Dini Takıntılar ve Şema Terapi: Manevi Danışmanlık Perspektifinden Analizler

Yıl 2023, Sayı: 7, 9 - 49, 30.06.2023

Esma Zennure Kavurkacı

https://doi.org/10.56432/tmdrd.1275642

Öz

Dini takıntı, toplumun önemli bir kesimini etkileyen ve OKB’nin en yaygın görülen beş alt türünden biridir. Bu yüzden bu bozukluk üzerinde tam olarak etkili olabilen ve tekrar nüksetmelerini engelleyen başarılı bir tedavi yöntemi bulunmadığı için yaklaşık 20-30 senedir önemli gelişmeler kat eden ve diğer terapi yöntemleri ile bütüncül bir yaklaşım oluşturan şema terapinin teorik olarak mümkünâtı tartışmalara konu olmaktadır. Şema terapinin geliştirdiği erken çocukluk dönemlerinde giderilmeyen ihtiyaçlar nedeniyle kendisine ve dünyaya karşı oluşan şemalara bakıldığı zaman, dini takıntının da pek çok tarafını açıkladığı görülmektedir. Dini takıntı üzerinde şema terapinin etkililiği hakkında herhangi bir çalışma olmasa da OKB üzerinde uygulanan şema terapi çalışmalarından yardım alınarak bu rahatsızlıkta etkili olan şemaların neler olduğu, nasıl açıklanabileceği daha iyi resmedilerek, tedavisi yönünde güçlü çıktılar elde edilebileceği düşünülmektedir. Bu yüzden yapılan literatür taramasından yola çıkılarak dini takıntıda etkili olabilecek şemalar olarak şunlar belirlenmiştir; terk edilme, güvensizlik, duygusal yoksunluk, sosyal izolasyon, kusurluluk, yetersizlik, dayanıksızlık, yapışıklık, bağımlılık, boyun eğicilik, kendini feda edicilik, onay arayıcılık, karamsarlık, duygusal baskılama, yüksek standartlar, cezalandırıcılık. Bu şemaların tespitine yönelik ölçek ve tedavinin etkililiği konusunda yapılacak çalışmaların bunu kanıtlayacağı düşünülmektedir. Bunlara ek olarak ise şema terapinin modlarını, dini takıntıda ve manevi danışmanlıkta kullanılabilecek biçimde değiştirmenin tedavi çıktılarını daha kolaylaştıracağı hedeflenmektedir. Bunlar; işlevsel olmayan ebeveyn modları, cezalandırıcı ve talepkâr Tanrı modları; sağlıksız çocuk modları, incinmiş ve kızgın/dürtüsel kul modları; sağlıklı modlar, sağlıklı dindarlık (ebeveyn) ve sağlıklı kul (çocuk) modu şeklinde uyarlanmıştır. Bu uyarlamanın nedeni manevi danışmanlığın konularına uygun bir biçimde kişilerin durumlarına isim vererek daha iyi görmelerine ve bunlarla daha iyi başa çıkma metotlarının geliştirilmesidir. Her ne kadar hali hazırda manevi danışmanlar bu tedavi yöntemini kullanma konusunda yeterli olmasalar da dini takıntılı kimseler inançlarına bir zarar gelebileceği endişesi ile dini konularda uzman olmayan kişilere gitme konusunda kaygılar yaşayarak modern terapi yöntemlerinden yardım aramadığı gerekçesiyle manevi danışmanlara bu konuda gerekli eğitimlerin verilmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Manevi danışmanlık ve rehberlik, Şema terapi, Dini takıntı, Dini şemalar, Sağlıklı dindarlık

Teşekkür

Sayın doktora danışman hocam Mustafa Koç'a makalemi tamamlama sürecinde bana olan yardımları için teşekkürlerimi sunarım.

Scrupulosities and Schema Therapy: Analysis from the Spiritual Counseling Perspective

Öz

Scrupulosity is one of the five most common subtypes of OCD and affects a significant part of society. Therefore, since there is no successful treatment method that can be fully effective on this disorder and prevent relapses, the theoretical possibility of schema therapy, which creates a holistic approach with other therapy methods and has made significant progress for about 20-30 years, has been discussed. Considering the schemas formed due to the needs that were not met in the early childhood periods developed by schema therapy, it was determined that it explained various aspects of scrupulosity. Although there is no study on the effectiveness of schema therapy specifically on scrupulosity, it is believed that insights can be gained regarding the schemas that are effective in this disorder, how they can be better explained, and how powerful outcomes can be achieved by drawing on schema therapy studies conducted on OCD. Therefore, based on the literature review, the following schemas were determined as effective in scrupulosity: abandonment, mistrust/abuse, insecurity, emotional deprivation, defectiveness, social isolation, dependence, vulnerability to harm/illness, enmeshment, failure, subjugation, self-sacrifice, approval/recognition-seeking, negativity, emotional inhibition, unrelenting standards, punitiveness. Research studies aimed at identifying these schemas and determining the effectiveness of the treatment are thought to provide evidence in this regard. In addition, it is aimed to facilitate treatment outcomes by adapting the modes of schema therapy so that they can be used in scrupulosity and spiritual counselling. They have been adapted as follows: dysfunctional parental modes, punishing and demanding God (adult) modes; unhealthy child modes, abandoned and angry/impulsive servant (child) modes; healthy modes, healthy religiosity (parent), and healthy servant (child) mode. The reason for this adaptation is to provide a better understanding for individuals in accordance with the topics of spiritual counselling and to develop better coping methods. Although spiritual counsellors are not currently adequately equipped to use this treatment method, it has been concluded that they should be given the necessary training on schema therapy since scrupulous individuals are hesitant to seek help from therapists who are not knowledgeable in religious matters and modern therapy methods due to the fear of harming their beliefs.

Anahtar Kelimeler

Spiritual counseling and care, Schema therapy, Scrupulosity, Religious schemas, Healthy religiosity

Kaynakça

• Abramowitz, J. S., & Clinic, M. (2001). Treatment of scrupulous obsessions and compulsions using exposure and response prevention: A case report. Cognitive and Behavioral Practice, 8(1), 79-85.
• Abramowitz, J. S., & Hellberg, S. N. (2020). Scrupulosity. [içinde] Advanced Casebook of Obsessive-Compulsive and Related Disorders: Conceptualizations and Treatment (ss. 71-87). Amsterdam: Elsevier Inc.
• Abramowitz, J. S., & Jacoby, R. J. (2014). Scrupulosity: A cognitive-behavioral analysis and implications for treatment. Journal of Obsessive-Compulsive and Related Disorders, 3(2), 140-149.
• Abramowitz, J. S., Huppert, J. D., Cohen, A. B., Tolin, D. F., & Cahill, S. P. (2002). Religious obsessions and compulsions in a non-clinical sample: The penn inventory of scrupulosity (PIOS). Behaviour Research and Therapy, 40(7), 825-838.
• Akbaş, B. Ç. (2020). Obsesif-Kompulsif bozuklukta erken dönem uyum bozucu şemalar. Bilişsel Davranışçı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi, 10(1), 98-108.
• Altın, M. (2009). A cross-cultural investigation of obsessive-compulsive disorder symptomatology: The role of religiosity and religious affiliation. (Yayımlanmış doktora tezi). Ankara: Middle East Technical University.
• Angın, Y., & Kızılgeçit, M. (2020a). Obsesif kompulsif bozukluğun dini kavramlarla ilişkisi ve manevî/dini temelli tedavi yaklaşımları: Teorik bir bakış. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 53, 331-351.
• Angın, Y., & Kızılgeçit, M. (2020b). Obsesif kompulsif bozukluk tanılı hastalarda erken dönem uyumsuz şemalar ve kader algısı. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17, 73-105.
• APA. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC: American Psychiatric Publishing.
• Ayten, A. (2012). Manevi danışmanlık ve rehberlik: Teori ve uygulama alanları. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Basile, B., Tenore, K., Luppino, O. I., & Mancini, F. (2017). Schema therapy mode model applied to OCD. Clinical Neuropsychiatry, 14(6), 407-414.
• Besiroglu, L., Karaca, S., & Keskin, I. (2014). Scrupulosity and obsessive compulsive disorder: The cognitive perspective in Islamic sources. Journal of Religion and Health, 53(1), 3-12.
• Dehlin, J. P., Morrison, K. L., & Twohig, M. P. (2013). Acceptance and commitment therapy as a treatment for scrupulosity in obsessive compulsive disorder. Behavior Modification, 37(3), 409-430.
• DSM-V. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th Ed.). Washington, DC: American Psychiatric Publishing.
• Erdem, Z. (2018). Panik bozukluğu hastalarında erken dönem uyum bozucu şemalar ve şema sürdürücü başa çıkma davranışlarının şema terapi modeli çerçevesinde bir inceleme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gaziantep: Hasan Kalyoncu Üniversitesi.
• Eyüpoğlu, H. B. (2018). Erken dönem yaşantılar, aleksitimi ve bedenselleştirme arasındaki ilişkiler: Şema terapi modeli çerçevesinde bir inceleme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Şehir Üniversitesi.
• Gör, N., Yigit, İ., Kömürcü, B., & Senkal Erturk, İ. (2017). Geçmişin mirası ve geleceğin haritası: Erken dönem uyumsuz şemalar. Nesne Psikoloji Dergisi, 5(10), 197-218.
• Greenberg, D., & Huppert, J. D. (2010). Scrupulosity: A unique subtype of obsessive-compulsive disorder. Current Psychiatry Reports, 12(4), 282-289.
• Gross, E., Stelzer, N., & Jacob, G. (2012). Treating OCD with the schema mode model. Içinde The Wiley-Blackwell Handbook of Schema Therapy: Theory, Research, and Practice (ss. 173-184). New Yor: John Wiley & Sons, Ltd.
• Gürsu, O. (2022). Manevi danışmanlar için kılavuz: Danışma ilke, beceri ve teknikleri. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Hayta, A. (2010). Nesne ilişkileri kuramı ve Tanrı tasavvuru üzerine eleştirel bir değerlendirme. Değerler Eğitimi Merkezi, 8(20), 39-79.
• Huppert, J. D., Siev, J., & Kushner, E. S. (2007). When religion and obsessive–compulsive disorder collide: Treating scrupulosity in ultra-orthodox jews. Journal of Clinical Psychology, 63(10), 925-941.
• Inozu, M., Clark, D. A., & Karanci, A. N. (2012). Scrupulosity in Islam: A comparison of highly religious turkish and canadian samples. Behavior Therapy, 43(1), 190-202.
• Inozu, M., Kahya, Y., & Yorulmaz, O. (2020). Neuroticism and religiosity: The role of obsessive beliefs, thought-control strategies and guilt in scrupulosity and obsessive–compulsive symptoms among muslim undergraduates. Journal of Religion and Health, 59(3), 1144-1160.
• Kapçı, E. G., & Hamamcı, Z. (2010). Aile işlevi ile psikolojik belirtiler arasındaki ilişki: Erken dönem uyum bozucu şemaların aracı rolü. Klinik Psikiyatri, 13, 127-136.
• Karaaslan, S. (2018). Manevi bakım hizmetlerinde etik kurallar ve profesyonel standartlar (ABD, Kanada ve İngiltere örnekleri). [içinde] Manevi Danışmanlık ve Rehberlik (ss. 281-302). Ed. A. Ayten, M. Koç, & N. Tınaz. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi.
• Kavurkacı, E. Z. (2021). Dini takıntı ve dindarlık ilişkisinde düşünce-eylem kaynaşması, suçluluk duygusu ve kaygının rolü. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Koç, M. (2012). Manevî-[psikolojik] danışmanlık ile ilgili Batı’da yapılan bilimsel çalışmaların tarihi ve literatürü (1902-2010) üzerine bir araştırma-II. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(2), 239-276.
• Memiş, M. (2012). Dinî içerikli obsesif kompulsif davranış bozuklukları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Mesleki Yeterlik Kurumu. (2019). Manevi danışman ulusal meslek standardı, seviye 6. https://www.resmigazete.gov.tr.
• Miller, C. H., & Hedges, D. W. (2008). Scrupulosity disorder: An overview and introductory analysis. Journal of Anxiety Disorders, 22(6), 1042-1058.
• Rafaeli, E., Bernstein, D. P., & Young, J. E. (2018). Şema terapi: Ayırıcı özellikler. (çev. M. Şaşıoğlu). İstanbul: Psikonet Yayınları.
• Rosmarin, D. H., Pirutinsky, S., & Siev, J. (2010). Recognition of scrupulosity and non-religious OCD by Orthodox and non-Orthodox Jews. Journal of Social and Clinical Psychology, 29(8), 930-944.
• Schema Therapy Accreditation. (2023, Mart 10). Schema therapy training Australia. https://www.schematherapytraining.com.
• Shafran, R., Thordarson, D. S., & Rachman, S. (1996). Thought-action fusion in obsessive compulsive disorder. Journal of Anxiety Disorders, 10(5), 379-391.
• Thiel, N., Jacob, G. A., Tuschen-Caffier, B., Herbst, N., Külz, A. K., Hertenstein, E., Nissen, C., & Voderholzer, U. (2016). Schema therapy augmented exposure and response prevention in patients with obsessive-compulsive disorder: Feasibility and efficacy of a pilot study. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 52, 59-67.
• Tolin, D. F., Abramowitz, J. S., Kozak, M. J., & Foa, E. B. (2001). Fixity of belief, perceptual aberration, and magical ideation in obsessive–compulsive disorder. Journal of Anxiety Disorders, 15(6), 501-510.
• Tunçel, T. (2019). Evli bireylerde erken dönem uyum bozucu şemalar, algılanan ebeveynlik stilleri, şema sürdürücü başa çıkma davranışları ve evlilik uyumu arasındaki ilişkiler: Şema terapi modeli çerçevesinde bir inceleme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Üsküdar Üniversitesi.
• Yağcı, H. Y. (2006). Saplantılı dini davranışlar. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yakın, D. (2014). Bağımlı kişilik örüntüsü ve terapötik işbirliği: Şema odaklı bilişsel davranışçı terapi uygulaması. AYNA Klinik Psikoloji Dergisi, 1(2), 1-13.
• Young, J. E., & Klosko, J. S. (2018). Hayatı yeniden keşfedin. (çev. S. Kohen & D. Güler). İstanbul: Psikonet yayınları.
• Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2013). Şema terapi. (çev. T. V. Soylu). İstanbul: Litera Yayıncılık.