The practice of Turkish Film Producers Society as a center for prosecuting actors in Turkish Cinema Industry during the 1960s

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 1, 81 - 98, 30.01.2024

Deniz Yeşil

Öz

During the 1960s, the burgeoning Turkish Cinema Industry witnessed a surge in film productions and the expansion of movie theaters, which brought forth escalating challenges in the labor conditions of industry workers, alongside mounting contradictions between employers and employees. As the industry rapidly transitioned into a commercial enterprise, it operated without substantial state support or regulatory frameworks. Capital investors in film production endeavored to instill a new order that aligned with their commercial interests. The Turkish Film Producers Society, an association formed in 1962 by producers, assumed a policy of prosecutions and punitive measures against those who defied their order with their rhetoric or behavior. Their actions included prosecutions and punitive measures in 1963 and 1964, which made it difficult for cinema laborers to sustain their careers while there were also instances of triggered psychological issues. In the quest to unravel these acts of prosecution, an exhaustive exploration of newspapers, magazines, memoirs, and biographical studies was conducted. The resulting data underwent a discerning analysis, contextualized within their historical milieu. This study aims to spotlight a void in the regulation of Turkish cinema industry, where non-legally grounded societal practices impacted cinema laborers. It seeks to ascertain the resonance of these effects in both Yeşilçam and the media. Through these incidents, the article sheds light on the actors powerlessness, stemming from their inability to unite under a robust association or union during those years.

Anahtar Kelimeler

society, trade union, association, cinema laborer, actor suicide, Yeşilçam

1960’lı Yıllarda Türk Sinemasında Oyuncu Yargılama Merkezi Olarak Türk Film Prodüktörleri Cemiyeti Pratiği

Öz

1960’lı yıllara doğru Türk sinemasında film yapım sayısı ve salon sayısının artışıyla birlikte sinema emekçilerinin çalışma yaşamı zorlukları da artmış ve işçi işveren arasındaki çelişkiler derinleşmiştir. Türkiye’de sinemanın endüstrileşme yolunda hızlı adımlar attığı bu yıllarda sektör devlet desteğinden yoksun ve düzensiz bir yapıdadır. Sinema sermayedarları sektördeki ticari kaygılarını önceleyerek yeni bir düzen kurma çabası içindedir. Yapımcılar tarafından 1962 yılında kurulan Türk Film Prodüktörleri Cemiyeti, bu düzene aykırı söz ve eylemde bulunanlara karşı yargılama ve cezalandırma politikası izlemiştir. Cemiyetin 1963 ve 1964 yılında bu çerçevede yaptığı yargılamalar özellikle sinema emekçilerinin sektörde tutunmasını zorlaştırdığı gibi bazı kişilerde ağır psikolojik sorunları tetiklemiştir. Yargılama olaylarının detaylarına ulaşabilmek için gazete, dergi, anı kitabı ve biyografik çalışmaların incelendiği geniş bir kaynak araştırması yapılmış ve elde edilen veriler tarihsel bağlamı içinde ele alınarak eleştirel bir yöntemle tartışılmıştır. Bu çalışmanın amacı cemiyetin hukuksal bir zemine dayanmayan uygulamalarının Türk sinemasındaki hangi boşluktan cesaret aldığının irdelenmesi, sinema emekçilerinin üzerindeki etkisinin açığa çıkarılması ve hem Yeşilçam’da hem de basında ne düzeyde yankı yarattığının belirlenmesidir. Makalenin yaşanan bu olaylar üzerinden görünür kılmayı amaçladığı konulardan birisi de oyuncuların o yıllarda güçlü bir dernek veya sendika çatısı altında bir arada olamayışları nedeniyle sektörde yaşadıkları sorunlar karşısında yaşadıkları güçsüzlük ve çaresizlik durumudur.

Anahtar Kelimeler

cemiyet, sendika, dernek, sinema emekçisi, oyuncu intiharı, Yeşilçam

Kaynakça

• Adana ve Manisa’da yerli film oynamayacak. (1963, 29 Ağustos). Tercüman, 1.
• Akşamcı prens. (1961, Ağustos). Sinema, 37, 19-21.
• Alkan, M. Ö. (2015). Soğuk Savaş’ın toplumsal, kültürel ve günlük hayatı inşa edilirken. T. Bora (Ed.), Türkiye’de 1950’li Yıllar içinde (ss. 591-618). İletişim Yayınları.
• Aktör Suphi Kaner dün intihar etti. (1963, 26 Ağustos). Cumhuriyet, 1, 5.
• Artistler, Kaner’in ölümünden prodüktörleri mesul tutuyor. (1963, 27 Ağustos). Hürriyet, 1,7.
• Esatoğlu, S. H. (1963, 31 Ağustos). Bir intiharın düşündürdükleri. Ulus, 2.
• Film-İş’in bildirisi. (1963, 27 Ağustos). İstanbul Son Saat, 1, 5.
• Film prodüktörleri dün yine suçlandı. (1963, 29 Ağustos). Dünya, 1,7.
• Filmciler konuştu: Kaner özür dilese mesele bitecekti. (1963, 31 Ağustos). Akşam, 7.
• Filmciliğimizin fosfor devri. (1962, Haziran). Ses, 29, 5.
• Gökmen, M. (1989). Başlangıçtan 1950’ye kadar Türk sinema tarihi ve eski İstanbul sinemaları. Denetim Ajans.
• Güney, K. (1963, 31 Ağustos). Merhum Suphi Kaner’in eşi dedi ki. İstanbul Son Saat, 5.
• İ. Dümbüllü de ağladı. (1963, 28 Ağustos). Yeni İstanbul, 5.
• İntiharından önce Kaner ile yapılmış olan son röportaj. (1963, 27 Ağustos). Akşam, 6.
• Kakınç, T. (1963, Eylül). Şimdi ne olacak? Akis, 480 (28), 30.
• Kaner, düğün için eşi ile ikinci defa evlenmişti. (1963, 27 Ağustos). Akşam, 1.
• Kaner hakkında iki aktör ifade verecek. (1963, 6 Eylül). Hürriyet, 1.
• Kaner’i sevenler. (1963, 29 Ağustos). Milliyet, 1.
• Kaner’in dramı ve geri planı. (1963, Ağustos). Ses, 36, 5.
• Kaner’in ölümünden sonra. (1963, Eylül). Akis, 480 (29), 29-30.
• Nuray Uslu “sinema muhiti kötü” diyor. (1964, 9 Ocak). Akşam, 11.
• Orhan Günşıray’ın dramı. (1969, Mayıs). Ses, 20, 10-13.
• Öymen, A. (2004). Değişim yılları. Doğan Kitap.
• Özgüç, A. (1995). Türk sinemasında intiharlar ve cinayetler dosyası. Vizyon Yayıncılık.
• Özön, N. (1962). Türk sineması tarihi (dünden bugüne) 1896-1960. Artist Reklam Ortaklığı Yayınları.
• Prodüktörler cemiyeti idare heyeti nihayet istifa etti. (1964a, 28 Şubat). Akşam, 9.
• Prodüktörler cemiyeti yeni bir Kaner olayı mı yaratmak istiyor. (1964b, 19 Ocak). Akşam, 9.
• Prodüktörler cemiyeti’nin feshi talep edildi. (1963a, 30 Ağustos). Yeni İstanbul, 1,5.
• Prodüktörler ithamları reddettiler. (1963b, 31 Ağustos). Dünya, 1,7.
• Prodüktörler sorguya çekiyor. (1964c, Şubat). Ses, 6, 4.
• Pürsün, D. (1964a, 10 Ocak). Bana şöhret vadettiler, sonra yatağa çağırdılar. Akşam, 11.
• Pürsün, D. (1964b, 30 Ocak). E. Fer “arkadaşlarımla beraberim” diyor. Akşam, 9.
• Rado, Ş. (1947, 23 Kasım). Biz emir kuluyuz. Akşam, 2.
• Refiğ, H. (2007). Sinemada ulusal tavır. (nehir söyleşi: Şengün Kılıç Hristidis). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• San, S. (1963, 1 Eylül). Suphi öldükten sonra da başrole çıkamadı. Tercüman, 3.
• Saner, H. (1996). Bu da benim filmim. Saner Filmcilik Kasetçilik.
• Scognamillo, G. (2010). Türk sinema tarihi. İstanbul: Kabalcı.
• Selçuk, İ. (1963, 28 Ağustos). İstanbul’un orta yeri sinema. Cumhuriyet, 2.
• Sinema işçileri sendikası. (1963, 1 Eylül). Sanat Dünyası, 181, 19.
• Sinema ücretleri. (1949, 25 Haziran). Vatan, 8.
• Sinemacıların toplantısı dün yapıldı. (1949, 19 Ocak). Cumhuriyet, 1,4.
• Suphi Kaner’in ardından. (1963a, 31 Ağustos). Ses, 36, 4.
• Suphi Kaner’in cenazesi kaldırıldı. (1963b, 28 Ağustos). Ulus, 7.
• T.T.B.S. film sanayii. (1963, Ocak). Sanat Dünyası (Sanat Dünyasında Filmcinin Sesi ilavesi), 166, 2.
• Toprak, B. (Ed.). (2003). Cumhuriyet ansiklopedisi 1923-2000 Cilt 2. Yapı Kredi Yayınları.
• Türkiye Sinema ve Filmciler Birliği nizamnamesi. (1932, Kasım). Sinema ve Tiyatro Heveskarı Mecmuası, 2, 8.
• Uygun, V. (1963, 9 Eylül). Ö. Birsel, O. Günşıray, Göksel Arsoy cemiyetin sorgusunu reddetti. İstanbul Son Saat, 5.
• Üç yıldızın sorgusu şimdilik geri kaldı. (1964, 27 Ocak). Milliyet, 6.
• Ün, M., & Ün, U. (2009). Memduh Ün filmlerini anlatıyor. Kabalcı.
• Vicdanen müsterihiz. (1963, 31 Ağustos). Son Havadis, 5.
• Yerli film sansürünün de İstanbul’da yapılması isteniyor. (1967, 28 Ocak). Cumhuriyet, 5.