AHLATŞÂH SEYFETTİN BEGTİMUR ve İSTİKLÂL TEŞEBBÜSÜ

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 84 - 98, 16.08.2024

Elif Kocakaplan , Murat Zengin

Öz

Malazgirt Meydan Muharebesi’nden sonra Sökmen el-Kutbî önderliğinde Ahlat’ta kurulan Ahlatşahlar Beyliği, Büyük Selçuklulara bağlı olarak Van Gölü ve çevresinde faaliyetlerde bulunmuşlardır. Siyasi hayatları boyunca Büyük Selçuklulara bağlı kalan bu beylik, Büyük Selçuklu Devleti’nin tarih sahnesinden çekilmesinden sonra geleneği sürdürmek adına Muhammed Tapar’ın soyundan gelen Selçuklu melikleri tarafından kurulmuş Irak Selçukluları tabiiyetinde kalmışlardır. Ahlatşâhlar hükümdarı Seyfeddin Begtimur, Eyyûbî sultanı Selâhaddin Eyyûbî’ye karşı Ahlat’ı ve Selçukluların bölgedeki hukuki haklarını korumayı başardıktan hemen sonra bölgesel bir istiklâl teşebbüsünde bulunmuş; fakat bu teşebbüsü onun ölümüyle akim kalmıştır. Çalışmamızda, Ahlatşâh Seyfeddin Begtimur’un bu faaliyetlerine değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Ahlat, Eyyûbîler, Seyfeddin Begtimur

AHLATŞÂH SEYFEDDIN BEGTIMUR AND THE INDEPENDENCE ATTEMPT

Öz

The Ahlatshah Principality, which was established in Ahlat under the leadership of Sökmen el-Kutbi after the Battle of Manzikert, carried out activities in Lake Van and its surroundings under the Great Seljuks. This principality, which remained loyal to the Great Seljuks throughout their political life, remained under the rule of the Iraq Seljuks, which was founded by the Seljuk meliks, descendants of Muhammad Tapar, in order to continue the tradition after the Great Seljuk State withdrew from the stage of history. Seyfeddin Begtimur, the ruler of the Ahlatshahs, attempted a regional independence immediately after succeeding in protecting Ahlat and the legal rights of the Seljuks in the region against the Ayyubid sultan Selahaddin Ayyubid; but this attempt was foiled by his death. In this paper, these activities of Ahlatşâh Seyfeddin Begtimur will be mentioned.

Anahtar Kelimeler

Ahlat, Ayyubid, Seyfeddin Begtimur

Kaynakça

• Ahmed b. Mahmud, Selçuk-nâme, I, (haz. Erdoğan Merçil), İstanbul 1977.
• Apak, Âdem, Anahatlarıyla İslam Tarihi II, Ensar Yayınları, İstanbul 2013.
• Artuk, İbrahim, “Ahlat Emiri Bektimur’un Sikkesi”, Tarih Dergisi, C. I, S. 1-2, İstanbul 1949-50.
• Artuk, İbrahim-Cevriye, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Teşhirdeki İslâmî Sikkeler Kataloğu, C. I, MEB Basımevi, İstanbul 1971.
• Aşan, Muhammet Beşir, “Van Yöresi Üzerine Yapılan Tarih Araştırmaları ve Bazı Düşünceler”, Türk Dünyası Araştırmaları, İstanbul 1993, S. 87.
• Atak, Erdoğan, Antik Grek Sikkeleri Kataloğu, İstanbul 1980.
• Ateş, Erhan, “Ahlatşah (Ermenşah)-Gürcü Münasebetleri”, USAD, Bahar-2019, s. 137.
• Avcı, Cesim, İslam Bizans İlişkileri, Klasik yayınları, İstanbul 2003.
• Azîmî, Azîmî Tarihi, Selçuklular Dönemiyle İlgili Bölümler, Ankara 2006.
• Belâzurî, Fütuhü’l-Büldan, (thk. Abdullah Enis Et-Tabba’-Ömer Enis et-Tabba’), Beyrut 1987.
• Bosworth, “Akhlat”, Encyclopedia Iranica, I/7, p, 725-727, http://www.iranicaonline.org/articles/aklat-or-greek-khliat-khleat-armenian-khlat-a-town-and-medieval-islamic-fortress-in-eastern-anatolia-in-the-former-#pt1, Erişim tarihi: 22.03.2024.
• Cöhce, Salim, “Ermenilerin Tarihi Coğrafyası ve Ermeniler”, Tarihte Türkler ve Ermeniler I, TTK, Ankara 2014. Demir, Ahmet, Ahlat Eyyûbîleri, İstanbul 2019.
• Ebu’l-Fida, Takvimü’l-Büldan, (Yay. J. T. Reinaud- M. G. De Slane), Paris 1850.
• Ebü’l-Ferec, Ebü’l-Ferec Tarihi, II, (çev. Ömer Rıza Doğrul), Ankara 1945.
• El-Babirî, Medinetü Halât (Helât) Dirasetü fî Tarih-i es-Siyasî ve’l Kadarî (493-641/1100-1243), Erbil 2005.
• el-Bundarî, Zübdetü’n-Nusra ve Nubhetü’l-Usra (Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi), (çev. Kıvameddin Burslan), Ankara 1999.
• el-Hüseynî, Ahbaru’d-Devlet-i Selçukiyye, (çev. Necati Lugal), Ankara 1999.
• Erdoğan, Merçil, “Büyük Selçuklular”, DGBİT, VII, İstanbul 1992.
• ez-Zehebi, Tarih-i İslam, XII, (thk. Hasan İsmail Merve), Beyrut 1999.
• Fidan, Ayşegül, Zahîru’d-Dîn Nîşâbûrî Selçuknâme, İstanbul 2018.
• Honigman, Ernst, Bizans Devletinin Doğu Sınırı, (trc. Fikret Işıltan), İstanbul 1970.
• Istahri, Mesalikü’l-Memâlik, Kahire 1961.
• İbn Hallikan, Vefâyatü’l-A’yân ve Enbaû Ebnaî ez-Zaman V, (İhsan Abbas), Beyrut 1977.
• İbn Hurdazbih, el-Mesâlik ve’l-Memâlik, (nşr. Michael Jan de Goeje), Leiden 1889.
• İbn Şıhne, Ravzü’l-Menâzir, (thk. Seyyid Muhammed Mühenna), Beyrut 1997.
• İbn Tağrıberdi, en-Nücumü’z-Zahire, C. VI, Mısır Kültür ve Rehberlik Bakanlığı, Kahire.
• İbn Vâsıl, Müferricü’l-Kurûb fî Ahbâr-i Benî-Eyyûb, II, (thk. Cemaleddin Şeyyal-Haseneyn Muhammed Rebi’-Seyyid Abdulfettah Aşur), Mısır 1957.
• İbnü’l-Esir, İslâm Tarihi, el-Kâmil fi’t-Târîh Tercümesi, II-X, Hikmet Neşriyât.
• İbnü’l-Ezrak, Mervanî Kürtleri Tarihi, (çev. M. Emin Bozarslan), İstanbul 1975.
• İbnü’l-Ezrak, Tarih-i Meyyâfârikîn ve Amîd (Artuklular Kısmı), (çev. Ahmet Savran), Erzurum 1992.
• İbnü’l-İmâd, Şezerâtü’z-Zeheb, fi Ahbâri Men Zeheb, C. VI, (thk. Mahmud Arnavud), Beyrut 1988.
• İbnü’l-Kesir, el-Bidaye ve’n-Nihaye, XII, (çev. Mehmet Keskin), İstanbul 1994.
• İbnü’l-Verdî, Tarih-i İbnü’l-Verdî, II, Beyrut 1996.
• İplikçioğlu, Bülent, Eskiçağ Tarihinin Ana Hatları I, İÜ Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1990.
• İsfehani, Berkü’l- Şami, (çev. Ramazan Şeşen), İstanbul 1979.
• Kaçar, Turhan, “Anadolu’da Sasaniler ve Romalılar, M.S. 226-363: Emperyal İdeoloji ve Kriz”, Tarih Dergisi, S. 47, İstanbul 2009.
• Köymen, M. Altay, Tuğrul Bey ve Zamanı, MEB Basım, İstanbul 1976.
• Marie Felicite Brosset, Gürcistan Tarihi (Eski Çağlardan 1212 Yılına Kadar), (çev. Hrant D. Andreasyan), Ankara 2003.
• Merçil, Erdoğan, Müslüman Türk Devletleri Tarihi, Ankara 2019.
• Mesudî, Mürûcü’z-Zeheb (Altın Bozkırlar), (çev. Ahsen Batur), İstanbul 2004.
• Müverrih Vardan, Türk Fütuhat Tarihi, (çev. Hrant D. Andreasyan), İstanbul 2017.
• Nasır Hüsrev, Sefernâme, (çev. Abdulvehap Tarzi), MEB Yayınları, İstanbul 1994.
• Niğdeli Kadı Ahmed, Anadolu Selçukluları Devrinde Yazılan Bir Kaynak Niğdeli Kadı Ahmed, el veledü’ş-Şefik, I, (çev. Ali Ertuğrul), Ankara 2015.
• Norwıch, John Julıus, Bizans Yükseliş Dönemi (M.S. 803-1081), (çev. Selen Hırçın Riegel), İstanbul 2013.
• Ostrogosky, Georgy, Bizans Devleti Tarihi, (çev. Fikret Işıltan), İstanbul 2015.
• Öntürk, Engin, “Bizans İmparatorluğu Devrinde Anadolu’da Ermeniler (330-641)”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2017.
• Özaydın, Abdülkerim, “Ahlatşahlar”, DGBİT, VIII, İstanbul 1992.
• Parlar, Gündegül, “Ahlat’ta Hüküm Süren Ermenşahlar’ın Sikkeleri’nin Sanatsal Yönleri”, IV. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu, (Edt. Oktay Belli), Van 2008.
• Sevim, Ali, Anadolu’nun Fethi-Selçuklular Dönemi, Ankara 2020.
• Sevim, Ali, Ünlü Selçuklu Komutanları Afşin-Atsız-Artuk ve Aksungur, Ankara 1990.
• Sıbt İbnu’l-Cevzî, Mir’atu’z-Zaman, XVIII, (thk. Muhammed Barakat, Kamil el-Hazzût, Ammar Riâvî), Beyrut 2013.
• Sıbt İbnü’l-Cevzi, el-Mir’atü’z-Zaman Fi Tarihi’l-Ayan’da Selçuklular, (çev. Ali Sevim), Ankara 2011.
• Sirak, Ananias, The Geography of Ananias of Sirak (Asxarhac‟oyc‟), (İngilizceye Çev. Robert H. Hewsen, Wiesbaden 1992.
• Strabon, Coğrafya Anadolu, (çev. Adnan Pekman), İstanbul 1987.
• Sümer, Faruk, Doğu Anadolu’da Türk Beylikleri, TTK, Ankara 1990.
• Şeref Han, Şerefnâme (Kürt Tarihi), (çev. M. Emin Bozarslan), İstanbul 1971.
• Şeşen, Ramazan, Selahaddin Eyyûbî ve Dönemi, İstanbul 2018.
• Taberi, Tarihü’l-Ümem ve’l-Mülük, (thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim), Beyrut.
• Taşçı, Kemal, “Selçuklular Zamanında Van Gölü ve Havzası (1018-1243)”, (Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, Erzurum 2013.
• Tekin, Rahmi, Türk Tarihinde Ahlat, Ankara 2018.
• Tufantoz, Abdurrahim, Ortaçağ’da Diyarbekir Mervanoğulları 990/1085, Aça Yay., Ankara 2005.
• Turan, Osman, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, İstanbul 2011.
• ____________, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, İstanbul 2011.
• ____________, Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi, İstanbul 2011.
• Urfalı Mateos, Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), (çev. Hrant D. Andreasyan), TTK, Ankara 2019.
• Yakubî, Kitabü’l-Büldân, (thk. Muhammed Emin Dennavî), Beyrut.
• Yakût el-Hamevî, Mu’cemü’l-Büldan, II, Beyrut 1977.
• Yaşa, Recep, “Ahlatşahlar”, Türkler Ansiklopedisi, C. VI, Ankara 2002.
• Yavuz, M. Fatih, “Antikçağda Armenia: Kısa Bir Tarih”, Yeni Türkiye, S. 60, 2014.
• Zosimus, New History, (İng. Çev. Ronald T. Ridley), Sydney, 1982.