Yoksulluktan Yeni Yoksulluğa: Türkiye’de Kentsel Yoksulluğun Değişen Dinamikleri Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2009, Cilt: 3 Sayı: 5, 135 - 150, 25.07.2016

Yalkın Romano Mehmet Penpecioğlu

Öz

Türkiye’de kentsel yoksulluk dinamikleri farklı dönemler boyunca değişim göstermiştir. Göç ve kentleşmenin ilk itici gücü 1950’lerde gerçekleşmiştir. 1960’lı ve 1970’li yıllarda, kentleşme süreci ve yoksulluk sadece devletin formal refah mekanizmalarıyla değil, aynı zamanda akrabalık ve/veya hemşerilik dayanışması ağlarıyla desteklenen enformel mekanizmalarla ele alınmıştır. Bu enformel mekanizmalar, kent yoksullarının enformel işgücü piyasasına katılımına ve yeni kamu arazileri üzerinde yerleşmelerine imkân tanımıştır. 1980’lerde de enformel mekanizmalar etkinliklerini korumuş ve yoksulluk sürekli bir nitelik kazanmamıştır. 1990’lı yıllardan itibaren, enformel mekanizmaların temelini oluşturan unsurların geçerliliğini kaybetmesi ile Türkiye’de kentsel bağlamda yoksulluğun nitelikleri değişmeye başlamıştır. Enformel arsa ve işgücü piyasasındaki imkânlar büyük ölçüde sınırlanmıştır. Bu değişimler; toplumsal dışlanma, ekonomik ve sosyal yaşamla bütünleşememe riskinin artışı, yoksullukla başetmenin zorlaşması gibi durumlarla kavramlaştırılan yeni bir yoksulluk türünün ortaya çıkışını göstermektedir. Aynı zamanda yeni yoksulluğa ilişkin bu tür dinamikler bizlere Türkiye’nin geleneksel refah rejiminin çözülüşünü göstermekte ve bu süreç ülkemizin toplumsal bütünleşme imkânlarını büyük ölçüde ortadan kaldırmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kentsel yoksulluk, yaşamı sürdürme stratejileri, yeni yoksulluk, Türkiye

From Poverty in Turns to New Poverty: A Scrutinize to Changing Dynamics of Urban Poverty in Turkey

Öz

Dynamics of urban poverty in Turkey have changed throughout different periods. The first impulse of migration and urbanization has occurred in 1950s. In 1960s and 1970s, urbanization process and poverty have been dealt with not only by formal welfare mechanisms of the state but also through informal mechanisms which were mostly undergirded by kinship or townsmenship solidarity networks. These informal mechanisms enabled the urban poor to participate in informal labour market and to find new public lands to occupy. In 1980s, informal mechanisms sustained their effectiveness and poverty did not gain a persistent character. The characteristics of poverty in the Turkish urban context became to alter since 1990s as the underlying factors of the informal mechanisms lost their validity. Mainly the opportunities in the informal land market and labour market were narrowed down. These changes signify a new form of poverty which could be conceptualized through social exclusion, increasing risk of inability of integration and increasing challenge of overcoming poverty. At the same time, such dynamics of new poverty show us the fall of the traditional welfare regime of Turkey and this process, to a large extent, undermines the possibilities of societal integration in our country.

Anahtar Kelimeler

Urban poverty, survival strategies, new poverty, Turkey

Kaynakça

• Adaman, F. & Ardıç, O. P., 2008, “Social Exclusion in the Slum Areas of Large Cities in Turkey”, New Perspectives on Turkey, 38, pp. 29-60.
• Ayata, A. G., 1991, “Gecekondularda Kimlik Sorunu, Dayanışma Örüntüleri ve Hemşehrilik”, Toplum ve Bilim, 51-52 (Güz-Kış), pp. 89-101.
• Buğra, A., 2001, “Ekonomik Kriz Karşısında Türkiye’nin Geleneksel Refah Rejimi”, Toplum ve Bilim, 89 (Yaz), pp. 22-30.
• _____, 2003, “The Place of the Economy in Turkish Society”, The South Atlantic Quarterly 102 (2/3-Spring/Summer), pp. 453-470.
• _____, 2007, “Poverty and Citizenship: An Overview of the Social Policy Environment in Republican Turkey”, International Journal of Middle East Studies, 39, pp. 33– 52.
• _____, 2008, Kapitalizm, Yoksulluk ve Türkiye’de Sosyal Politika, İletişim, İstanbul.
• Buğra, A. & Keyder, Ç., 2003, New Poverty and The Changing Welfare Regime of Turkey, UNDP, Ankara.
• _____, 2005, Poverty and Social Policy in Contemporary Turkey, Boğaziçi University Social Policy Forum, İstanbul, [www.spf.boun.edu.tr], accessed December 2007.
• _____, 2006, The Turkish Welfare Regime in Transformation, Journal of European Social Policy, 16 (3), pp. 211-228
• Dansuk, E., 1997, Türkiye’de Yoksulluğun Ölçülmesi ve Sosyo-ekonomik Yapılarla İlişkisi, Yayın No: DPT-2472, DPT, Ankara.
• Erder, S., 1996, İstanbul’a bir Kent Kondu: Ümraniye, İletişim, İstanbul
• _____, 1998, “Kentlerdeki Enformel Örgütlenmeler, ‘Yeni’ Eğilimler ve Kent Yoksulları ya da Eski Hamamdaki Yeni Taslar”, in 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, (ed.) Sey, Y., pp. 107-115, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
• _____, 2000, “Nerelisin Hemşehrim?”, in İstanbul: Yerel ile Küresel Arasında, (ed.) Keyder, Ç., pp. 192-205, Metis Yayınları, İstanbul.
• Erman, T., 1998, Kentteki Kırsal Kökenli Gçmenlerin Yaşamında Gecekondu, ve Apartman, in, 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, (ed.) Sey, Y., pp. 317-324, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
• _____, 2001, “The Politics of Squatter (Gecekondu) Studies in Turkey: The Changing Representations of Rural Migrants in the Academic Discourse”, Urban Studies, 38 (7), pp. 983–1002
• Esping-Andersen, G., 1990, The Three Worlds of Welfare Capitalism, Polity Press, Cambridge
• _____, 1999, Social Foundations of Postindustrial Economies, Oxford University Press
• Ferrera, M., 1996, “The Southern Model of Welfare in Social Europe”, Journal of European Social Policy, 6 (1), pp. 17-37.
• Güvenç, M. & Işık, O., 2002, “A Metropolis at the Crossroads: The Changing Social Geography of Istanbul under the Impact of Globalization”, in Of States and Cities: The Partitioning of Urban Space, (eds.) Marcuse, P. & van Kempen, R., pp. 203-220, Oxford University Press, New York.
• Işık, O., 1996, “1980 Sonrasında Türkiye’de Kent ve Kentleşme”, in Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Yüzyıl Biterken, pp. 782-801, İletişim, İstanbul.
• Işık, O. & Pınarcıoğlu, M., 2001, Nöbetleşe Yoksulluk, Gecekondulaşma ve Kent Yoksulları: Sultanbeyli Örneği, İletişim, İstanbul.
• Karamessini, M., 2007, The Southern European Social Model: Changes and Continuities in Recent Decades, International Labour Organization, International Institute for Labour Studies Discussion Paper Series, Geneva.
• Keyder, Ç., (der.), 2000, İstanbul: Yerel ile Küresel Arasında, Metis Yayınları, İstanbul
• _____, 2005, Globalisation and Social Exclusion in Istanbul, International Journal of Urban and Regional Research, 29 (1), pp. 124-134.
• Mingione, E., 1996, Urban Poverty in the Advanced Industrial World: Concepts, Analysis and Debates, in Urban Poverty and the Underclass: A Reader, ed. Mingione, E., pp. 3-40, Blackwell Publishers, Oxford.
• Öncü, A. & Weyland, P. (eds.), 1997, Space, Culture and Power: New Identities in Globalizing Cities, Zed Books.
• Pınarcıoğlu, M. & Işık, O., 2001, 1980 Sonrası Dönemde Kent Yoksulları Arasında Güce Dayalı Ağ İlişkileri: Sultanbeyli Örneği, Toplum ve Bilim, 89 (Yaz), pp. 31-61
• _____, 2008, “Not Only Helpless but also Hopeless: Changing Dynamics of Urban Poverty in Turkey: the Case of Sultanbeyli, Istanbul”, European Planning Studies, 16 (10), pp. 1353-1370.
• Şen, M., 2007, Kökene Dayalı Yardımlaşma-Dayanışma: “Zor İş...”, in Yoksulluk Halleri: Türkiye’de Kent Yoksulluğunun Toplumsal Görünümleri, (ed.) Erdoğan, N., pp. 249-292, İletişim, İstanbul.
• Yılmaz, B., 2003, Coping with Metropolis: Kurdish Migrants Living in an Inner-City Slum of Istanbul, Paper presented at International Conference on IDPs: Researching Internal Displacement. [http://www.idp.ntnu.no/Register/UpLoadFiles/Bediz%20Yilmaz%20PAPER.pdf], accessed December 2007.
• Yükseker, D., 2006, Yerinden Edilme ve Sosyal Dışlanma, in “Zorunlu Göç” ile Yüzleşmek: Türkiye’de Yerinden Edilme Sonrası Vatandaşlığın İnşası, (eds.) Kurban, D. et al, pp. 216-233, Tesev Yayınları, İstanbul.
• Wacquant, L., 2008, “Logics of Urban Polarization From Below”, in Urban Outcasts: A Comparative Sociology of Advanced Marginality, (ed.) Wacquant, L., pp. 257- 279, Polity Press, Cambridge.
• World Bank, 2006, Turkey Labor Market Sudy, Poverty Reduction and Economic Management Unit - Europe and Central Asia Region, Report No. 33254-TR.