malacology in dating the
• Dart, C., Cohen, H.A., Akyüz, H.S. ve Barka, A., 1995. Basinward migration of rift-border faults:
• Dewey, J. F. ve Şengör, A.M.C., 1979. Aegean and surrounding regions; complex multiplate and continuum tectonics in a convergent zone. Geol. Soc. Amer. Bull., 90, 84-92.
• Ediger, V.Ş., Batı, Z. ve Yazman, M., 1996. Paleopalynonology of possible hydrocarbon
• Eisma, D., 1978. Stream deposition and erosion by the Eastern shore of the Aegean. In: The
• Environmental History of the Near and Middle East since the last ice age. (Ed.: W.C.Brice),
• Emre, Ö., Özalp, S., Doğan, A., Özaksoy, V., Yıldırım, C. ve Göktaş, F., 2005. İzmir yakın
• Emre, T., 1996a. Gediz grabenin jeolojisi ve tektoniği. Turkish Journal of Earth Sciences. 5, 171-186.
• Emre, T., 1996b. Gediz grabeninin tektonik evrimi. Türkiye Jeoloji Bülteni, 39 (2), 1-18
• Ercan, T., 1982. Kula yöresinin jeolojisi ve volkanitlerin petrolojisi, İst. Yerbil. Derg., 3, 77-124.
• Ercan, T., 1993. Kula volkanitlerinin jeokimyasal, radyometrik ve izotopik verilerinin yorumu
• Erinç, S., 1954. Orta Ege Bölgesi'nin Jeomorfolojisi. MTA Raporu No: 2217, Ankara (yayımlanmamış).
• Erinç, S., 1955. Gediz ve Küçük Menderes deltalarının morfolojisi. 9. Coğrafya Meslek
• Haftası (22-29 Aralık l954) Tebliğler ve Konferanslar. Türk Coğ. Kur. Yay. No.2, 3366,
• Erinç, S., 1978. Changes in the physical environment in Turkey since the end of last glacial. In: The Environmental History of the Near and Middle East since the last ice age. (Ed.: W.C.Brice),
• Erkal, T. ve Hakyemez, H.Y., 1993. Gediz Nehri Deltasının Kuvaterner jeoloji ve jeomorfolojisi.
• Erol, O., 1982. Batı Anadolu genç tektoniğinin jeomorfolojik sonuçları. Türkiye Jeol. Kur. Batı
• Anadolu'nun Genç Tektoniği ve Volkanizması Paneli, Ankara, 15-21.
• Fairbanks, R.G., 1989. A 17.000 year glacio-eustatic sea level record: influence of glacial melting rates on the Younger Dryas event and deep ocean circulation. Nature, 342, 637-642.
• Fleming, K., Johnston, P., Zwartz, D., Yokoyama, Y., Lambeck, K. ve Channel, J., 1998. Refining the eustatic sea-level curve since the Last Glacial Maximum using far- and intermediate-field sites. Earth and Planetary Sciences Letters, 163 (1-4), 327-342.
• French, D., 1965. Early pottery sites from Western Anatolia. Bulletin of the Institute of
• French, D., 1969. Prehistoric sites in Northwest Anatolia, 2. part - The Balıkesir and
• Friedrich, M., Kromer, B., Spurk, M., Hofmann, J. ve Kaiser, K.F., 1999. Paleo-environment and
• radiocarbon calibration as derivedfrom Late Glacial/Early Holocene tree-ring chronologies.
• Göktaş, F. ve Hakyemez, H.Y., 2000. Late PliocenePleistocene stratigraphy of the Büyük Menderes graben fill, western Turkey. Internatıonal Earth Sciences Colloquium on the Aegean Region (IESCA-2000), 25-29 Eylül 2000, İzmir, Abstracts, 73.
• Göktaş, F., 2012. Kemalpaşa-Torbalı (İzmir) havzası ile yakın çevresindeki Neojen-Kuvaterner
• tortullaşması ve magmatizmasının jeolojik etüdü. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Rapor No: 11575 (yayımlanmamış).
• Gürsoy, H., Temiz, H. ve Tatar, O., 1998. Gediz grabeni güney kenarında güncel deformasyon
• verileri. Aktif Tektonik Araştırma Grubu 1. Toplantısı, Makaleler, 103-112, İTÜ Maden Fakültesi, 8-9 Aralık 1997.
• Hakyemez, H.Y., Erkal. T., Göktaş, F., 1999. Late Quaternary evolution of the Gediz and Büyük
• ICS, 2013. International Stratigraphic Chart, International Commision on Stratigraphy.
• İztan, H. ve Yazman, M., 1990. Geology and hydrocarbon potential of the Alaşehir (Manisa)
• area, Western Turkey. IESCA, Int. Earth Sci. Congr. on Aegean Regions, 1-6 October, 1990,
• Kaya, O., 1979. Ortadoğu Ege çöküntüsünün (Neojen) stratigrafisi ve tektoniği. Türkiye Jeoloji
• Kazancı, N., 2009. Neojen-Kuvaterner sınırının değişmesi ve beklenen gelişmeler. Türkiye Jeol.
• Kazancı, N., Dündar, S., Alçiçek, M.C. ve Gürbüz, A., 2009. Quaternary deposits of the Büyük
• Menderes Graben in Western Anatolia, Turkey: Implications for river capture and the longest
• Holocene estuary in the Aegean Sea. Marine Geology, 264, 165-176.
• Kazancı, N., Gürbüz, A. ve Boyraz, S. , 2011. Büyük Menderes Nehri’nin Jeolojisi ve Evrimi.
• Kazancı, N., Boyraz, S., Özkul, M., Alçiçek, M.C. ve Kadıoğlu, Y.K., 2012. Late Holocene terrestrial tephra record at western Anatolia, Turkey: Possible evidence of an explosive eruption
• outside Santorini in the eastern Mediterranean. Global and Planetary Change, 80, 36–50.
• Koçyiğit, A., Yusufoğlu, H. ve Bozkurt, E., 1999. Evidence from the Gediz graben for episodic
• two-stage extension in Western Turkey. Journal of the Geological Society, London, 156, 605616.
• Kozan, A.T., 1982. Salihli güneyinde Bozdağlar üzerindeki asılı vadilerin morfojenezi ve Gediz Küçük Menderes grabenleşmesi ile ilişkisi. 36. Türkiye Jeoloji Kurultayı, 22-26 Şubat 1982,
• Lambeck, K., 1995. Late Pleistocene and Holocene sea-level change in Greece and southwesternTurkey: a separation of eustatic, isostatic and tectonic contributions. Geophys. J.
• Lambeck, K. ve Purcell, A., 2005. Sea-level change in the Mediterranean Sea since the LGM: model predictions for tectonically stable areas. Quaternary Science Reviews, 24,1969–1988.
• Leflef, D., 1980. Muratdağı güneyi Neojen havzasının çökel ortamları ve paleocoğrafik evrimi. MTA Raporu No: 6812, Ankara (yayımlanmamış).
• Mascarelli, A.L., 2009. Quaternary geologists win timescale vote. Nature, 459(4), 624.
• Meriç, M., 1993. Pre-Bronze age settlements of WestCentral Anatolia. Anatolica. 19, 143-150.
• MTA, 2002. 1:500.000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası İzmir Paftası. MTA yayını, Ankara.
• Miller, K.G., 2005. Sea level change, last 250 million years. In: Encyclopedia of Paleoclimatology and Ancient Environments, (Ed. Vivien Gornitz), 879-887.
• Miller, K.G., Kominz, M.A., Browning, J.V., Wright, J.D., Mountain, G.S., Katz, M.E., Sugarman,
• P.J., Cramer, B.S., Christie-Blick, N., ve Pekar, S.F., 2005. The Phanerozoic record of global
• sea-level change. Science, 310, 1293-1298.
• Muscheler, R., Kromer, B., Björck, S., Svensson, A., Friedrich, M., Kaiser, K F. ve Southon, J.,
• 2008. Tree rings and ice cores reveal C calibration uncertainties during the Younger Dryas. Nature Geoscience, 4, 263-267.
• Ozaner, S. ve Bozbay, E., 1982. Kula dolaylarının morfojenezi, genç tektoniği ve Gediz-Alaşehir
• grabeni ile ilişkisi. 36. Türkiye Jeoloji Kurultayı, 22-26 Şubat 1982, Ankara, Bildiri Özetleri, 110-111.
• Paton, S., 1992. Active normal faulting drainage patterns and sedimentation in southwestern
• Turkey. Journal of the Geological Society, London, 149, 1031-1044.
• Roberts, S.C., 1988. Active Normal Faulting in Central Greece and Western Turkey. Unpubl.
• Ph.D. Thesis, University of Cambridge. 14
• Sarıca, N., 2000. The Plio-Pleistocene age of Büyük Menderes and Gediz grabens and their significance on N-S extensional tectonics in West Anatolia: mammalian evidence from the
• Shackleton, N. J., 1987. Oxygen isotopes, ice volume and sea level. Quaternary Science Reviews, 6, 183–190.
• Seyitoğlu, G. ve Scott, B. C., 1996. The age of Alaşehir graben (west Turkey) and its tectonic
• Seyitoğlu, G., Çemen, İ. ve Tekeli, O., 2000. Extensional folding in the Alaşehir (Gediz
• graben, western Turkey). Journal of the Geological Society, London, 157, 1097-1100.
• Seyitoğlu, G., Tekeli, O., Çemen, İ., Şen, Ş. ve Işık, V., 2002. The role of the flexural rotation/Rolling hinge model in the tectonic evolution of the Alaşehir graben, western Turkey. Geological Magazine, 139, 15-26.
• Sözbilir, H., 2001. Extensional tectonics and the geometry of related macroscopic structures:
• Sözbilir, H., 2002. Geometry and origin of folding in the Neogene sediments of the Gediz Graben, western Anatolia, Turkey, Geodinamica Acta, 15, 277-288.
• Şahinci, A., 1976. Manisa yöresi Gediz alüvyonları hakkında bazı incelemeler: Ege Üniv. Fen Fak. İlmî Rap. Ser., 233, 11 s.
• Şengör, A.M.C., 1987. Cross-faults and differential stretching of hanging walls in regions of lowangle normal faulting; Examples from western Turkey. In: Continental Extensional Tectonics.
• (Eds. M. P. Coward, J. F. Dewey and P. L. Hancock), Geol. Soc. Pub., 28, 575-589.
• Temiz, H., Gürsoy, H. ve Tatar, O. 1998. Kinematics of late Pliocene-Quaternary normal faulting in the southeastern end of the Gediz graben, western Anatolia, Turkey, International Geology Review, 40, 638-646.
• Ünay, E., Göktaş, F., Hakyemez, H.Y., Avşar, M., Şan, Ö., 1995. Büyük Menderes Grabeni’nin
• Ünay, E. ve De Bruijn, H., 1998. Plio-Pleistocene rodents and lagomorphs from Anatolia.
• Mededelingen Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen TNO, 60, 431465.
• Ünay, E. ve Göktaş, F., 1999. Söke çevresi (Aydın) geç Erken Miyosen ve Kuvaterner yaşlı küçük memelileri: ön sonuçlar. Türkiye Jeoloji Bülteni, 42(2), 99-113.
• Ünay, E., Göktaş, F., Hakyemez, H.Y., Avşar, M., Şan, Ö., 1995. Büyük Menderes Grabeni’nin
• Waelbroecka, C., Labeyrie, L., Michel, E., Duplessya, J.C., McManusc, J.F., Lambeck, K., Balbona, E. ve Labracherie, M., 2002. Sea-level and deep water temperature changes derived from benthic foraminifera isotopic records. Quaternary Science Reviews, 21, 295-305.
• Yağmurlu, F., 1987. Salihli güneyinde üste doğru kabalaşan Neojen yaşlı alüvyonel yelpaze
• Yılmaz, Y., 2000. Ege Bölgesinin aktif tektoniği. Batı Anadolu’nun depremselliği Sempozyumu
• (BADSEM 2000), 24-27 Mayıs 2000, İzmir, Bildiriler, 3-14.
• Yılmaz, Y., Genç, Ş. C., Gürer, F., Bozcu, M., Yılmaz, K., Karacık, Z., Altunkaynak, Ş. ve
• Elmas, A., 2000. When did the western Anatolian grabens begin to develop?, In: Bozkurt, E., Winchester, J.A. ve Piper, J.A.D. (eds), Tectonic and Magmatism in Turkey and the Surrounding Area, Journal of the Geological Society, London, Special Publications 173, 131-162.
• Yusufoğlu H., 1996. Northern margin of the Gediz Graben: age and evolution, west Turkey,