Sigarayı Bırakma Niyetinde Egzersize Yönelik Sağlık İnançları: Yapısal Eşitlik Modeli Yaklaşımı

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 4, 424 - 432, 30.10.2024

Çağdaş Caz , Ömer Faruk Yazıcı , Nazlı Uslu , Serkan Hacıcaferoğlu

https://doi.org/10.22282/tojras.1528012

Öz

Çalışmanın amacı, bireylerin sigarayı bırakma niyetinde egzersize yönelik sağlık inançlarının etkisini belirlemektir. Bu amaç doğrultusunda araştırmada ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Araştırma grubunu, basit örnekleme yöntemiyle belirlenen 291 (150 erkek, 141 kadın) birey oluşturmuştur. Araştırmada, “Kişisel Bilgi Formu, “Sigarayı Bırakma Niyeti Ölçeği” ve “Egzersize Yönelik Sağlık İnançları Tutum Ölçeği” kullanılmıştır. Katılımcıların demografik özelliklerine göre sigarayı bırakma niyetleri ile egzersize yönelik sağlık inanç düzeylerini değerlendirmek için, T-Test ve ANOVA testi uygulanmıştır. Ayrıca ölçekler arasındaki ilişkiyi incelemek için oluşturulan araştırma modeli Yapısal Eşitlik Modeli (YEM) testiyle değerlendirilmiştir. Araştırma bulgusu T-Testi sonuçlarına göre, cinsiyet ile sigaranın zararlı olma düşüncesi değişkenlerinde anlamlı farklılıklar olduğu belirlenmiştir. Ayrıca YEM analizi sonuçlarına göre, egzersize yönelik sağlık inançları tutumu ve sigarayı bırakma niyeti arasındaki yol kat sayısı istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Sonuç olarak, egzersize yönelik sağlık inançları tutumu ve sigarayı bırakma bireylerin bazı demografik özelliklerine göre farklılaştığı ve bireylerin sigarayı bırakma niyetlerinin egzersize yönelik sağlık inançları tutumundan etkilendiği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Egzersiz, sağlık inancı, sigarayı bırakma niyeti.

Health Beliefs Towards Exercise in Smoking Quit Intention: A Structural Equation Model Approach

Öz

The aim of the study is to determine the effect of health beliefs towards exercise on individuals' intention to quit smoking. For this purpose, the relational screening model was used in the study. The research group consisted of 291 individuals (150 male, 141 female) determined by simple sampling method. In the study, “Personal Information Form, “Intention to Quit Smoking Scale” and “Health Beliefs Attitude Scale Towards Exercise” were used. T-Test and ANOVA test were applied to evaluate the participants' intention to quit smoking and their health belief levels towards exercise according to their demographic characteristics. In addition, the research model created to examine the relationship between the scales was evaluated with Structural Equation Model (SEM) test. According to the research finding T-Test results, it was determined that there were significant differences in the variables of gender and the idea that smoking is harmful. In addition, according to the SEM analysis results, the path coefficient between health beliefs attitude towards exercise and intention to quit smoking was found to be statistically significant. As a result, it can be said that health beliefs and attitudes towards exercise and quitting smoking differ according to some demographic characteristics of individuals and that individuals' intentions to quit smoking are affected by their health beliefs and attitudes towards exercise.

Anahtar Kelimeler

Exercise, health belief, intention to quit smoking.

Kaynakça

• Gül P, Doğan N, Ökdem Ş, Algıer L, Öksüz E. Özel bir üniversitede okuyan öğrencilerin cinsel sağlıkla ilgili bilgi tutum ve davranışları. Tıp Araştırmaları Dergisi. 2009;7(2):105-113.
• Oskay Ü. Medikal sosyolojide bazı kavramsal açıklamalar. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. 1993;4: 90-132.
• Malina RM, Little BB. Physical activity: The present in the context of the past. Am. J. Hum. Biol., 2008;20: 373-391.
• Herson J. The coming osteoporosis epidemic. The Futurist. March-April, 2007; 31- 35.
• Salmon J, Booth ML, Phongsavan P, Murphy N, Timperio A. Promoting physical activity participation among children and adolescents. Epidemiologic Reviews. 2007;29(1): 144-59.
• Kafalı N. Transteoretik modele göre adölesanların egzersiz davranışları. [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2009.
• Nowosielski K, Hadzik A, Gorna J, Grabara M. Applying the health belief model in explaining the stages of exercise change in older adults. Pol. J. Sport Tourism. 2016;23: 221-225.
• Archer T. Health benefits of physical exercise for children and adolescents, Journal Nov Physiotheraphy. 2014;4(2): 1-4.
• Üstün NA, Üstün ÜD, Işık U, Yapıcı A. Health belief regarding leisure time physical activity and nutritional attitude: Are they related in athletic and sedentary university students. Progress in Nutrition. 2020;22(1): 156-160.
• Williams DM, Dunsiger S, Miranda RJr, Gwaltney CJ, Emerson JA, Monti PM, Parisi AF. Recommending self-paced exercise among overweight and obese adults: a randomized pilot study. Ann Behav Med. 2015;49(2): 280-285.
• Ünsal A. Hemşireliğin dört temel kavramı: İnsan, çevre, sağlık & hastalık, hemşirelik. Ahi Evran Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. 2017;1(1):11-28.
• Şimşekoğlu N, Mayda AS. Bir üniversite hastanesinde görevli hemşirelerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve sağlık kaygısı düzeyleri. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 2016;6(1):19-29.
• Peker AT, Zengin S. Sağlık hizmetleri meslek yüksekokulu öğrencilerinin spor sağlık inanç düzeylerinin değerlendirilmesi. Ekev Akademi Dergisi, 2019;77: 45-56.
• Ertüzün E, Karaküçük S. Sağlık inanç modeli perpektifinde sportif rekreasyon aktivitelerine bakış. Gazi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi. 2014;19(1-4): 1-9.
• Yılmazel G, Çetinkaya F, Naçar M. Fabrika işçilerinin sigara kullanma alışkanlıkları ve sigara bırakma konusundaki düşünceleri. Dicle Tıp Dergisi. 2014;41(4): 717-723.
• Zincir S, Zincir N, Sunbul E, Kaymak E. Sigara bağımlılığında mizaç ve karakter özelliklerinin bağımlılık düzeyleri ile ilişkisi. Journal of Mood Disorders. 2012;2(4): 160.
• Sönmez CI, Ayhan Başer D, Aydoğan S. Düzce üniversitesi tıp fakültesi öğrencilerinin sigara içme sıklığı ve sigara ile ilgili bilgi tutum ve davranışları. Konuralp Tıp Dergisi. 2017;9(2): 89.
• Kurcer MA. Erdoğan Z. (2020). Sağlık inanç modeline göre sigara bırakma ölçeğinin geliştirilmesi. ACU Sağlık Bilimleri Dergisi. 2020;11(3): 464-470.
• Karasar N. Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık; 2012.
• Caz Ç, Paktaş Y, Yazıcı ÖF. Egzersize yönelik sağlık inançları tutum ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi. 2023;39(1): 115-124.
• Söyler S, Yorulmaz M. Intention to quit smoking scale: Development and validation. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. 2024;13(2): 626-634.
• Büyüköztürk Ş. Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Ankara: Pegem Akademi Yayınları; 2013.
• Cemek Karslı A. Menopoz dönemindeki kadınların kardiyovasküler hastalık risk arkındalıkları ve egzersiz davranışına ilişkin sağlık inançları. [Yüksek Lisans Tezi]. Denizli: Pamukkale Üniversitesi; 2023.
• Söyler S. Sağlık okuryazarlığı, sağlık inancı ve sağlık arama davranışının sigarayı bırakma niyeti üzerindeki etkisinin incelenmesi. [Doktora Tezi]. Konya: Selçuk Üniversitesi, 2022.
• Chee-Ruey H. Health risk and the decision to quit smoking, Applied Economics. 1998; 30:6, 795-804,
• Kardaş A. Sigara bırakma tedavisi sürecinde beslenme alışkanlıklarının değerlendirilmesi. [Tıpta Uzmanlık Tezi]. Konya: Sağlık Bilimleri Üniversitesi, 2024.
• Friestad C, Rise J. Smoking attributions and adolescents' intention to try to quit smoking, Addiction Research. 1998;6(1): 13-26.
• Ferguson SG, Shiffman S, Gitchell JG, Sembower MA, West R. Unplanned quit attempts-results from a U.S. sample of smokers and ex-smokers. Nicotine & Tobacco Research: Official Journal of the Society for Research on Nicotine and Tobacco. 2009;11(7): 827–832.
• Larabie LC. To what extent do smokers plan quit attempts? Tobacco Control. 2005;14(6): 425-428.
• Murray RL, Lewis SA, Coleman T, Britton J, McNeill A. Unplanned attempts to quit smoking: missed opportunities for health promotion? Addiction. 2009;104(11), 1901-1909.
• Sendzik T, McDonald PW, Brown KS, Hammond D, Ferrence R. Planned quit attempts among ontario smokers: Impact on abstinence. Addiction. 2011;106(11), 2005-2013.
• Herzog TA, Pokhrel P, Kawamoto CT. Short-Term Fluctuations in Motivation to Quit Smoking in a Sample of Smokers in Hawaii, Substance Use & Misuse. 2015;50(2): 236-241.
• Chinwong D, Mookmanee N, Chongpornchai J, Chinwong S. A comparison of gender differences in smoking behaviors, intention to quit, and nicotine dependence among thai university students. Journal of Addiction. 2018;24: 8081670.
• Kaai SC, Fong GT, Goma F, Meng G, Ikamari L, Ong'ang'o JR, Elton-Marshall T. Identifying factors associated with quit intentions among smokers from two nationally representative samples in africa: findings from the ITC kenya and zambia surveys. Preventive Medicine Reports. 2019;13(15): 100951,
• Khan ZA, Goel R, Mukherjee AK, Khan T. Prevalence and predictors of intention to quit tobacco smoking in smokers of rural area of North India (Haryana). Int J Community Med Public Health. 2018;5: 1617-22.
• Abdullah ASM, Ho LM, Kwan YH, Cheung WL, McGhee SM, Chan WH. Promoting smoking cessation among the elderly: what are the predictors of intention to quit and successful quitting?. Journal of Aging and Health. 2006;18(4); 552-564.
• Agaku I, Akinyele AO, Omaduvie UT. Evaluation of factors influencing intention to quit smokeless and cigarette tobacco use among Nigerian adolescents. Nigerian Medical Journal: Journal of the Nigeria Medical Association. 2012;53(1): 31-36.
• Mohammadi S, Ghajari H, Valizade R, Ghaderi N, Yousefi F, Taymoori P, Nouri B. Predictors of smoking among the secondary high school boy students based on the health belief model. International Journal of Preventive Medicine. 2017;8(24): 1-5.
• Bloom EL, Minami H, Brown RA, Strong DR, Riebe D, Abrantes AM. Quality of life after quitting smoking and initiating aerobic exercise. Psychology, Health & Medicine. 2017;22(9):1127-1135.
• Piper ME, Kenford S, Fiore MC, Baker TB. Smoking cessation and quality of life: Changes in life satisfaction over 3 years following a quit attempt. Annals of Behavioral Medicine. 2012;43, 262-270.
• Karaoğlan D. Sigarayı bırakma ve obezite arasındaki ilişki: Türkiye örneği. İktisat Araştırmaları Dergisi. 2019;3(1): 46-57.
• Chou SY, Grossman M, Saffer H. An economic analysis of adult obesity: Results from the behavioral risk factor surveillance system. Journal of Health Economics. 2004;23(3): 565-587.
• Rashad I. Grossman M. The economics of obesity. Public Interest. 2004:156; 104-113.
• Rashad, I. Structural estimation of caloric intake, exercise, smoking, and obesity. The Quarterly Review of Economics and Finance. 2006;46(2): 268-283.
• Danış Ö, Çatı K, Sever S. Sigaranın zararları ile ilgili bilgi düzeyinin sigara bırakma niyeti üzerindeki etkisinde sigara paketleri üzerindeki fotoğrafların aracı rolü. Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies. 2022;15(92): 321-338.
• Güllülü U, Türk B. Kamu spotlarının sigara bırakma/azaltma niyeti üzerine etkileri. Pazarlama ve Pazarlama Araştırmaları Dergisi. 2015; 16: 23-41
• Yılmaz Uğur, C. Sigara uyarı etiketlerinin sigarayı bırakma davranışı üzerindeki etkisi: Gümüşhane üniversitesi öğrencileri üzerine bir uygulama. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi. 2022; 24(43): 670- 685.
• Mistik S, Uzun C, Gülmez İ. Cep Telefonu Uygulamasının Sigara Bırakmaya Etkisi. Konuralp Tıp Dergisi. 2022;14(2): 290-297.
• Çutuk S. Üniversite öğrencilerinin spora yönelik tutumları ve egzersiz sağlık inançları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi. 2024;7(2): 85-94.
• Paşaoğlu E. Öğretmenlerde motivasyonel görüşme tekniğinin sigara içme arzusu ve sigara bırakma başarısına etkisi. [Yüksek Lisans Tezi]. Manisa: Manisa Celal Bayar Üniversitesi; 2021.