DESIGNERS THAT MAX REINHARDT INFLUENCED: ADOLPHE APPIA AND GORDON CRAIG

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 2, 191 - 212, 30.06.2024

Didem Tuçe Çepkan Selda Kulluk Yerdelen

https://doi.org/10.54976/tjfdm.1435884

Öz

With the social and political changes experienced through revolutions movements in the 19th century, most artists turned to aesthetics. Richard Wagner's "Synthetic Movement Theater", an advocate of the counter-realist movement, sets out from the unified collective understanding of art (gesamtkunstwerk). Adolphe Appia's "synthesis theater" movement also develops from here. Appia's synthesis theater is based on the reconciliation of music, stage space and stage light with the movement of the actor on the stage. The director could provide this combination with a harmonious order. Gordon Craig, who shares similar views with Appia, examines the integrative effect of the stage through the concept of director and makes symbolic works on stage aesthetics with his synthesis theater approach. Max Reinhardt found the holistic expression he was looking for in his productions in the dramatic expression of the stage space created by the three-dimensional plastic stage design and lighting of synthesis theater. It is aimed to examine the effects of Appia and Craig on the symbolic staging, contemporary lighting and dramatic atmosphere in the productions of Reinhardt, who pioneered the 20th century theatre, through the concept of the director, which is the unifying power of the stage, and to contribute to the theater literature. In this article, which was studied using the compilation method, the necessary literature review on the subject was conducted using the qualitative research method. In line with the findings obtained from the study it was observed that Appia and Craig had an influence on Max Reinhardt's contemporary staging approach and direction.

Anahtar Kelimeler

Max Reinhardt, Adolphe Appia, Gordon Craig, Stage Design, Synthesis Theater

MAX REİNHARDT'IN ETKİLENDİĞİ TASARIMCILAR:ADOLPHE APPİA VE GORDON CRAİG

Öz

19.yüzyılda ihtilaller, ayaklanmalar ve devrimci hareketlerle yaşanan toplumsal ve siyasal değişikliklerle sanatçıların çoğu da bilimsel estetiğe yönelmiştir. 1870’lerden sonra doğalcı-gerçekçi akımın ardından karşı gerçekçi akımla birlikte gelişen simgecilik hüküm sürer. Karşı gerçekçi akımın savunucusu olan, Richard Wagner’in “Sentetik Hareket Tiyatrosu” birleşik toplu sanat anlayışından (gesamtkunstwerk) yola çıkar. Ona göre, tiyatro sanatı bütün sanat dallarının estetik açıdan birleşimiyle oluşur. Adolphe Appia’nın “sentez tiyatro” hareketi de buradan gelişir. Appia’nın sentez tiyatrosu, müzikle birlikte sahne uzamı ve sahne ışığının oyuncunun sahnedeki devinimiyle uzlaştırılmasını temel alır. Uyumlu bir düzen ile oluşan bu birleşimi de yönetmen sağlayabilir. Appia ile benzer görüşlerde olan, Gordon Craig de sahnenin bütünleştirici etkisini yönetmen kavramı üzerinden inceleyen, sentez tiyatro anlayışı ile sahne estetiğine yönelik simgesel çalışmalar yapar. Aynı dönemlerde Max Reinhardt, prodüksiyonlarında aradığı bütünsel anlatımı sentez tiyatronun üç boyutlu plastik sahne tasarımı ve ışıklandırma ile yaratılan sahne uzamının dramatik anlatımında bulur. Böylece Reinhardt, yönetmenliği ile her prodüksiyon için doğru sahneleme ve mekân arayışında olduğu kendi tiyatro anlayışını geliştirir. Bu çalışmayla 20.yüzyıl tiyatrosuna öncülük eden Reinhardt’ın prodüksiyonlarında, Appia ve Craig’in simgesel sahneleme, çağdaş ışıklama, sahnede yaratılan dramatik atmosferdeki etkilerinin sahnenin birleştirici gücü olan yönetmen kavramı üzerinden incelenmesi ile çalışmanın çağdaş tiyatro literatürüne katkı sağlaması amaçlanmıştır. Derleme yöntemi ile çalışılan bu makalede nitel araştırma ile konu hakkında gerekli literatür taraması yapılmıştır. Çalışmadan elde edilen bulgular doğrultusunda Max Reinhardt’ın çağdaş sahneleme anlayışına ve yönetmenliğine, Appia ve Craig’in etkilerinin olduğu gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Max Reinhardt, Adolphe Appia, Gordon Craig, Sahne Tasarımı, Sentez Tiyatro

Kaynakça

• Antmen, A. 2022. 20. yüzyıl Batı Sanatında Akımlar. Sel Yayıncılık, İstanbul.
• Benedetto, S. Di. 2012. Tiyatro Tasarımı, (T. Sağlam, Çev.). De Ki Basım Yayım, İstanbul.
• Birkiye, S. K. 2007. Çağdaş Tiyatroda Kültürlerarası Eğilim Peter Brook-Eugenio Barba-Robert Wilson. De Ki Basım Yayım, İstanbul.
• Bolla, P. 2006. Sanat ve Estetik, (K. Koş, Çev.). Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
• Braun, E. 2013. Yönetmen ve Sahne, Natüralizmden Grotowski’ye, (B. S. Şener, Çev.). Dost Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Brockett, O., Hıldy, F. 2016. Tiyatro tarihi, (T. Göbekçin, Çev.). Mitos Boyut Yayınları, İstanbul.
• Candan, A. 2003. 20. Yüzyılda Öncü Tiyatro. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Çalışlar, A. 1993. 20. Yüzyılda Tiyatro. MitosBoyut Yayınları, İstanbul.
• Çalışlar, A. 2004. Tiyatro Kavramları Sözlüğü. Mitos-Boyut Yayınları, İstanbul.
• Çamurdan, E. 1996. Çağdaş Tiyatro ve Dramaturgi. MitosBoyut Yayınları, İstanbul.
• Çetin, Y. 2022. 20.Yy Sonrası Avrupa-Amerika ve Türkiye’de Yönetmen Odaklı Avant-garde Tiyatronun Postdramatik Örnekler Üzerinden Değerlendirilmesi. Danışman Doç. Tufan Karabulut, Lisans Bilimi Eğitim Enstitüsü, Sanat Bilimi Doktora Programı, Işık Üniversitesi, İstanbul.
• Duygulu, C. 1984. Adolphe Appia’nın Sahne Plastiğine ve Işıklamasına Getirdiği Yenilikler. Devlet Tiyatroları İç Eğitim Dizisi, Ankara.
• Eryılmaz, H. 2010. 1910-1930 Yılları Arasında Öncü Akımların Avrupa Tiyatrosunda Mekân Tasarımına Yansıması. Danışman Doç. Dr. Nil Ünlü Ayçıl, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Sahne Sanatları Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Esslin, M. 1977. “Max Reinhardt: High Priest of Theatricality”. The MIT Press. 21(2), 3-24. https://doi.org/10.2307/1145120
• Fisher, E. 1990. Sanatın Gerekliliği, (C. Çapan, Çev.). V -İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Graig, G. 1967. Sahneye Koyma Sanatı, (S. Taşer, Çev.). Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Graig, G. 1946. Tiyatro Sanatı Hakkında, (N. Sevin, Çev.). Milli Eğitim Basımevi, Ankara.
• Innes, C. 2004. Avant-garde Tiyatro 1892-1992. (B. Güçbilmez, A. V. Kahraman, Çev.). Dost Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Kahane, H. 1975. “Max Reinhardt’s Total Theatre: A Centenary Lecture”. Penn State University Press. 12(3), 323-337. https://www.jstor.org/stable/40246139
• Karabulut, T. 2014. Modern Tiyatro. Mitos-Boyut Yayıncılık, İstanbul.
• Korukçu, M. 2015. “19.yüzyıl Avrupa’sında Romantizmin Tiyatro Yaşamındaki Etkileri”, Aydın Sanat Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, Ss. 27-36.
• Nutku, Ö. 1985. Dünya Tiyatrosu Tarihi cilt 2. Remzi Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Nutku, Ö. 1973. “Yirminci yüzyıl tiyatrosuna imzasını atan yönetmen: Reinhardt”. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 4, Ss. 63-100, https://doi.org/10.1501/TAD_0000000163
• Özüaydın, N. U. 2006. 20. Yüzyıl Tiyatrosunda Estetik Düşünce. Mitos-Boyut Yayınları, İstanbul.
• Pavis, P. 1999. Sahneleme Kültürler Kavşağında Tiyatro, (S. Kamber, Çev.), Dost Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Richard, L. 1991. Ekspresyonizm Sanat Ansiklopedisi, (B. Madra, S. Gürsoy, İ. Usmanbaş, Çev.), Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Russell, D. A. 1985. “The Visual Innovations of Max Reinhardt and His Designers”. Association of Austrian Studies, 18(2), 21-30. https://www.jstor.org/stable/24647553
• Şener, S. 2020. Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi. Dost Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Toprak, G. 2006. 20. Yüzyılda Tiyatronun Kitleselleştirilmesine Yönelik Düşünce ve Uygulamalar. Danışman Doç. Dr. Semih Çelenk, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Sahne Sanatları Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Uyan, A. 2008. Gösteri Sanatlarında Işıklama Tasarımı. Mitos-Boyut Yayınları, İstanbul.
• Yılmaz, S. 2022. “Ekspresyonist Tiyatro: Ekspresyonizm Sanat Akımının Tiyatro Sanatına Etkisinin Oyun Yazımı ve Sahneleme Özellikleri Bağlamında İncelenmesi”. Konservatoryum, Cilt 9, Sayı 1, Ss. 1-24, https://doi.org/10.26650/CONS2022-1086814
• URL1.https://hicarquitectura.com/2019/12/adolphe-appia-drawings-and-productions/ ET:(28.11.2023) URL2.https://hicarquitectura.com/2019/12/adolphe-appia-drawings-and-productions/ ET:(28.11.2023)
• URL3.https://hicarquitectura.com/2019/12/adolphe-appia-drawings-and-productions/ ET:(28.11.2023)
• URL4. Morgado, A., Borges, P. 2018. The scenic lighting as spiritual vision: Gordon Craig and design by symbols. https://www.researchgate.net/figure/Figura-4-Dido-and-Aeneas-Fonte_fig3_324816822 ET: (22.05.2024)
• URL5.https://en.wikipedia.org/wiki/File:Craig_Hamlet_final_scene_photo.jpg (28.11.2023)
• URL6.https://socks-studio.com/2013/12/13/a-revolution-in-stage-design-drawings-and-productions-of-adolphe-appia/ ET:(28.11.2023)
• URL7. https://mahlerfoundation.org/mahler/contemporaries/alfred-roller/ET: (28.11.2023)
• URL8. https://digitalcollections.nypl.org/items/510d47db-c9a0-a3d9-e040-e00a18064a99 ET: (28.11.2023)
• URL9.https://aikawaimawo.blogspot.com/2016/05/max-reinhardt-sophocles-oedipus-rex-at.html ET: (29.11.2023)
• URL10.https://theaterlife.com/on-this-day-in-new-york-theater-january-16-1924-the-miracle/ ET: (18.12.2023)
• URL11. https://tv.orf.at/230731kumo108.html ET: (18.12.2023)