“BUDİN GÖZCÜSÜ” GÜL BABA’YA DAİR İSMÂİL SÂDIK KEMÂL PAŞA’NIN BİR KASİDESİ

Yıl 2022, Sayı: 104, 53 - 69, 03.12.2022

Melek Dikmen

Öz

Osmanlı Devleti, fetihlerle elde ettiği topraklara sadece siyasî otorite olarak girmemiş, aynı zamanda sahip olduğu sosyal, kültürel ve manevî unsurlar ile halkın gönlünü fethetmiştir. Bu topraklar, ecdada ait tarihî eserlerin yanında manevî yönü olan pek çok şahsiyete ev sahipliği yapmıştır. Budin’de medfun Gül Baba da bu kapsamda zikredebilecek bir zattır. Anadolu’da ve Balkanlar’da Gül Baba ismiyle bilinen çok sayıda veli ile karşılaşılmaktadır. Çalışmaya konu olan zat, 16. yüzyılda yaşamış Bektaşî dervişlerinden biridir ve sürekli gül takmasından dolayı bu şekilde anıldığı ifade edilmektedir. Kanûnî Sultan Süleyman döneminde pek çok savaşa katılan Gül Baba, Budin seferinde şehit olmuş ve oraya defnedilmiştir. Türbesinin bulunduğu yer, Gültepe ya da Gül Baba Bayırı olarak adlandırılmaktadır. Aynı zamanda Budin’in manevî sahibi ve şehrin sembolü hâline gelmiş bir şahsiyettir.
Hayatı ve tarihî şahsiyeti ile ilgili farklı bilgiler bulunan Gül Baba hakkında, son dönem Osmanlı ulema ve şuarasından İsmâil Sâdık Kemâl Paşa’nın Âsâr-ı Kemâl adlı külliyatında yer alan üçüncü eserde 57 beyitlik bir kaside bulunmaktadır. Edirne doğumlu olan müellif, Gül Baba hakkında yazdığı bu kasidede hem ona dair birtakım bilgiler vermiş hem de gördüğü rüyayı anlatmıştır. Rüya, devlet kademelerinde farklı hizmetlerde bulunmuş ve Balkanlar’da da görev yapmış babası Vecîhî Paşa ile ilgilidir. Manzumede rüyanın Gül Baba’nın feyzi ve himmeti ile ne şekilde zuhur ettiği anlatılmıştır. Şair, babası Vecîhî Paşa’nın görev yerinin değişmesi ile ilgili süreci anlatırken aynı zamanda dönemin birtakım tarihî ve sosyal olayları hakkında da bilgi vermiştir. H. 1264/ M. 1848 tarihlerinde Ankara’ya vali olarak atandığı sırada görev yerine giderken Ankara, Yozgat, Kayseri bölgesindeki aşiretlerin baskıları sonucu halkın yaşadığı toplumsal sıkıntılar ve bu sorunların ne şekilde çözüldüğü kasideye yansımıştır.
Çalışmada öncelikle Gül Baba hakkında bilgi verilecek, daha sonra İsmâil Sâdık Kemâl Paşa kısaca tanıtılacaktır. Daha sonra şairin Gül Baba ile ilgili manzumesinden hareketle şairin rüyası, o dönemde yaşanan birtakım sosyal sıkıntılar ve bunların çözümüyle ilgili hususlar üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

İsmâil Sâdık Kemâl Paşa, Âsâr-ı Kemâl, Gül Baba, Budin, Vecîhî Paşa, Mustafa Reşid Paşa

Kaynakça

• Ahdî. Gülşen-i Şu‘arâ. haz. Süleyman Solmaz. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2005.
• Akın, Fatma. Tanzimat Döneminde Anadolu’da Konar-Göçer Aşiretler (1839-1876), Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı vd. Avrupa’da Osmanlı Mimârî Eserleri I, Romanya Macaristan. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, II. Baskı, 2000.
• Ayverdi, İlhan. Kubbealtı Lugatı, Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Bilnet Matbaacılık, 2011.
• Bayar, Obam Cemal. Misâlî-i Hurûfî Dîvânı (İnceleme-Metin). Yozgat: Bozok Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Beydilli, Kemâl. “Mustafa Reşid Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/348-350. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Bozan, Muhammet Fatih - Murat Hanilçe. “Gül Baba (Macaristan, Budapeşte) Hakkında Türkiye’de Yapılan Bilimsel Çalışmalar Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi”.
• Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (ASOBİD) 10 (Aralık 2021), 267-288.
• Çetin Kamile - Ahmet Akgül. “Peşteli (Budinli) Hisâlî’nin Kaleminden Divan Şiirinin Coğrafyasına Bakış”. III. Uluslararası Balkanlarda Türk Varlığı Sempozyumu Bildirileri. ed. Ünal Şenel. 1/321-343. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Yayını. 2012.
• Dede, Mehmet. Divân-ı Gül Baba ve Transkripsiyonlu Metni. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Dedebaba, Bedri Noyan. Veli Baba Menakıbnamesi, İstanbul: Can Yayınları, II. Baskı. 1996.
• Dikmen, Melek. Son Dönem Osmanlı Şuarâsından İsmâil Sâdık Kemâl Paşa ve Âsâr-ı Kemâl’i I-II, Isparta: Fakülte Kitabevi, 2016.
• Erdem, Tahir. “Gül Baba”. Ün Mecmuası 2/19 (Isparta 1935), 268-270.
• Ersal, Mehmet, Veli Baba Sultan Ocağı. Almanya: Alevi Bektaşi Kültür Enstitüsü Yayınları, II. Baskı. 2015,
• Evliyâ Çelebi, Seyahatnâme. haz. Seyit Ali Kahraman - Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2002.
• Eyice, Semavi. “Gülbaba Tekkesi ve Türbesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 14/228-230. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Güneş, Deva. Misâlî Dîvânı (İnceleme-Metin). Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Işık, Neşe. “Macaristan’daki Manevî Sembolümüz Gül Baba ve Gül Baba Hakkındaki Efsanelerden “Derviş Baba’nın Gülleri” Adlı Efsanenin Çözümlenmesi”. Türk Dünyası Araştırmaları 198 (2012), 209-230.
• İpşirli, Mehmet. “Beylerbeyi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 6/69-74. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kaçalin, A. Mustafa. “Gülbaba”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 14/227-228. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Kaynar, Reşat. Mustafa Reşid Paşa ve Tanzimat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, IV. Baskı. 2010.
• Kınalızâde Hasan Çelebi. Tezkiretü’ş-şuarâ I-II. Haz. İbrahim Kutluk, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, II. Baskı. 1989.
• Köprülü, Orhan F. “Gül-Baba”. MEB. İslam Ansiklopedisi 4/832-834. İstanbul: MEB. Yayınları 1977.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I-III. İstanbul: MEB. Yayınları, 1983.
• Saral, İsmâil Tosun. “Anadolulu Gül Babalar”. Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 32 (2004), 321-340.
• Saral, İsmail Tosun. “Ignacz Kunos’un “Gül Baba” Masalı”. Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 29 (2004), 189-196.
• Saydam, Abdullah. “1828-1829 Türk-Rus Savaşı ve Bir Bürokratın Doğuşu: Mehmed Vecîhî Paşa”. History Studies, International Journal of History 11/4 (Ağustos 2019) 1341-1361.
• Saydam, Abdullah. “Tanzimat Döneminde Yolsuzlukla Suçlanan Bir Vali: Mehmed Vecîhî Paşa”. History Studies, International Journal of History, Doç. Dr. İlknur Mangır Karagöz Armağanı 12/2 (Nisan 2020) 595-618.
• Soyyer, A. Yılmaz. Hünkâr, Ansiklopedik Bektaşîlik Sözlüğü. İstanbul: Post Yayınları, 2019.
• Tansel, Fevziye Abdullah. “Gül-Baba Adı Verilen İki Ayrı Şahsiyet Molla Murad Divân’ı ve Sünbül Sinan”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (1968) 67-78.
• Yıldırım, Zeynep. “Mısır Meselesinin Çözümünde Mustafa Reşit Paşa’nın Tanzimat Fikrinin Anlaşılması”. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10/25 (2018) 534-548.
• Yılmaz, Hacı. “Feyznâme-i Misâlî Gülbaba”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 15 (2000) 95-105.
• Yılmaz, Mehmet Emin. “Budapeşte’deki Gül Baba Türbesi’nin Onarımları (1884-1915)”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 99 (2021) 11-32.
• Yılmaz, Mehmet Emin. Macaristan Budin’de Gül Baba Tekkesi ve Türbesi. İstanbul: Çamlıca Basım Yayın, 2013.