İslam Hukukunda Eşlerin Mali Mükellefiyetleri

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 2, 43 - 69, 19.10.2023

Hüseyin Karayaka

Öz

Öz
Her bir insan bir aile içinde doğar ve büyür. Zira insan soyunun sağlıklı bir şekilde devam etmesi ve medeni ilişkilerin öğrenilebilmesi için bu bir zorunluluktur. Bu zorunluluk insanları aile kurmaya sevk etmiştir. Diğer dinler ve hukuk sistemleri gibi İslam dini ve İslam hukuku da insanların tüm eylemlerine dair bir takım düzenlemeler getirmektedir. Bu bağlamda insanların aile kurmalarını teşvik etmiş ve buna dair tarafların ne gibi hak ve sorumlulukları olduğunu ortaya koymuştur. Çünkü iki farklı insanın bir araya gelerek ortaklaşa hukuki bir eylemde bulunmaları zorunlu olarak bu hak ve mükellefiyetleri meydana getirmektedir.
İslam hukukunda evliliğin taraflara sağladığı birçok hak ve onları mükellef kıldığı birçok sorumluluk olmakla birlikte biz bunlardan sadece mali mükellefiyetleri ele alıp inceleyeceğiz. Mali mükellefiyet dediğimiz şey; çeyiz, mehir ve nafakadır. İslam hukukunda evlilik birliğinin oluşması ile bunları karşılamakla kim mükelleftir.
Kadının kendisi veya daha çok ailesi tarafından İslam tarihi boyunca sosyal bir vakıa olarak yaygın bir şekilde uygulanan çeyiz, Maliki hukukçular hariç İslam hukukçularının çoğunluğuna göre kadın için hukuki bir mükellefiyet olarak görülmemiştir. Mehir ve nafakanın ise şartlarının oluşması halinde erkek için mali bir mükellefiyet olduğu hususunda İslam hukukçuları ittifak etmişlerdir. Biz bu çalışmamızda eşlerin bu mali mükellefiyetlerinin hangi şartlarda ve hangi nitelikte üzerlerine gerekli olduğunu İslam hukukunda yangın olan dört mezhebi dikkate alarak açıklayacağız.
Anahtar Kelimeler: İslam Hukuku, Mali Mükellefiyet, Çeyiz, Mehir, Nafaka

Anahtar Kelimeler

İslam hukuku, Mali Mükellefiyet, Çeyiz, Mehir, Nafaka

Kaynakça

• Abdülhamid MM, El-Ahvâlü’ş-Şahsiyye (3. Baskı, Matbaatü’s-Saadet 1966)
• Adevi A b. A, Hâşiyetü’l-Adevi Ala Kifayeti’t-Talibi’r-Rabbani (Yusuf eş-Şeyh Muhammed ed, Daru’l Fikir 1994)
• Ali Haydar Efendi, Düreru’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm (Matbaa-i Ebu’z-Ziya 1330)
• Avcı M, Türk Hukuk Tarihi (10. Baskı, Atlas Akademi 2021)
• Aydın MA, ‘Mehir’, DİA (TDV Yayınları 2003) 389
• Bilmen ÖN, Hukuk-ı İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu (Bilmen Basım ve Yayınevi)
• Buhârî M b. İ, Ṣaḥîḥ-i Buḫârî (Sultaniyye Matbatu’l Kubra el-Emiriyye 1311)
• Çeker O, Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnâmesi (7. Baskı, Mehir Vakfı Yayınları 2021)
• Dârekutnî A b. Ö, Sünenü’d-Dârekutnî (Şuayb el-Arnavud ed, Müessetü’r-Risale 2004)
• Desûkî M b. A, Hâşiyetü’d-Desûkî Ala Şerhi’l-Kebir (Daru’l Fikir)
• Ebû Dâvûd S b. E, Sünen-i Ebû Dâvûd (el-Mektebetü’l Asriyye)
• ed-Dîb AM, ‘Çeyiz’, TDV İslam Ansiklopedisi (TDV Yayınları 1993) 296
• el-Avayişe H b. A, El-Mevsûatü’l-Fıkhiyyeti’l-Müyesera (Mektebetü’l-İslamiyye 1429)
• er-Râzî M b. EB, Muhtar’us-Sıhah (Yusuf eş-Şeyh Muhammed ed, 5. Baskı, el-Mektebetü’l Asriyye 1999)
• en-Nesâî A b. A, Es-Sünen (Hasan Abdü’l Mün’im Şelebi ed, Müessetü’r-Risale 2001)
• en-Nevevî Y b. Ş, Minhacü’t-Talibin ve Umdeti’l-Müftin Fi’l-Fıkh (Daru’l Fikir 2000) Erbay C, İslam Hukukunda Evlilik ve Hısımlık Nafakası (Rağbet Yayınları 1998)
• ——, ‘Nafaka’, TDV İslam Ansiklopedisi (TDV Yayınları 2006) 282
• Erturhan S, Temel Fıkıh Bilgileri (Hikmet Yayınevi 2017)
• Firuzabadi M b. Y, El-Kamusü’l-Muhit (8. Baskı, Müessetü’r-Risale 2005)
• Fuâd Abdülbâkî M, El-Mu’cemü’l-Müfehres Li-Elfâzi’l-Kur’ani’l-Kerim (Daru’l-Hadis 2001) Gürpınar D, ‘Eşlerin Evlilik Birliğinin Giderlerine Katılma Borcu’ (2013) 8 Yaşar Üniversitesi E-Dergi 1293
• Hallaf A, Ahkâmü’l-Ahvâli’ş-Şahsiyye Fi’ş-Şeriati’l-İslâmiyye (2. Baskı, Daru’l-Kutübü’l- Mısrıyye 1938)
• Haskefî A, Şerhu’d-Dürri’l-Muhtar Fî Tenvîri’l-Ebsar (Daru’l-Kitabi’l-İlmiyye 2002)
• İbn Âbidîn ME b. Ö, Reddü’l-Muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-Muḫtâr (Şeriketü Mustafa el-Bâbî el- Halabî 1966)
• İslam Hukukunda Eşlerin Mali Mükellefiyetleri İbn Bezîze A b. İ, Ravzatü’l-Müstebîn Fi Şerhi Kitabi’t- Telkîn (Abdüllatif Zükağ ed, Daru İbn Hazm)
• İbn Ebû Zeyd A b. A, En-Nevadir ve’z-Ziyadat Ala Ma Fî’l-Müdevvene ve Gayriha Mine’lÜmmehat (Muhammed el-Hacci ed, Dârü’l-Garbi’l-İslâmî 1999)
• İbn Hanbel A b. M, El-Müsned (Müessetü’r-Risale 2001)
• İbn Hazm M b. A, El-Muhallâ Bi’l-Âsâr (Abdülgaffâr Süleyman el-Bendârî ed, Daru’l Fikir)
• İbn Kâdî Şühbe M b. EB, Bidâyetü’l-Muhtâc Fi Şerhi’l-Minhâc (Daru’l Minhac 2011)
• İbn Kudâme A b. A, El-Muğnî (Abdullah et-Türkî ed, Dâru Alemi’l Kütüp 1997)
• İbn Mâce M b. Y, Sünenü İbn Mâce (Şuayb el-Arnavud ed, Daru’r Risale el Alemiyye 2009)
• İbn Manzûr M b. M, Lisânü’l-Arab (3. Baskı, Daru Sadır 1414)
• İbn Mühenna A b. G, El-Fevakihü’d-Devani Şerhi Ala Risaleti İbn Ebî Zeyd El-Kayrevani (Daru’l Fikir 1995)
• İbn Rüşd M b. A, El-Beyân ve’t-Tahsil: Ve’ş-Şerhu ve’t-Tevcihu ve’t-Ta’lilu Fi Mesaili’l- Müstahrece (Muhammed Hacci ed, 2. Baskı, Dârü’l-Garbi’l-İslâmî 1988)
• İbn Rüşd M b. A, Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesıd (Daru’l-Hadis 2004)
• İbnü’l-Hümâm K, Fetḥu’l-Ḳadîr (Şeriketü Mustafa el-Bâbî el-Halabî 1970)
• Kacır T, İslam Hukuk Düşüncesinde Mali Mükellefiyetler Açısından Nisap (Fecr 2018)
• Kadi Abdülvehhab A b. A, Kitâbü’t-Telkin Fi’l-Fıkhi’l-Maliki (Ebu Üveys Muhammed ed, Daru’l-Kutübi’l-İlmiyye 2004)
• Kahveci N, İslam’a Göre Aile Bireylerinin Sorumlulukları (Hikmetevi Yayınları 2017)
• Kalender A, ‘Evliliğin Genel Hükümleri’ in Metin İkizler, Tüzüner Özlem (ed), Medeni Hukuk II-Aile Hukuku (Adalet Yayınevi 2023)
• Kallek C, ‘Ukıyye’, TDV İslam Ansiklopedisi (TDV Yayınları) 67
• Karakelle A ve Özbağı T, ‘Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Bağlamında Çeyiz Geleneği “Erzurum Örneği”’ (2019) 23 Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi 668
• Karaman H, Mukayeseli İslam Hukuku (5. Baskı, Nesil yayınları 1996)
• Karayaka H, İslam Borçlar Hukukunda Akit Hürriyeti (1. Baskı, Kitap Dünyası Yayınları 2022)
• Kâsânî A, Bedâʾiʿu’ṣ-Ṣanâʾiʿ Fî Tertîbi’ş-Şerâʾiʿ (Daru’l-Kutübü’l-İlmiyye)
• Kişnavi EB b. H, Eshelü’l-Medarik Şerhi Irşadi’s-Salik (3. Baskı, Daru’l Fikir)
• Köse Ü, ‘İslâm Aile Hukuku Açısından Çeyiz’ [2019] Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 98
• Kudûrî A b. M, Muhtasarı Kudûrî (Kâmil Muhammed Muhammed Uveyza ed, Dârü’l Kütübi’l-İlmiyye 1997)
• Merğînânî B, El-Hidâye (Talal Yusuf ed, Daru İhyai’t Türasi’l Arabî)
• Müslim M b. H, El-Câmiʿu’ṣ-Ṣaḥîḥ (Dâru İhyai’l Kutbi’l Arabiyye 1374)
• Özbay İ, ‘Çeyiz Senedine İlişkin Davalarda Söz Konusu Olabilecek Çeşitli Hukuki Sorunlar’ (2010) 6 Legal Medeni Usul ve İcra- İflas Hukuku Dergisi 501
• Sâbık S, Fıkhü’s -Sünne (3. Baskı, Daru’l Kitabi’l Arabiyye 1977)
• Şafii M b. İ, El-Üm (2. Baskı, Daru’l Fikir 1983)
• Serahsî M b. A, El-Mebsûṭ (Daru’l- Ma’rife 1993)
• Şîrâzî Eb İ, El-Mühezzeb Fî Fıkhi’l-İmam Eş-Şafii (Daru’l-Kitabi’l-İlmiyye)
• Şirbînî H, Muğni’l-Muhtac (Ali Muhammed Muavviz ed, Daru’l-Kitabi’l-İlmiyye 1994)
• Ulusal Ş, ‘İslam ve Türk Aile Hukukunda Kocanın Nafaka Yükümlülüğünü Yerine Getirememesinin Tefrik/Boşanma Sebebi Olması’ [2021] İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 185
• Wensinck AJ, El-Mu’cemü’l-Müfehres Li-Elfâzi’l-Hadis’in-Nebevi (Daru’d-davet 1988) Yaman A, İslam Aile Hukuku (MÜ İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları 2022)
• Zühaylî V, El-Fıkhü’l-İslâmî ve Edilletuhu (Ahmet Efe, Beşir Eryarsoy ve H Fehmi Ulus trs, Risale Yayınevi 1994)