OSMANLI DÖNEMİ SÜRELİ YAYINLARINDA MÛSİKÎ: MEKTEB MECMUASI ÖRNEĞİ

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 3, 170 - 187, 21.10.2023

Talha Günaydın

Öz

Osmanlı Dönemi süreli yayıcılığının birçok örneğinin bulunduğu bir dönemde 1891 – 1898 yılları arasında “Pazartesi Günleri Çıkarılır. Fennî ve Edebî Risâledir” ifadesiyle yayınlanan Mekteb mecmuası, ilk sayılarda ağırlıklı olarak çocukların ve halkın eğitimi üzerine konular içermekteyken, ilerleyen sayılarda sanat ve edebiyat dergisi haline dönüşmüştür. Toplamda 185 sayısı bulunan mecmua, Servet-i Fünûn edebiyatına geçiş dönemi itibariyle Türk Edebiyatı açısından kıymetlidir. Üç farklı yayın dönemine sahip olan mecmua ilk dönemde Karâbet Efendi, İkinci ve üçüncü dönemlerde İsmail Hakkı Bey imtiyazıyla bazı yıllar onbeş günde bir bazı yıllarda ise haftalık olarak yayınlanmıştır. Yazarları arasında Ahmet Rasim, Fâik Esad, Adanalı Ziya, Ali Muzaffer, Mazhar Bey, Sürûş, Mehmet Celal, Hâlide Edip, Halit Ziya, Necip Âsım, Rıza Tevfik, Hüseyin Dâniş, İbrahim Hakkı Paşa, Müstecabizâde İsmet, Muallim Feyzi, Reşid Bey, Faik Reşad, Salih Zeki, Cemil Zeki, Hüseyin Sîret, Tevfik Fikret, ve Mehmed Celal gibi isimler bulunmaktadır. Neşredilen her baskısında ahlâkî ve eğitici hikayelerin yer aldığı mecmuada ayrıca Osmanlıca, Farsça, Arapça ve Fransızca gibi lisanlara ait dilbilgisi kurallarının konu edildiği bölümler yer almaktadır. Türk ve Avrupa edebiyatı eserlerinin yanısıra her iki medeniyete ait gelişmeleri, mûsikî, Mimârî ve resim gibi güzel sanatlara ait konular da işlenmektedir.
Dönemi itibariyle önemli bir ihtiyacı karşılayan Mekteb dergisi her ne kadar Rüşdiye ve İdâdî öğrencileri için müfredata uygun tasarlanmış olsa da yalın dili ve toplumun her kesimine hitap edecek şekilde halkın istifadesine sunulmuştur. Tarafımızdan tespit edilen yazılarda ‘Mûsikî, Savtin Ahvâl-i Mûsikiyyesi, Hikmet-i Tabî’iyye, Uzv-ı Sem’ (kulak) ve Savt (ses), Mizher (Mûsikî Âlâtı)’ başlıklarıyla mûsikîye dâir bilgiler yer almaktadır. Bu yazılar mecmuanın diğer bütün yazılarıyla birlikte değerlendirildiğinde her branşta olduğu gibi özenle hazırlanarak dönemin gençlerinin entellektüel derinliğini artırmak ve kültür bilinci aşılanmak istenildiğini göstermektedir.
Bu çalışmada ilgili mûsikî makaleleri latinize edilmiş olup, değerlendirilmiştir. Geniş yazar kadrosu ile büyük emek verilerek meydana getirilen Mekteb Mecmuası yayınlandığı döneme ve Türk toplumunun kültürel hafızasına ışık tutmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Süreli Yayınlar, Mekteb Mecmuası, Mûsikî, Kültür.

MUSIC IN OTTOMAN PERIODICALS: THE CASE OF MEKTEB MAGAZINE

Öz

In a period when there were many examples of Ottoman periodical publishing, Mekteb was published between 1891 and 1898 under the title "Published on Mondays. It is a magazine of science and literature" between 1891 and 1898, the Mekteb periodical, which mainly focused on the education of children and the public in the first issues, transformed into a magazine of art and literature in the following issues. The periodical, which had 185 issues in total, is valuable in terms of Turkish Literature as a transition period to Servet-i Fünûn literature. The periodical, which had three different publication periods, was published every fifteen days in some years and weekly in some years under the privilege of Karâbet Efendi in the first period and İsmail Hakkı Bey in the second and third periods. Among its authors were Ahmet Rasim, Fâik Esad, Adanalı Ziya, Ali Muzaffer, Mazhar Bey, Sürûş, Mehmet Celal, Hâlide Edip, Halit Ziya, Necip Âsım, Rıza Tevfik, Hüseyin Dâniş, İbrahim Hakkı Paşa, Müstecabizâde İsmet, Muallim Feyzi, Reşid Bey, Faik Reşad, Salih Zeki, Cemil Zeki, Hüseyin Sîret, Tevfik Fikret, and Mehmed Celal. In each edition, there are moral and educational stories, as well as sections on the grammar rules of Ottoman Turkish, Persian, Arabic and French. In addition to the works of Turkish and European literature, it also covers the developments of both civilizations and the fine arts such as music, architecture and painting.
Although the Mekteb magazine, which met an important need in its period, was designed in accordance with the curriculum for Rüşdiye and İdâdî students, it was presented to the public in a simple language and in a way to appeal to all segments of society. The articles identified by us include information on music under the titles 'Mûsikî, Savtin Ahvâl-i Mûsikiyyesi, Hikmet-i Tabî'iyye, Uzv-ı Sem' (ear) and Savt (sound), Mizher (Mûsikî Âlâtı)'. When these articles are evaluated together with all the other articles of the periodical, it is evident that they were prepared with care, as in every other branch, to increase the intellectual depth of the young people of the period and to instill cultural awareness.
In this study, relevant music articles were latinized and evaluated. The Mekteb Magazine, which was created with great effort with a large staff of writers, sheds light on the cultural memory of Turkish society of the period it was published.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Periodicals, Mekteb Magazine, Music, Culture.

Kaynakça

• Ahmetoğlu, Selim, (2010). İttihatçı Aktüaliteden Kitlesel Popülariteye: Şehbal Mecmuası (1909-1914), Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, İstanbul.
• Demir, Kaan, (2016). Osmanlı’da Dergiciliğin Doğuşu ve Gelişimi (1849-1923), Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,Nisan, Sayı:9, ss. 71-112. Gönenç, E. Özgür, (2004). Türk Basınında Fransız Modeli ve Etkileri, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, S:19, ss. 93-105.
• Karabulut, Mustafa, (2016). Osmanlı Imparatorluğu’nda 19. Yüzyılda Değişim Süreci, Sosyal ve Kültürel Durum, Mecmua, Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, Güz, Yıl:1, Sayı:2, ss. 49-55.
• Karpat, Kemal, (2005) İslam’ın Siyasallaşması, 2. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayımları, İstanbul.
• Keleş, Reyhan Elmas, (1999). Mektep Dergisinin İncelenmesi Batı Edebiyatından Tercümeler (1891-1898), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Korkmaz, Ramazan (2009). “Yeni Türk Edebiyatına Giriş”, Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker Yayınları, Ankara. Mardin, Şerif, (1997). Türkiye’de Din ve Toplumsal Değişme: Bediüzzaman Said Nursi Olayı, İletişim Yayınları, İstanbul. s. 53. Mekteb, Trakya Üniversitesi Merkez Kütüphanesi, Demirbaş No: 0047393 370/mek k.1.
• Özkan, Güllü, (2010). Türkiye’de Müzik Yayıncılığı ve Müzik Dergileri, Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Saydam, Abdullah (2002). “Yenileşme Döneminde Osmanlı Toplumu”, Genel Türk Tarihi, C:7, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
• Timur, Kemal, (1995). Mekteb Dergisi (I. Cilt, 1891-1892) (Tasnif, İnceleme ve Değerlendirme), Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır.
• Uçman, Abdullah. (2004). Mekteb. TDV İslam Ansiklopedisi, 29, Ankara.