ABD Hegemonyasına Meydan Okuma: Türk Dış Politikasında Otonomi Arayışı (1964-75)

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1

Ayşe Hazar

https://doi.org/10.26513/tocd.1412507

Öz

Hüsna Taş Yetim tarafından yazılan ve 2023 yılında Lejand Kitap Yayın tarafından yayınlanan “ABD Hegemonyasına Meydan Okuma: Türk Dış Politikasında Otonomi Arayışı (1964-75)” başlıklı kitap, Türkiye-ABD arasında İkinci Dünya Savaşı sonrasında Sovyet tehdidi etrafında kurulan ve 1950’li yıllarda güçlü bir müttefiklik formu oluşturan ikili ilişkilerin, 1964-75 döneminde neden bir kriz evresine girdiğine ve Türkiye’nin bu kriz evresinde dış politikada otonomisini artırma yönündeki motivasyonlarının ne olduğuna yeni bir teorik bakış açısıyla açıklama sunar. 1950’lerde zirve yapan Türkiye-ABD ilişkileri, 1964 ve 1974’teki Kıbrıs Sorunu, 1967’deki haşhaş ekimi meselesi ve 1975’te ABD’nin silah ambargosu gibi olaylar nedeniyle 1964-75 döneminde bir dizi krizle karşı karşıya kaldı. Bu krizlerin hem bir nedeni hem de bir sonucu olarak Türkiye, 1975-78 yılları arasında ABD’nin üslerini kullanmasına kısıtlama getirdi ve dış politikasında otonomisini artıracak bazı kararlar aldı. Taş Yetim’in temel hedefi, ilgili tarih aralığında Türkiye-ABD ikili ilişkilerinde yaşanan krizlerin ve Türkiye’nin dış politika otonomisini arttırmaya yönelik girişimlerinin nedenlerini, hâkim literatüre göre yeni bir teorik bakış açısıyla analiz etmektir. Bu amaçla yazar, yakın zamanda uluslararası ilişkiler disiplinine dahil olan hiyerarşi teorisini temel alır ve bu teoriyi ittifak teorileri, dış politika analizi ve birey, devlet ve sistem düzeylerine odaklanan farklı teoriler ile destekler. Bu noktada odağına aldığı soru “Hiyerarşik bir düzenin muktedi devleti (subordinate state) neden dış politika otonomisini artırmaya yönelir?” (s.15) sorusudur. Soruyu Türkiye özelinde yeniden ifade etmek gerekirse, yazarın deyişiyle “1950’ler boyunca dış politika otonomisinin bir kısmını ABD’ye devreden Ankara, 1964-75 döneminde neden otonomisini artırmaya yöneldi? (s.25). Dolayısıyla Taş Yetim, teorileri harmanlayarak oluşturduğu üç ana hipotez ve dokuz alt hipotezle, hem 1950’lerde sıkı bir müttefiklik ilişkisi sergileyen Türkiye-ABD ilişkilerinin, 1960’lardan itibaren neden bir kriz döngüsüne girdiğini hem de Türkiye’nin dış politikada özerklik kazanmaya yönelik adımları neden attığını açıklar.

Anahtar Kelimeler

Türkiye-ABD ilişkileri, Türkiye dış politikası, Hiyerarşi teorisi