The Evaluation of The Causes and Effects of Teacher Burnout

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 2, 61 - 77, 26.07.2024

Ahmet Ali Demirbaş

Öz

People may suffer from burnout because of the negative impacts that they have experienced under the influence of variables such as the features of the job they do, their personal traits and the social environment they live in. The objective of this research is both to explore the studies on the factors which affect the fatigue in teachers working at state schools, and according to the results of the studies conducted between 1996 and 2023, to detect how much of the sub-components of burnout, which are Emotional Exhaustion, Depersonalization and Reduced Personal Accomplishment, have been experienced. In these studies are the results of variables such as gender, age, marital status, professional seniority, the numbers of the students in the classes, their branches, salary rate, the social and economic environment of the school, and their emotional satisfaction evaluated. Teachers exposed more to emotional exhaustion are the ones who graduated from the Faculties of Education, who complain about underpayment, who are not appreciated and who do not take psychological support. Depersonalization is more intense in teachers who suffer family affairs, who are emotionally and physically worn out, who teach in overcrowded classes, who feel miserable in relation to emotional satisfaction, who are exposed to the behaviors of problematic students, who have to work with school administrators that are lack of leadership, and the achievements of whom are not appreciated. Reduced personal accomplishment is felt more deeply by teachers who are married, who are middle-aged and above, who do not take psychological support, who have to teach in overcrowded classes, and who do a doctorate. The findings obtained vary according to the sample of the studies.

Anahtar Kelimeler

Burnout, professional burnout, teacher

Öğretmenlerin Tükenmişliklerinin Öncül ve Sonuçlarının Değerlendirilmesi

Öz

İnsanlar; yaptıkları işin özellikleri, kendi kişisel özellikleri, sosyal çevresi vb. değişkenlerin etkisiyle yaşadıkları olumsuzluklar karşısında tükenmişlik yaşarlar. Bu araştırmanın amacı resmi kurumlarda görev yapan öğretmenlerin tükenmişliklerine etki eden faktörler üzerine yapılan çalışmaların incelenmesi ve 1996 - 2023 yılları arasında yapılan çalışmaların sonuçlarına göre tükenmişliğin alt boyutları olan duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve kişisel başarının azalması durumlarının ne düzeyde yaşandığının tespit edilmesidir. Yapılan araştırmalarda cinsiyet, yaş, medeni durum, mesleki kıdem, öğrenci mevcudu, branş, okulun çevresinin sosyal ve ekonomik yapısı, manevi doyum, alınan ücret vb. değişkenler üzerinde yapılan çalışmaların neticesi değerlendirilmiştir. Duygusal tükenmeyi daha fazla yaşayan öğretmenler: Aldığı ücreti az bulanlar, eğitim fakültelerinden mezun olanlar, takdir edilmeyenler, psikolojik destek almayanlardır. Ailevi problemler yaşayan, fiziksel ve duygusal olarak yıpranan, kalabalık sınıflarda çalışan, manevi doyuma ulaşamayan, olumsuz öğrenci davranışlarına maruz kalan, liderlik özellikleri ve iletişim becerileri zayıf yöneticilerle çalışan ve başarıları takdir görmeyen öğretmenlerde duyarsızlaşma daha yoğun görülmektedir. Evli öğretmenlerde, orta yaş üstü öğretmenlerde, kalabalık sınıflarda derse girenlerde, psikolojik destek almayanlarda, doktora yapanlarda kişisel başarının azalma hissi daha yoğun yaşanmaktadır. Elde edilen bulgular yapılan araştırmaların örneklemine göre değişkenlik göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

tükenmişlik, mesleki tükenmişlik, öğretmen

Kaynakça

• Acun, M. (2010), Bazı Değişkenlere Göre Biyoloji Öğretmenlerinin Mesleki Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Diyarbakır.
• Akçamete, G., Kaner, S., & Sucuoğlu, B. (2001). Öğretmenlerde Tükenmişlik İş Doyumu ve Kişilik. Nobel Yayınları. Aküzüm, C., & Özmen, F. (2014). Eğitim denetmenlerinin mesleki gelişim, tükenmişlik ve iş doyumuna ilişkin bir meta-sentez çalışması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 13(49), 31-54.
• Akyürek, M. İ. (2020). Öğretmenlerde Tükenmişlik. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(37), 35-47.
• Arı, G. S., & Bal, E. Ç. (2008). Tükenmişlik kavramı: Birey ve örgütler açısından önemi. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 15(1), 131-148.
• Arı, G.S., & Tuncay, A. (2010).Yöneticiye duyulan güven ve tükenmişlik arasındaki ilişkiler: Ankara’daki devlet hastanelerinde çalışan idari personel üzerinde bir araştırma, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 24(4), 1-115.
• Aslan, H. (1997). Kocaeli’nde bir grup sağlık çalışanlarında işe bağlı gerginlik, tükenme ve iş doyumu. Toplum ve Hekim Dergisi, 12(82), 24–29.
• Avcı, Ü., & Seferoğlu, S.S. (2011). Bilgi toplumunda öğretmenin tükenmişliği: Teknoloji kullanımı ve tükenmişliği önlemeye yönelik alınabilecek önlemler, Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 9, 13-26.
• Ay, M., & Avşaroğlu, S.(2010). Muhasebe çalışanlarının mesleki tükenmişlik, iş doyumu ve yaşam doyumlarının incelenmesi: Mesleki tükenmişlik düzeyleri, Uluslar arası İnsan Bilimleri Dergisi,7(1), 1-1172.
• Babaoğlan, E. (2006). İlköğretim Müdürlerinde Tükenmişlik, Doktora Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
• Babaoğlan, E. (2007). İlköğretim okulu yöneticilerinde tükenmişliğin bazı değişkenlere göre araştırılması, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14, 55–67.
• Bakan, İ. ve Amırlı, H. Tükenmişliğin mesleki bağlılık üzerindeki etkisi: Öğretmenler üzerinde bir alan araştırması. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(21. Uluslararası İşletmecilik Kongresi" Özel Sayısı), 1-13.
• Başol, G., & Atay, M. (2009). Eğitim yöneticisi ve öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 58, 191-216.
• Baltaş, A., & Baltaş, Z. (1993). Stres ve Başa Çıkma Yolları. Remzi Kitabevi.
• Baysal, A. (1995). Lise ve dengi okul öğretmenlerinde tükenmişliğe etki eden faktörler, Yayınlanmamış Doktora Tezi, DEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Budak, G., & Sürgevil, O. (2005).Tükenmişlik ve tükenmişliği etkileyen örgütsel faktörlerin analizine ilişkin akademik personel üzerinde bir uygulama, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(2), 95-108.
• Cemaloğlu, N., & Şahin, D. E. (2007). Öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeylerinin farklı değişkenlere göre incelenmesi, Kastamonu Eğitim Dergisi, 2, 465-484.
• Coşkun, M. K. (2012). Din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmenlerinin tükenmişlik düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 11(41), 64-77.
• Coşkuner, A. (1994). İletişim becerisini geliştirme eğitiminin iş görenlerin iletişim çatışmalarına girme eğilimlerine, yalnızlık düzeylerine ve iş doyumlarına etkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çağlayan, A. (2012).Birleştirilmiş Sınıf Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeyleri, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Çelikkaleli, Ö. (2011). Yetişkin eğitimcisi öğretmenlerin tükenmişlik ve mesleki yetkinliklerinin incelenmesi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi SBE Dergisi, 4, 13-26.
• Çetin, G., Serdal, S., & Karakuş, C. (2022). Öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyleri üzerine bir inceleme. Selçuk Üniversitesi Akşehir Meslek Yüksekokulu Sosyal Bilimler Dergisi, (14), 59-72.
• Dolgun, U. (2012). “Tükenmişlik Sendormu” (Ed. Derya Ergun Özler) Örgütsel Davranışta Güncel Konular, Ekin Basım Yayın Dağıtım, 287-312.
• Dolunay, B. A., & Piyal, B. (2003). Öğretmenlerde bazı mesleki özellikler ve tükenmişlik, Kriz Dergisi, 1,35-48. Dönmez,İ.(2015). Sınıf öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Hatay İskenderun ilçesi örneği), Yüksek Lisans Tezi, Biruni Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Durak, H. Y., & Seferoğlu, S. S. (2017). Öğretmenlerde tükenmişlik duygusunun çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 37(2), 759-788.
• Erdoğan, P.(2018). Pozitif psikolojik sermayenin örgütsel vatandaşlık davranışı, örgütsel sinizm ve tükenmişlik üzerine etkisi: sağlık sektöründe bir uygulama, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Ana Bilim Dalı İşletme Bilim Dalı, Konya.
• Erkul, A., & Dalgıç, G. (2014). Meslek lisesi öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4(2), 1-18.
• Ersoy, S. (2007). Kariyer geliştirme programlarının örgütsel bağlılığa etkisi: Tekstil sektöründe karşılaştırmalı bir araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya. Freudenberger, H.J. (1974). Staff burnout, Journal of Social Issue, 30, 159-165.
• Friedman, I. A. (1991). High and low Burnout schools: Scholl culture aspects of teacher Burnout. The Journal Of Educational Research, 84 (6), 325-333.
• Girgin, G. (1995). İlkokul öğretmenlerinde meslekte tükenmişliğin gelişimini etkileyen değişkenlerin analizi ve bir model önerisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. Girgin, G. (2011). Bir Grup İlköğretim Öğretmeninde Tükenmişlik Sendromu, Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri Dergisi, 31,602- 608.
• Gündüz, B. (2005). İlköğretim öğretmenlerinde tükenmişlik, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1, 152-166. Güneş, İ., Bayraktaroğlu, S., & Kutanis, R. Ö. (2009). Çalışanların örgütsel bağlılık ve tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki: Bir devlet üniversitesi örneği, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3, 481-497.
• Kocaoğlu, M. ve Demirdağ, S.(2022). Okul yöneticilerinin liderlik tarzları, okul iklimi ve öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 13(2), 28-40. Koçak, R. (2009). Okul yöneticilerinin mesleki tükenmişlik düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 65-83.
• Koruklu, N., Feyzioğlu, B., Kiremit, H. Ö., & Aladağ, E. (2012). Öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerinin bazı değişkenlere göre incelenmesi, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(3), 1813-1831.
• Maslach, C., Schaufeli, W.B., & Leiter, M.P. (2001). Job burnout, Annu. Rev. Psychol,. 52, 397-422.
• Maslach, C. and Jackson, S.E. (1981) The Measurement of Experienced Burnout. Journal of Organizational Behavior, 2, 99-113.
• Naktiyok, A., & Karabey, C. N. (2005). İşkoliklik ve tükenmişlik sendromu. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 19(2), 179-198.
• Otacıoğlu, S. G. (2008). Müzik öğretmenlerinde tükenmişlik sendromu ve etkileyen faktörler, İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15, 103–116.
• Özben, Ş., & Argun, Y. (2003), İlköğretim öğretmenlerinin umutsuzluk ve tükenmişlik düzeyleri üzerine bir araştırma, Ege Eğitim Dergisi, 1, 36-48.
• Özcan, T. (2008). Pendik bölgesinde görev yapan öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerinin bazı demografik değişkenler açısından incelenmesi. Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
• Peker, R. (2002). İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin mesleki tükenmişliklerine etki eden bazı faktörler. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 305-318.
• Polat,S., Ercengiz, M., & Tetik,H. (2012). Öğretmenlerin mesleki tükenmişliklerinin farklı değişkenler açısından incelenmesi, Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1,152-153.
• Seğmenli, S. (2001). Rehber öğretmenlerde tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Şahin, D. E., (2007). Öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyleri (Ankara ili ilköğretim ve ortaöğretim okulları örneği), Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Şanlı, S. (2006). Adana ilinde çalışan polislerin iş doyumu ve tükenmişlik düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Tuğrul, B., & Çelik, E. (2002). Normal çocuklarla çalışan anaokulu öğretmenlerinde tükenmişlik. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(12), 1-11.
• Tunaboylu, M. (2015).İlkokul ve ortaokul öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeyleri (İzmir ili torbalı ilçesi örneği), Yüksek Lisans Tezi, Okan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tümkaya, S. (1996). Öğretmenlerdeki tükenmişlik, görülen psikolojik belirtiler ve başa çıkma davranışları, Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Tümkaya, S. (1997, Eylül, 10-12). Çukurova Üniversitesi öğretim elemanlarının akademik tükenmişlik düzeyleri. 4. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi, Eskişehir.
• Uler, E. (2020). Tükenmişlik ve örgütsel tükenmişlik üzerine literatür taraması. Balkan and Near Eastern Journal of Social Sciences, 6, 36-43.
• Uygun, K. (2021). Sınıf Öğretmenlerinin Mesleki Tükenmişlikle İlgili Görüşleri (Bayrampaşa İlçesi Örneği). Yavuz, M., & Yıkmış, A. (2021). Özel eğitim öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(1), 1-19.
• Yeniçeri, Ö., Demirel, Y., & Seçkin, Z. (2009). Örgütsel adalet ile duygusal tükenmişlik arasındaki ilişki: İmalat sanayi çalışanları üzerine bir araştırma, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi İİBF Dergisi, 11(6), 83-99.
• Yıldırım, M., & İçerli, L., (2010). Tükenmişlik sendromu: Maslach ve Kopenhag tükenmişlik ölçeklerinin karşılaştırmalı analizi, Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 2(1), 124-125.
• Yıldız, E. (2011). Eğitimcilerde tükenmişlik (Rehber öğretmenler üzerinde bir araştırma), Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Sakarya.
• Yıldız, F. (2021). Öğretmenlerde tükenmişlik düzeyi ile iş yeri arkadaşlığı ilişkisi, Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Yılmaz, S. E., Yazıcı, N., & Yazıcı, H. (2014). Öğretmen ve yönetici öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Journal Of Management And Economics Research, 12(24), 135-157.
• Yungul, N.T., (2006). “Sınıf öğretmenlerinin tükenmişlik düzeylerinin değerlendirilmesi (İstanbul ili örneği)”, Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.