ERMENİCE HAGİOGRAFİK METİNLERDEKİ İLHANLILARA DAİR KAYITLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 19 - 30, 25.09.2023

İlhan Aslan

Öz

Ermenilerin Hıristiyanlığı kabulünün ve kendi alfabelerini oluşturmalarının bir sonucu olarak Ermeni edebiyatı ve tarihi konusundaki eserlerin sayısında bir hayli artış yaşanmıştır. Söz konusu eserlerin ortaya çıkmasında Ermeni kilisenin büyük bir rolü olmuştur. Daha çok Ermeni din adamları tarafından kaleme alınan bu eserler, Ermeni edebiyatı ve kadim tarihiyle ilgili bilgi içermekle birlikte yazıldığı dönemdeki olayları nakletmesi bakımından oldukça değerli bir mahiyet taşımaktadır. Uzun süre İlhanlı egemenliği altında yaşamlarını devam ettiren Ermenilerin yazın hayatı bu dönemde zirveye ulaşmıştır. Tarihsel eserlerin yanı sıra bu dönemde azizlerin yaşam öyküsünü içeren hagiografik eserler de daha önceki devirlerde olduğu gibi yazılmaya devam etmiştir. Ermeni hagiografyasında yalnızca azizlerin şehit edilmesi ve etkinlikleri hakkında değil aynı zamanda Ermeniler üzerinde derin etkiler bırakan olayların da kayda geçirildiği göze çarpmaktadır. Efsanevî bir mahiyet taşıyan bu eserlerdeki tasvirler arasında, döneme ilişkin bilgiler veren diğer kroniklerin de teyit ettiği olayların az veya çok izlerine rastlamak mümkündür. Genellikle azizlerin ölümünden sonra onun yakınları olan çağdaş görgü tanıkları tarafından kaleme alındıkları için bu hagiografik eserlerin tarihsel olgulara ışık tutması bakımından önemi büyüktür. Bu anlamda Ermenice hagiografik eserler, İlhanlı tarihi araştırmalarında mühim bir mevki teşkil eder. Söz konusu eserler, İlhanlıların Hıristiyan uluslara olan yaklaşımını, onlara karşı uyguladığı dinsel, siyasal ve ekonomik yaptırımları çok çarpıcı bir biçimde yansıtmaktadır. Bununla birlikte İlhanlılardaki dinsel dönüşüme aynı ölçüde temas etmesi, döneme ilişkin bilgi veren çeşitli kaynakların eksik cephesini tamamladığı için değerlidir.
Bu makalede, Ermenice hagiografik metinlerdeki İlhanlılara ilişkin pasajlar değerlendirilerek bunların İlhanlı tarihi araştırmalarına katkı sağlaması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ermeni Hagiografyası, İlhanlılar, Ermeniler

EVALUATING THE RECORDS IN THE ARMENIAN HAGIOGRAPHIC TEXTS REGARDING THE ILKHANATE

Öz

As a result of the Armenians assuming the Christianity, and producing their own alphabet, the number of work in the Armenian literature and history saw a good deal of increase. The Armenian Church had a major role in the production of such works. These works, mostly penned by the Armenian clergy, bear a very important feature for transmitting the events of the periods they were written in, as well as incorporating information on the Armenian literature and early history. The literature of the Armenians, who lived under the Ilkhanate souzereignty for a long period, reached its zenith in that period. Along with the historical works, hagiographic works that include the biographies of the saints were being written, as in the preceeding periods. It is observed that not only the martyrdoms of the saints or their activities, but also the events that had deep impacts on the Armenians were also recorded in the Armenian hagiography. It is possible to encounter more or less the traces of some events as confirmed in the other chronicles that provide information about the period, among the descriptions in such works, which bear a legendary feature. Since they were usually penned after the death of the saint by the contemporary eye witnesses who used to know him, such hagiographic works are important in terms of shedding light on the historical events. In this regard, the Armenian hagiographic works occupy a prominent position in the Ilkhanate historical studies. The mentioned works reflect the Ilkhanate approach to the Christian nations, and their religious, political and economical sanctions they applied on them in a very striking manner. In addition to that, they are valuable for equally handling the religious transformation in the Ilkhanate, and completing the missing sections of the various sources that provide information about the period.
In this article, the passages referring to the Ilkhanate in the Armenian hagiographic texts were evaluated, and it was aimed that these may make input to the Ilkhanate historical researches.

Anahtar Kelimeler

Armenian Hagiography, Ilkhanates, Armenians

Kaynakça

• Bar Hebraeus, The Chronography of Gregory Abû'l Faraj, the son of Aaron, the Hebrewphysician, commonly known as Bar Hebraeus: being the first part of his politicalhistory of the world, vol. I, translated by E.A.W. Budge, Apa-Philo Press,Amsterdam, 1976.
• Bayarsaikhan, Dashdondog, “Armenian Hagiography on the Ilkhans”, Ne Approaches toIlkhanid History, ed. by T. May-D. Bayarsaikhan-C.P. Atwoot, Brill, Leiden,202, s. 373-384.
• Boyle, J. A., “Dynastic and Political History of the Il-Khāns, Cambridge History ofIran, vol. 5, edited by J. A. Boyle, Cambridge University Press, Cambridge,1968, s. 343-421.
• Cowe, S. Peter, “Armenian Hagiography”, The Ashgate Research Companion the ByzantineHagiography, vol. I, ed. by S. Efthymiadis, Routledge, London, 2016, s. 299-322.
• Grigor of Akanc’, History of the Nation of the Archers, the Armenian text edited with anEnglish translation and notes by Robert P. Blake and Richard N. Frye,Cambridge University Press, Cambridge-Massachusetts, 1954.
• Hamdu'llah Mustawfi-i-Qazwini, The Ta’rikh-ı-Guzida, ed. by E.G. Browne, E.J.W. GibbMemorial Series, Leyden, 1913.
• Kerîmüddin Mahmud-i Aksarayî, Müsâmeretü’l-Ahbâr, çev. M. Öztürk, TTK yayınları,Ankara, 2000.
• Kirakos Gandzaketsi, Patmutyun Hayots, ed. K. A. Melik Ohancanyan, HaykakanSSR Gitutyunneri Akademiayi Hratarakçutyun, Yerevan, 1961.
• Manandean, Y. - Açarean H., Hayots Nor Vkanerı (1155-1843), Tparan Mayr Atoroy S.Eçmiatzni, Vağarşapat, 1903.
• Metzin Vardanay, Bardzrberdetsvoy Patmutivn Tiezerakan, ed. Mkrtiç Emin, TrapaniLazarean Çemarani Arevelean Lezuats, Moskva, 1861.
• Stepannos Episkopos, “Stepannos Episkoposi Taregrutyunı”, Manr JamanakagrutyunnerXIII-XVII dd. I, ed. V. A. Hakobyan, Haykakan SSR Gitutyunneri AkademiayiHratarakçutyun, Yerevan, 1951, s. 32-64.
• Ter-Davtyan, K. S., Armyanskie jitiya i muçeniçestva V-XVII vv., Nairi, Erevan, 1994.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi yayınları, İstanbul, 1993.