1929 Buhranı’nın Türkiye Üzerindeki İktisadi Etkileri ve Dış Basının Gözünden Türkiye’deki İktisadi Kriz

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 1, 139 - 153, 30.01.2024

Kader Akdağ Sarı

Öz

1929 yılı sonbaharında ABD’deki New-York borsasının çöküşü, çoğu ülkede etkisini uzun süre gösterecek bir dünya buhranı başlattı. Türkiye ise 1930’lu yıllar boyunca liberal ekonomi politikalardan müdahaleci ve korumacı politikalara geçerek, 1929 buhranına karşı tedbirlerini artırmak zorunda kaldı. 1930 yılında Merkez Bankasının kuruluşu, yine aynı yıl Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu parasal istikrarın sağlanması adına atılan adımlardan birkaçıydı. Buhran sebebiyle ihraç ürünlerinde fiyatların hızla düşmesi, mali dengenin sağlanmasında güçlüklere neden olurken, 1929 yılında yapılan ithalat, eşi benzeri görülmemiş bir dış ticaret açığını beraberinde getirdi. 1930’lu yıllarda almış olduğu bir dizi tedbir ve uygulamalar, Türkiye’yi dış basının ilgi odağı haline getirdi. Osmanlı Devleti’nden kalan borçların ödenmesi, artan dış ticaret açıkları, Türk lirasındaki değer kaybı, tasarruf politikaları ve tarım ürünlerindeki fiyatların hızla düşerek halkın giderek daha da yoksullaşması gibi konular, dönemin dış basınında ve devlete sunulan raporlarda belli başlı sorunlar olarak yer aldı.

Çalışmada 1929 Dünya Buhranının Türkiye’ye etkileri ve bu krizlere karşı almış olduğu tedbirlerin dış basındaki yankıları farklı ülkelerdeki gazeteler özelinde incelenmektedir. Çalışmada literatürün yanı sıra çoğunlukla Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı arşiv belgeleri kullanılmıştır. İncelenen belgeler ışığında, Avrupa ve ABD gazetelerinin, Türkiye’deki iktisadi gelişmeler hususunda olumsuz tutum içerisinde olduğu görülmüştür. Hariciye Vekaletinden Başbakanlığa iletilen bu yazılarda, yabancı sermaye desteği ya da borçlanma olmaksızın Türkiye’nin içinde bulunduğu krizden kurtulmasının mümkün olamayacağı belirtilmektedir. Irak, Mısır, Rusya gibi ülkelerin gazeteleri ise kendi imkânlarıyla kalkınma hedefindeki Türkiye’nin Batı tarafından engellendiği görüşündedir. Ayrıca bu gazetelere göre Türkiye Batı tahakkümünden kurtulmak çabasındadır ve politikaları örnek alınmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye ekonomisi, Büyük Buhran, Dış Basın, Tasarruf Tedbirleri, Dış Ticaret Açığı

Etik Beyan

Etik beyan gerektiren bir çalışma değildir.

Destekleyen Kurum

Destekleyen kurum bulunmamaktadır.

Economic Effects of the 1929 Depression on Turkey and the Economic Crisis in Turkey from the Perspective of the Foreign Press

Öz

In the fall of 1929, the collapse of the New York stock exchange in the United States triggered a world depression that would have a long-lasting impact on most countries. As a result of overproduction and the expansion of credit facilities, the Great Depression deeply shook belief in liberal economic thought. Turkey, which had been dealing with economic crises even before the onset of the world depression, had to increase its measures against the depression of 1929 by shifting from liberal economic policies to interventionist and protectionist policies throughout the 1930s. The establishment of the Central Bank in 1930 and the Law on the Protection of the Value of the Turkish Currency in the same year were some of the steps taken to ensure monetary stability. The rapid fall in the prices of export products due to the depression caused difficulties in achieving fiscal balance. At the same time, imports in 1929 led to an unprecedented foreign trade deficit. A series of measures and practices taken in the 1930s made Turkey the center of attention for the foreign press. The payment of debts left over from the Ottoman Empire, increasing foreign trade deficits, the depreciation of the Turkish lira, austerity policies, the rapid decline in the prices of agricultural products, and the increasing impoverishment of the population were the main problems in the foreign press of the period and in the reports submitted to the state.

The study examines the effects of the 1929 World Depression on Turkey and the echoes of the measures taken against these crises in the foreign press. In addition to the literature, mostly archival documents were used in the study. European and US newspapers had a negative attitude towards Turkey. These newspapers stated that it was not possible for Turkey to get out of the crisis without foreign capital support or borrowing. Newspapers from nations like Egypt and Iraq, however, had claimed that Turkey was being restricted by the West. Moreover, according to these newspapers, Turkey was trying to get rid of Western domination, and its policies should be taken as an example.

Anahtar Kelimeler

Turkish Economy, Great Depression, Foreign Press, Savings Measures, Foreign Trade Deficit

Kaynakça

• Akşam. (1930, 20 Şubat). İktisadi vaziyetimiz. Akşam, s. 5.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, BCA. (1930a). Yer numarası: 30.10.0.0, Kutu-Gömlek-Sıra: 133-959-4.
• BCA. (1930b). 30.10.0.0/ 133-959-5.
• BCA. (1930c). 30.10.0.0/ 166-153-4.
• BCA. (1930d). 30.10.0.0/ 166-153-8.
• BCA. (1930e). 30.10.0.0/ 166-153-7.
• BCA. (1930f). 30.10.0.0/ 166-153-2.
• BCA. (1930g). 30.10.0.0/ 166-153-5.
• BCA. (1930h). 30.10.0.0/ 133-959-6.
• BCA. (1930i). 30.10.0.0/ 133-959-7.
• BCA. (1930j). 30.10.0.0/ 167-161-2.
• BCA. (1930k). 30.10.0.0/ 166-153-12.
• BCA. (1930l). 30.10.0.0/ 133-959-8. BCA. (1930m). 30.10.0.0/ 166-153-6.
• BCA. (1930n). 30.10.0.0/ 166-153-11.
• BCA. (1930o). 30.10.0.0/ 166-153-13.
• BCA. (1933). 30.10.0.0/ 166-154-7.
• BCA. (1936). 30.10.0.0/ 166-155-5.
• Buğra, A. (2010). Devlet ve İşadamları. (F. Adaman, Çev.) (7. bs.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Duman, D. (1992). Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmalar Dergisi, 1(2), 127-141.
• Gödekli, M. (2017). Anayasacılık ekseninde nevi şahsına münhasır bir düşün ve devlet adamı: “Kemalizm ideologu” Mahmut Esat Bozkurt. İÜHFM - Ord. Prof. Sadri Maksudi Arsal’a Armağan Özel Sayısı, LXXV, 543-601.
• H. Nebizade. (1930, Kanunievvel). Osmanlı borçları.. Halk Dostu, s. 1.
• Hakimiyet-i Milliye. (1930, 11 Şubat). Düyunu umumiye meclisinin telgrafına cevabımız. Hakimiyet-i Milliye, s. 1.
• Halk Dostu. (1930a, Kanunievvel). Osmanlı borçları. Halk Dostu, s. 4.
• Halk Dostu. (1930b, Kanunievvel). İktisatçılarımızdan soruyoruz; Moratoryom lâım mı, değil mi? Halk Dostu, ss. 1-2.
• Halk Dostu. (1930c, Kanunievvel). Osmanlı borçlarını vermeyeceğiz! Halk Dostu, s. 1.
• Halk Dostu. (1930d, Kanunievvel). Moratoryon lâzım mı değil mi? Halk Dostu, ss. 1-2.
• Halk Dostu. (1930e, Kanunievvel). Vitrin müsabakası neticelendi! Halk Dostu, s. 4.
• Hüseyin Avni. (1930, Kanunievvel). Söz kimin? Halk Dostu, s. 2.
• İlyas, A. (2021). Erken Cumhuriyet’te Ekonominin Millileştirilme Çabalarına Bir Örnek: Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti (1929). Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (28), 645-660.
• İstanbul Ticaret Odası. (2012). Türkiye’de Ticaretin Öncü Kuruluşu İstanbul Ticaret Odası 1923- 1960. (U. Gülsoy ve B. Nazır, Ed.). İstanbul: İstanbul Ticaret Odası.
• Kaymakçı, Ö. B. (2015). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Tarihi, Düşünsel Bir Deneme: Türkiye Ekonomisi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Keyder, Ç. (2010). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar (16. bs.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Köylü. (1930, Kanunievvel). Başka işimiz kalmadı mı? Halk Dostu, s. 3.
• Mehmet Asım. (1930, 5 Nisan). Yolumuzu şaşırmayalım. Vakit, s. 4.
• Milliyet. (1930a, Kanunisani). Gayemiz. Milliyet, s. 1.
• Milliyet. (1930b, 9 Şubat). Haricî borçlar. Milliyet, s. 2.
• Pamuk, Ş. (2011). 20. Yüzyıl Türkiye’sinde İktisadi Değişim: Bardağın Yarısından Fazlası Dolu Mu? R. Kasaba (Ed.), Türkiye Tarihi 1839-2010: Modern Dünyada Türkiye içinde (C. IV, ss. 275-311). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2009). 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Tezel, Y. S. (2015). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923- 1950). (O. Kızıler, Ed.). İstanbul: Türkiye İşbankası Kültür Yayınları.
• Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında. (1930). chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/a5d097cf-d17f-42fe-8757-6f0380a2b8ce/kambiyo1.pdf?MOD=AJPERES adresinden erişildi.
• Vakit. (1930, 20 Nisan). Bütçe hakkında. Vakit, s. 2.
• Yunus Nadi. (1930a, 7 Kasım). Haricî borçlar. Cumhuriyet, s. 1.
• Yunus Nadi. (1930b, 9 Aralık). Osmanlı Borçları. Cumhuriyet, s. 1.