Bağımlılıktan Bağlanmaya: Bağımlılığa Dini ve Manevi Yaklaşımlar

Yıl 2021, Sayı: 3, 107 - 134, 30.06.2021

İsa Ceylan

Öz

Türkiye’de son dönemde alkol, uyuşturucu ve sigara gibi maddeye bağlı bağımlılıklar ile kumar, oyun, sosyal medya gibi gerçek veya sanal boyutlarıyla davranışsal bağımlılıklar etkisini giderek artırmaktadır. Söz konusu bağımlılık türleri ile din-maneviyat ilişkisinin ele alındığı bu çalışmada bağımlılığa fizyolojik, sosyal, psikolojik ve manevi yönleriyle bütüncül boyutta yaklaşılmıştır. Bu çalışma, literatür taramasına dayalı nitel bir araştırmadır. İlgili akademik yazında yer alan önleme, iyileşme ve temiz kalma boyutlarıyla bağımlılığın etiyolojisini belirlemek ve müdahale yöntemleri sunmak üzere geliştirilen bağımlılık modellerinin teorik bir incelemesi amaçlanmıştır. Özellikle biyo-psiko-sosyal ve trans-teorik bağımlılık modelleri, saptama ve müdahale yaklaşımları boyutlarıyla birlikte din ve maneviyat çerçevesinde değerlendirilmiştir. Dindarlık ile maneviyatın örtüştüğü ve ayrıştığı durumlara değinilerek din ve maneviyatın kesiştiği ortak alan üzerinden incelemeler yapılmıştır. Bağımlılık sorununa ilişkin olarak değişimin sürdürülmesinde ve sonuç olarak bir dönüşüm sağlanmasında, önerilen modellerin beklentileri tam anlamıyla karşılayamadığı görülmüştür. Manevi ihtiyaçları merkeze alan anlama ve müdahale çalışmaları, rehabilitasyon süreçlerinin güçlü bir bileşeni olarak görünmektedir. Değişim ve şifalanma sürecini kuşatan dini/manevi boyut, hem sosyal çevrenin etkisine hem de vicdanın uyanmasına önem verir. Yani bireylerin dönüşümünde, hem içsel hem de dışsal faktörlerin oynadığı role vurgu yaparak biyo-psiko-sosyal modelleri destekler. Bu çerçevede, tövbe (dönüşüm) bakış açısı tüm bağımlılık modellerini tamamlayıcı bir konumdadır. Değişim için kazanılan birtakım farkındalıklara göre hazırlık yaptıktan sonra “eyleme geçme” ve “sürdürme”, takvanın iki boyutu olan (i) salih ameller (iyi/güzel işler) içerisinde hareket etmeyi ve olumsuz davranışlar karşısında (ii) öz-denetimi yansıtmaktadır. Bağımlı bireylerin tek başına kaldıklarında kendilerine ait iradeleriyle beraber yaratıcıya duydukları güvenin ve “O’nunla beraber güçlüyüm” algısının oluşması; maneviyatlarının güçlenmesi; arınma süreçlerine katkı sağlanması; temiz kalma sürelerinin artması; hatta tamamen iyileşip şifa bulabilmesi açısından önemlidir. Sonuç olarak, din ve maneviyat hem bir ihtiyaçtır hem de müdahale programlarının/modellerinin tamamlayıcı unsurudur. Bağımlı bireylerin psiko-sosyal ihtiyaçları “bağlılık (seven yaratıcı algısı, aile birlikteliği, yakınlardan ilgi görme); bireysel çabayla beraber yaratıcıya dayanma (tevekkül); olumlu düşünme (şükür), huzuru hissetme (bütünlük duygusu, dini/manevi ritüeller); başarabileceğine inanma (umut)” gibi manevi ihtiyaçlarla beraber değerlendirildiğinde gerçekçi sonuçların alınacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Manevi danışmanlık ve rehberlik, Sosyal hizmet, Bağımlılık, Bağlanma, Din, Maneviyat

From Addiciton to Attachment: Religious and Spiritual Approaches to Addiction

Öz

In Turkey, substance-related addictions such as alcohol, drugs, cigarettes, and real or virtual behavioural addictions such as gambling, gaming and social media have been increasing their impact. In this study, in which the relationship between these addiction types and religion/spirituality was discussed, addiction has been approached in a holistic perspective with its physiological, social, psychological and spiritual aspects. This study is a qualitative research based on literature review. A theoretical review of addiction models developed in order to determine the etiology of addiction and provide intervention methods with the dimensions of "prevention, recovery and staying clean" in the relevant academic literature is aimed. Addiction especially in bio-psycho-social and trans-theoretical models - with their dimensions of detection and intervention - were evaluated within the framework of “religion and spirituality”. The cases where religiosity and spirituality overlap and diverge were partially addressed, and studies were concentrated on the common area where religion and spirituality intersect. Regarding the addiction problem, it has been observed that the suggested models in maintaining the change and providing a transformation as a result could not fully meet the expectations. Understanding and intervention studies centred on spiritual needs seem to be a strong component of rehabilitation processes. The religious/spiritual dimension surrounding the change and healing process gives importance to both the influence of the social environment and the awakening of the conscience. In this framework, the perspective of repentance (transformation) is in a complementary position to all addiction models. After making preparation according to some awareness gained for change, “taking action” and “maintain” reflect acting within the good deeds, which are two dimensions of taqwa, and self-control in the face of negative behaviours. When addicted individuals are on their own, their trust in the creator and their perceptions of "I am strong with him" contributes to strengthening their spirituality, to purification processes, and increasing duration staying away from addiction. Consequently, religion and spirituality are both needs for addicted individuals; also complementary to intervention programs/models. Psychosocial needs of addicted individuals are “adherence (perception of the loving creator, family ties, attention from relatives); relying on the creator together with individual effort (tawakkul); positive thinking (thankfulness), feeling peace (sense of integrity, religious/spiritual rituals); It is thought that realistic results will be obtained when evaluated together with spiritual needs such as believing that one can succeed (hope).

Anahtar Kelimeler

Spiritual counseling and care, Social work, Addiction, Attachment, Religion, Spirituality

Kaynakça

• Al-Anon. (2015). Courage to change. Virginia: Al-Anon Family Groups.
• APA American Psychiatric Association (2013). DSM-V: Tanı ölçütleri başvuru elkitabı. (çev. E. Köroğlu). Ankara: Hekimler Yayın Birliği.
• Ayten, A. (2012). Tanrı’ya sığınmak: Dinî başa çıkma üzerine psiko-sosyal bir araştırma. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Baggini, J. & Tamar D. & Ögel, K. (1997). Uyuşturucu madde kullanımının aile üstüne etkisi. Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu.
• Macaro, A. (2014). Psikolog ve filozof. İstanbul Pegasus Yayınları.
• Barry, K. L. (1999). TIP 34: Brief ınterventions and brief therapies for substance abuse: Treatment improvement protocol (TIP) Series 34. Rockville, MD: Center for Substance Abuse Treatment.
• Bayraktar, F. (2008). Bağlanma hürriyeti: Bir gabriel marcel okuması. İstanbul: Aktif Düşünce Yayıncılık.
• Breslin, K. T. & Reed, M. R. & Malone, S. B. (2003). An holistic approach to substance abuse treatment. Journal of Psychoactive Drugs, 35 (2), 247-251.
• Catane, R. & Cherny, N. I. & Kloke, M. & Tanneberger, S. & Schrijvers, D. (2006). Handbook of advanced cancer care. Florida: CRC Press.
• Ceylan, İ. (2021). Bağımlılık, değişim ve maneviyat. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Clark, P. A. & Drain, M. & Malone, M. P. (2003). Addressing patients’ emotional and spiritual needs. The Joint Commission Journal on Quality and Safety, 29 (12), 659-670.
• Cook, C. (2004). Spirituality and addiction. Addiction, 99 (5), 539-551.
• Craighead, W. E. & Craighead, L. W. & Ilardi, S. S. (1995). Behavior therapies in historical perspective. [içinde] Comprehensive textbook of psychotherapy: Theory and practice (ss. 64–83). ed. B. M. Bongar & L. E. Beutler. Oxford: Oxford University Press
• Debbie, F. (2011). Işığı arayanların karanlık yanı. İstanbul: Akaşa Yayınları.
• DiClemente, C. C. (2016). Bağımlılık ve değişim. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• DiClemente, C. C. (2018). Addiction and change. New York: The Guilford Press.
• Dollard, J. (1983). Toward spirituality: The inner journey. New York: Hazelden Publishing.
• Dossett, W. (2013). Addiction, spirituality and 12-step programmes. International Social Work, 56 (3), 369-383.
• Dossett, W. (2017). A daily reprieve contingent on the maintenance of our spiritual condition. Addiction, 112, 442-443.
• Dökmen, Ü. (2005). Varolmak gelişmek uzlaşmak. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Düzgüner, S. (2013). Maneviyat algısı ve diğerkâmlıkla ilişkisi: Kan bağışı örneğinde Türkiye ve Amerika karşılaştırmalı nitel bir araştırma. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ercan, H. Y. (2013). Bağımlılık tedavisinde egzersiz terapisi. Ankara: Nobel Yayınları.
• Ercan, Z. (2011). Uyuşturucunun harman yeri. İstanbul: Nemesis.
• Ergül, Ş. & Bayık, A. (2004). Hemşirelik ve manevi bakım. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 8 (1), 37-45.
• Galanter, M. & Dermatis, H. & Bunt, G. & Williams, C. & Trujillo, M. & Steinke, P. (2007). Assessment of spirituality and its relevance to addiction treatment. Journal of Substance Abuse Treatment, 33 (3), 257-264.
• Gövebakan, R. & Duyan, V. (2015). Madde bağımlılığı ve aile. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
• Tamar D. & Ögel, K. (1997). Uyuşturucu madde kullanımının aile üstüne etkisi. Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu.
• Hanna, F. J. (1992). Reframing spirituality: AA, the 12 steps, and the mental health counselor. Journal of Mental Health Counseling, 14, 166-179.
• Işık, U. (2007). Medya bağımlılığı teorisi doğrultusunda internet kullanımının etkileri ve internet bağımlılığı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kelly, J. F. & Stout, R. L. & Magill, M. & Tonigan, J. S. & Pagano, M. E. (2011). Spirituality in recovery: A lagged mediational analysis of alcoholics anonymous principal theoretical mechanism of behavior change. Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 35 (3), 454-463.
• Koenig, H. G. (2012). Religion, spirituality, and health: The research and clinical implications. ISRN Psychiatry, 1-33.
• Koenig, H. & Koenig, H. G. & King, D. & Carson, V. B. (2012). Handbook of religion and health. Oxford: Oxford University Press.
• Kur’an-ı Kerim. (2005). Meâl. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Leukefeld, C. G. & Leukefeld, S. (1999). Primary Socialization theory and a bio-psycho-social-spiritual practice model for substance Use. Substance Use & Misuse, 34 (7), 983-991.
• Marks, L. (2005). Religion and bio-psycho-social health: A review and conceptual model. Journal of Religion and Health, 44 (2), 173-186.
• Mathews, I. (2017). Sosyal hizmet ve maneviyat. İstanbul: Bilge Kültür ve Sanat Yayıncılık.
• Menekşe, Ö. (2008). Madde bağımlılığı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Mytko, J. J. & Knight, S. J. (1999). Body, mind and spirit: Towards the integration of religiosity and spirituality in cancer quality of life research. Psycho-Oncology: Journal of the Psychological, Social and Behavioral Dimensions of Cancer, 8 (5), 439-450.
• Orford, J. (2001). Addiction as excessive appetite. Addiction, 96 (1), 15-31.
• Ögel, K. (2010). Sigara, alkol ve madde kullanım bozuklukları: Tanı, tedavi ve önleme. İzmir: Yeniden Yayınları.
• Özdoğan, Ö. (2010). Aşkın yanımız maneviyat. İstanbul: Özdenöze Yayınları.
• Özdoğan, Ö. (2018). En hürmet edilen mescid; Mescid-i Haram. Gazete Vatan. www.gazetevatan.com.
• Özdoğan, Ö. (2019). İsimsiz hayatlar. Ankara: Lotus Yayınevi.
• Park, C. L. (2013). Din ve anlam. [içinde] Din ve maneviyat psikolojisi: Yeni yaklaşımlar ve uygulama alanları (ss. 29-66).
• Poll, J. B. & Smith, T. B. (2003). The spiritual self: Toward a conceptualization of spiritual identity development. Journal of Psychology and Theology, 31 (2), 129-142.
• René, V. L. & Lucas J, T. & Henk, J. & Doeke, P. (2007). Aspects of spirituality concerning illness. Scandinavian Journal of Caring Sciences, 21 (4), 482-489.
• Roman, C. G. & Wolff, A. & Correa, V. & Buck, J. (2007). Assessing intermediate outcomes of a faith-based residential prisoner reentry program. Research on Social Work Practice, 17 (2), 199-215.
• Ross, L. (1995). The spiritual dimension: Its importance to patients’ health, well-being and quality of life and its implications for nursing practice. International Journal of Nursing Studies, 32 (5), 457-468.
• Salem, M. O. & Ali, M. M. (2008). Psycho-spiritual strategies in treating addiction patients: Experience at Al-Amal Hospital-Saudi Arabia. Journal of the Islamic Medical Association of North America, 40 (4), 161-165.
• Scottish Recovery Consortium. (2019). Better than well. https://scottishrecoveryconsortium.org.
• Sevindik, F. (2011). Fırat üniversitesi öğrencilerinde problemli internet kullanımı ve sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının belirlenmesi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Malatya: İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Straub, R. O. (2011). Health psychology. Basingstoke: Macmillan.
• Şensoy, S. (2003). Mâna. [içinde] Diyanet İslam Ansiklopedisi-2. (ss. 555-557). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• T. C. Başbakanlık. (2013). Ulusal uyuşturucu politika ve strateji belgesi 2013-2018.
• Tarhan, N. & Nurmedov, S. (2014). Bağımlılık. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Taylan, H. H. (2018). Madde bağımlılığı sürecinde ailenin rolü. [içinde] Madde Bağımlılığı ve Aile. Ankara: Akademisyen Kitabevi.
• Tolle, E. (2012). Şimdi’nin gücü. İstanbul: Akaşa Yayınları.
• Tonigan, J. S. & Rynes, K. N. & McCrady, B. S. (2013). Spirituality as a change mechanism in 12-step programs: A replication, extension, and refinement. Substance Use & Misuse, 48 (12), 1161-1173.
• Torrell, J. P. & Royal, R. (2003). Theology and spirituality. [içinde] The Cambridge Companion to Karl Rahner ( ss. 1-21). Washindton: Catholic University of America Press.
• Tümer, G. (1994). Genel olarak din. [içinde] TDV İslam Ansiklopedisi- 1-9. (ss. 312-320). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uyuşturucu ile Mücadele Ulusal Strateji Belgesi ve Eylem Planı 2018-2023. (2018). Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı.
• Ünal, M. (1991). Madde bağımlılığı ve alkolizmde aile. Aile ve Toplum Dergisi, 1 (2), 80-85.
• Weber, S. R., & Pargament, K. I. (2014). The role of religion and spirituality in mental health. Current Opinion in Psychiatry, 27 (5), 358-363.
• WHO. (2018). ICD-Version 11: International statistical classification of diseases and related health problems. https://icd.who.int.
• Wiklund, L. (2008). Existential aspects of living with addiction–Part I: Meeting challenges. Journal of Clinical Nursing, 17 (18), 2426-2434.
• Williamson, W. P. & Hood, R. W. (2013). Spiritual transformation: A phenomenological study among recovering substance abusers. Pastoral Psychology, 62 (6), 889-906.
• Wilson, B. (1998). Bill’in gözüyle (AA Yaşam Tarzı). New York: Alcholics Anonymous World Services.
• WHO. (2012). Prevention of mental disorders: Effective interventions and policy options. World Health Organization.
• Yapıcı, A. (1997). İslamda tövbe ve dini yaşayıştaki rolü. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Yapıcı, A. (2013). Ruh sağlığı ve din: Psiko-sosyal uyum ve dindarlık. Adana: Karahan Yayınları.
• Yıldız, E. (2016). Bağımlılık terimleri sözlüğü. İstanbul: Truva Yayınları.
• Yoldaş, C. & Demircioğlu, H. (2020). Madde kullanımı ve bağımlılığını önlemeye yönelik psikoeğitim programlarının incelenmesi. Bağımlılık Dergisi / Journal of Dependence, 21 (1), 71-91.