Sivil Toplumun Yeni Aktörleri Olarak İslami Eğilimli Kadın Dernekleri

Yıl 2008, Cilt: 2 Sayı: 4, 71 - 90, 25.07.2016

Canan Aslan Akman

Öz

1980’lerde İslamcı kadınlar kamusal ve özel alanda İslami pratikleri daha görünür kılmaya çalışırken, moderniteyi reddetmeyerek Kemalist çağdaşlaşmanın araçlarından kendi dünya görüşleri çerçevesinde faydalanmışlardır. ‘28 Şubat Süreci’yle gelen siyasetten uzaklaşma ve türban sorunu yüzünden dışlanmışlık, şehirdeki eğitimli dindar kadını laik devlet ve İslami ideolojinin erkek egemen yapılarını ve pratiklerini sorgulamaya yöneltmiş ve bir bireysellik arayışının önünü açmıştır. Bu çalışma, demokratikleşme sürecine katılmak ve toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini sorgulamak iddiasındaki yeni dindar kadın hareketliliğinin temsilcilerine bakmaktadır. İslami eğilimli kadın derneklerinde dindar kadın kimliğinin yeniden inşası bağlamında öne çıkan ve reformculuğun açmazları, feminizmle ilişki, kadın hareketi içindeki konumları ve örgütsel kapasite geliştirmeye ilişkin meselelerin altı çizilmektedir. Ele alınan derneklerdeki aktivist kadınların bu konulardaki görüşleri ve kimlik algıları incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslamcı hareket, dindar kadın, kimlik

Sivil Toplumun Yeni Aktörleri Olarak İslami Eğilimli Kadın Dernekleri

Öz

In the 1980s, as the Islamic women were involved in making the Islamic practices visible in the private and public spheres, they also made use of the components of Kemalist modernization in line with their worldviews without totally rejecting modernity. However, de-politicization and exclusion due to the türban problem following the ‘Process of 28 February’ have forced the well-educated pious women of the cities to question the patriarchal structures and practices of the secular state and the Islamist ideology, and opened the way for a quest for individuality. This study looks at the representatives of this novel form of pious women’s activism, with a claim to get involved in the democratization process and challenging gender inequalities. It underlines the issues in the Islamic-oriented women’s associations raised in the context of the reconstruction of the pious women’s identity, such as dilemmas of reformism, relationship to feminism, their place in the women’s movement and organizational capacity building. The views of the activist women in these associations on these issues and their perception of identities are analyzed.

Anahtar Kelimeler

The Islamist movement, pious woman, identity

Kaynakça

• kesimdeki erkeklere yöneltilen eleştiriler dolaylı olarak ve cılız bir sesle çıksa
• da, kendi tartışmalarında kadın sorununa dine reformcu bir bakış açısı ile
• bakılması gerektiğini vurgulanmaktadır. Burada üstü örtük de olsa
• benimsenen reformcu yaklaşım ve feminist bakış açısı arasında süregelen bir
• gerilim vardır. Bugünün İslami eğilimli kadın dernekleri diğer kadın grup ve
• dernekleriyle ve hatta Kemalist kadın dernekleriyle de iletişime açık olarak,
• kadının insan hakları, modernite karşısında din, kimlik tartışmaları, İslam ve
• laiklik gibi konularda kadını bir özne olarak ortaya koyan bir yaklaşım
• geliştirme çabasındadır. Bu noktada, İslamcı kadınlarla birarada olmayı
• reddeden laik(çi) kadın kitlesiyle ve örgütleriyle aralarındaki mesafe, genel
• ve/veya toplumsal cinsiyet odaklı sorunları ancak beraber ve yeniden
• düşünerek ortaya çıkabilecek ve demokratikleşme için son derece gerekli
• oydaşmanın önünde en büyük engel olarak durmaktadır. Diğer taraftan, dindar kadının kimlik siyasetinin bugün en önemli
• unsuru laik kesim tarafından damgalanmışlığın (ve ötekileştirmenin) getirdiği
• derin bir gücenmişlik duygusudur. Başörtüsü sorunu İslami camianın
• kadınlarının üst-orta sınıf ve entellektüel bakışa yakın duran örgütlü
• kesiminde kurumsal enerjilerin büyük kısmını vakfettikleri en önemli
• meseledir. Bununla birlikte, dindar kadın bu sorunun bugün erkek
• siyasetçilerin erkek-egemen bir tarzda kadın üzerinden yürüttükleri bir savaşı
• haline geldiğinin de farkındadır. Bu savaşın nesnesi olmayı reddeden dindar
• kadın sivil toplumun aktörü olarak demokratikleşme ve toplumsal uzlaşma ve
• kadın haklarının geliştirilmesi için özne olarak kadın unsurununun önemini
• keşfetmiş görünüyor. Bu farkındalık ve diğer kesimlerdeki kadınlarla diyaloğa
• açık olmak demokratikleşmede ve dindar kadının güçlenme sürecinde
• önemlidir. Bununla birlikte, din ve modernitenin bağdaştırılmasında kadının
• rolünün ve reformcu çizgilerinin keskinleşmesi, organizasyon kapasitelerinin
• dindar ve dindar olmayan bütün kadınların sorunlarına kulak verecek, daha
• geniş kadın kitlelerine hitap edebilecek ve diğer dindar kadınları da temsil
• edebilecek yetkinliğe dönüşebilmeleri gerekmektedir.
• Acar, F., 1991, “Women in the Ideology of Islamic Revivalism in Turkey‟ içinde Islam in Modern Turkey: Religion, Politcs and Literature in a Secular State, eds. Tapper, R. & Tauris, I. B., London, pp. 280-303.
• _____, 1995, “Women and Islam in Turkey,” içinde Women In Modern Turkish Society: A Reader, ed. Tekeli, Ş., Zed Book Ltd., London, pp. 46-65.
• Akşit, B., 2004, “İslami Eğilimli Sivil Toplum Kuruluşları,” içinde Political Thought in Comtemporary Turkey: Islamism, İletişim, İstanbul, pp. 664-681.
• Aktas, C., 1991, Sistem İcindeki Kadın, Beyan Yayınları, İstanbul.
• _____, 2000, “Islamcı Kadın: iki kere Hükmen Mağlup”, (Ruşen Çakır‟la Mülakat) içinde Direniş ve İtaat: İki İktidar Arasında İslamcı Kadın, Çakır, R., Metis, s. 120-136.
• _____, 2005, Bacı’dan Bayan: Islamcı Kadınların Kamusal Alan Tecrubesi, Kapı Yayınları, İstanbul.
• _____, 2006, Türbanın Yeniden İcadı, Kapı Yayınları, İstanbul.
• Aldıkaçtı-Marshall, G., 2005, “Ideology, Progress and Dialogue: A Comparison of Feminist and Islamist Women‟s Approaches to Issues of Head Covering and Work in Turkey”, Gender and Society, 19 (1), pp. 104-120.
• Arat, Y., 2005, “Rethinking Islam and Liberal Democracy: Islamist Women in Turkish Politics” University of New York Press, Albany.
• _____, 1999, Political Islam and Women’s Organizations, TESEV, İstanbul.
• _____, 2001, “Group-Differentiated Rights and the Liberal Democratic State: Rethinking the Headscarf Controversy in Turkey”, New Perspectives on Turkey, Sayı 25, Fall, pp. 32-46.
• Çakır, R., 1994, Ne Şeriat, Ne Demokrasi: Refah Partisini Anlamak, Metis, İstanbul.
• _____, 2000, İtaat ve Direnis: İki İktidar Arasında İslamcı Kadın, Metis, İstanbul.
• Çayır, K., 2000, “İslamcı Bir Sivil Toplum Örgütü:Gökkusağı İstanbul Kadın Platformu”, içinde İslamin Yeni Kamusal Yüzleri, ed. Göle, N., Metis, İstanbul, s. 41-67.
• Eraslan, S., 2004, “İslamcı Kadının Siyasette Zaman Algısı Üzerine”, içinde Political Thought in Comtemporary Turkey: Islamism, İletisim, İstanbul, s. 819-825.
• Ertürk, Y., 2006, “Turkey‟s Modern Paradoxes: Identity Politics, Women‟s Agency and Universal Rights”, içinde Global Feminism: Transnational Women’s Activism, Organizing and Human Rights, eds. Ferree, M. M. & Mari, A., New York University Press, New York.
• Göle, N., 1996, The Forbidden Modern: Civilization and Veiling, The University of Michigan Press, Ann Arbour.
• _____, 1997, “Secularism and Islamism in Turkey: The Making of Elites and Counter- Elites”, Middle East Journal, 51 (1), pp. 46-58.
• İlyasoglu, A., 1998, “Islamist Women in Turkey: Their Identity and Self Image”, içinde Deconstructing Images of Turkish Women, ed. Arat, Z., Macmillan, London.
• _____, 1994, Örtülü Kimlik, Metis, İstanbul.
• İsmail, S., 2004, “Being Muslim: Islam, Islamism and Identity Politics”, Government and Opposition, 39 (4), pp. 614-31.
• Keskin, B., 2002, “Confronting Double Patriarchy: Islamist Women in Turkey”, içinde Right-Wing Women: From Conservatives to Extremists Around the World, eds. Bacchetta, P. & Power, M., Routledge, London, pp. 246-257.
• Özben, M., 2008, “„Damgalanmış‟ Olmaktan „Normalleşmeye‟ Türbanlı Kadınlar”, Birikim, Mart, s. 38-46.
• Ramazaoglu, Y., 2004, “Cumhuriyetin Dindar Kadınları”, içinde Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce, İletişim, İstanbul, s. 804-825.
• Sallan Gül, S. & Gül, H., 2000,“The Question of Women in Islamic Revivalism in Turkey: A Review of the Islamic Press”, Current Sociology, 48 (2), pp. 1-26.
• Saktanber, A., 2002, “Whose Virtue Is this? The Virtue Party and Women in Islamist Politics in Turkey”, içinde Right-Wing Women: From Conservatives to Extremists Around the World, s. 71-83.
• _____, 2002, “Living Islam: Women, Religion and the Politicization of Culture in Turkey”, ed. Tauris, I. B., London, New York.
• Sever, M., 2006, Türban ve Kariyer, Timaş, İstanbul.
• Şefkatli-Tuksal, H., 2007, “The Unethical Disqualification of Women Wearing the Headscarf” , Turkish Policy Quarterly, Spring, pp. 67-71.
• _____, 2000, “Kadın Bakıs Açısına Sahip Olmalıyız”, Birikim, 137, Eylül, s. 48-59.
• Şimsek, S., 2004, ”New Social Movements in Turkey Since 1980”, Turkish Studies, 2 (5), pp. 111-139
• Şisman, N., 2004, Kamusal Alanda Başörtülüler, Timaş, İstanbul.
• Tapper, R., 1991, “Introduction”, içinde Islam in Modern Turkey: Religion, Politics and Literature in a Secular State, ed. Tapper, R. & Tauris, I. B., London, pp. 1-27.
• Toker, İ., 2009, İslami Kesimin ‘Sıra Dışı Kızlar’ı Olarak Başkent Kadın Platformu Mensupları, [www.baskentkadın.org].
• Toprak, B., 1994, “Women and Fundamentalism: the Case of Turkey”, içinde Identity Politics and Women: Cultural Reassertions and Feminisms in International Perspective, ed. Moghadam, V. M., Westview Press, Boulder, pp. 293-305.
• White, J. B., 2002, Islamist Mobilization in Turkey: A Study in Vernacular Politics, University of Washington Press, Seattle.
• Derneklere Ait Belge ve Yazılar
• AK-DER, 1995- 2007, Çeşitli Raporlar ve Başörtüsü Yasağı Üzerine Basılı Dokümanlar, Dünden Bugüne Başkent Kadın Platformu Derneği, Ekim 1995-Mayıs 2007.
• Başkent Kadın Platformu, 2005, “AB‟nin Tarihçesi, Yapısı”, Kadın Buluşması VI, AB Politikaları ve Türkiye, Afyonkarahisar, 6 Temmuz.
• _____, 2004, Kadın Buluşması V, 01-03 Ekim, Batman.
• Güler, H., 2009, Uzun Yılların Kısa Hikayesi; Kendi Halinde Dertleşmelerden Başkent Kadın Platformuna, [www.baskentkadın.org].
• HAZAR Eğitim, Kültür ve Dayanışma Derneği, 2007, Türkiye’nin Örtülü Gerçeği, İstanbul.
• _____, (tarihsiz), Geleneğin İhyasından Geleceğin İnşasına Kadın Eli. Websiteleri
• www.baskentkadın.org www.ak-der.org www.hazargrubu.org