Atatürk ve Son Kalan Mirası: Hatay

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 4, 664 - 683, 30.12.2024

Elif Özdilek

Öz

Hatay sorunu, Fransa'nın 1936 yılında Suriye'ye bağımsızlık verme kararı almasıyla ortaya çıktı ve bu durum Hatay'ın 1939 yılında II. Dünya Savaşı'nın başlamasından birkaç ay önce Türkiye tarafından ilhak edilmesine yol açtı. I. Dünya Savaşı'nın ardından İskenderun (Hatay) Sancağı, Suriye ile birlikte Fransa'nın nüfuz alanına girdi. İskenderun (Hatay) Sancağı, Misak-ı Milli sınırları içinde yer alırken, 20 Ekim 1921 tarihli Ankara Antlaşması ile bu sınırların dışında bırakıldı. Bu antlaşma ile Sancağı, Fransız mandası altındaki Suriye topraklarının bir parçası olarak belirleyerek özel bir statü kazandı. Fransa'nın 1936 yılında Suriye'nin bağımsızlığını ilan etmesinin ardından Türkiye, Hatay'ın bağımsızlığı için Milletler Cemiyeti'nin desteğini istedi. Türkiye'nin ısrarlı çabaları sonucunda Hatay, 1937'de anayasa ile "ayrı bir varlık" olarak tanındı ve 1938'de "Hatay Devleti" kuruldu. Hatay, yaklaşık bir yıl boyunca bağımsız bir devlet olarak işlev gördü. II. Dünya Savaşı yaklaşırken Fransa, Almanya ve İtalya'nın yayılmacı emellerine karşı Türkiye'nin stratejik önemini fark etti ve Hatay'ı Türkiye'ye devretme kararına yol açtı. Sonuç olarak Hatay, Türkiye ve Fransa arasında 23 Haziran 1939'da imzalanan "Türkiye ile Suriye Arasındaki Toprak Meselelerinin Kesin Çözümüne Dair Antlaşma" ile Türkiye topraklarının bir parçası haline geldi. Aynı tarihte, Türkiye ile Fransa arasında Hatay sorununun çözümüne ilişkin bir Ortak Deklarasyon da oluşturuldu ve Türkiye'nin savaş öncesi anti-revizyonist uluslarla uyum sağlama politikasını özetlemesine olanak tanıdı. Türkiye, dönemin koşullarını iyi değerlendirerek, Ulu Önder Atatürk'ün ifade ettiği gibi milli bir dava olan Hatay meselesini, uluslararası hukuk ve diplomatik çabaları kullanarak başarıyla çözmüştür.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, Hatay Sorunu, İskenderun Sancağı, Fransa, Suriye

ATATURK AND HIS LAST LEGACY: HATAY

Öz

The Hatay issue arose when France decided to grant independence to Syria in 1936, which led to Hatay being annexed by Turkey a few months before the start of World War II in 1939. Following World War I, the Iskenderun (Hatay) Sanjak, along with Syria, entered France's sphere of influence. While the Iskenderun (Hatay) Sanjak was within the borders of the National Pact, it was excluded from these borders with the Ankara Treaty of October 20, 1921. With this treaty, the Sanjak was designated as part of the Syrian territory under French mandate, gaining a special status. After France declared Syria's independence in 1936, Turkey requested the support of the League of Nations for Hatay's independence. After Turkey's persistent efforts, Hatay was recognized as a "separate entity" by the constitution in 1937, and the "State of Hatay" was established in 1938. Hatay functioned as an independent state for about a year. As World War II approached, France realized Turkey's strategic importance against the expansionist ambitions of Germany and Italy, leading to the decision to transfer Hatay to Turkey. As a result, Hatay became part of Turkish territory with the "Treaty on the Final Settlement of the Territorial Issues between Turkey and Syria" signed between Turkey and France on June 23, 1939. Evaluating the conditions of the period well, Turkey successfully resolved the Hatay issue, which was a national cause as stated by the Great Leader Atatürk, using international law and diplomatic efforts.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, Hatay Problem, Iskenderun Sanjak, France, Syria

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• BCA, 030.10/1.3.17.
• BCA, 030.10/222.501.22.
• BCA, 030.10/222.501.24.
• BCA, 030.10/222.501.25.
• BCA, 030.10/222.501.26.
• BCA, 030.10/222.501.27.
• BCA, 030.10/223.502.4.
• BCA, 030.10/224.509.28.
• Ada, S. (2005). Türk Fransız İlişkilerinde Hatay Sorunu (1918-1939). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Armaoğlu, F. (1993). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Cilt I: 1914–1980. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Atabey, Figen. (2014). 1939 Türk-İngiliz-Fransız İttifakı, İstanbul: IQ Yayınları.
• Atatürk, Mustafa Kemal. (2007). Nutuk. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yay.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I. (1997). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yay.
• Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri. (1991). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yay.
• Aydın, A. (2012). Hatay Meselesinin Çözümü Esnasında Başbakan Celâl Bayar’ın Faaliyetleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Cilt: XIV, Sayı 1.
• Banguoğlu, Tahsin. (1987). “Misak-ı Millî ve Lozan”. Türk Edebiyatı Dergisi XIV (168): 7-9.
• Bayar, Celal. (1955). Atatürk’ten Hatıralar, Anlatan Celal Bayar. İstanbul: Sel Yay.
• Demir, Şerif. (2011). “Dünden Bugüne Türkiye’nin Suriye ve Ortadoğu Politikası”, Turkish Studies, 6/3, 691-713.
• Erkin, F. C. (1987). Dışişlerinde 34 Yıl, Anılar-Yorumlar, (Cilt 1). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Eskander, Saad. (2000). “Britain’s Policy in Southern Kurdistan: The Formation and the Termination of the First Kurdish Government; 1918–1919”. British Journal of Middle Eastern Studies 27 (2): 139-163.
• Gönlübol, M. ve C. Sar. (1987). Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973), Ankara: A.Ü.Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No.558.
• Gönlübol, M. ve Sar, C. (2013). Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası (1919-1938). Atatürk Araştırma Merkezi Ankara.
• Gürson, P. (1999). Su Sorunu ve GAP Çerçevesinde Türkiye-Suriye İlişkilerine Analitik Yaklaşım. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Hatipoğlu, Süleyman. (2002). Hatay’ın Türkiye’ye Katılması, Türkler, 16, 685-689.
• Melek, Abdurrahman. (1986). Hatay Nasıl Kurtuldu. Ankara: TTK Yay.
• Oran, Baskın. (2002). Türk Dış Politikası I. İstanbul: İletişim Yay.
• Sarınay, Yusuf. (2010a). “Atatürk’ün Hatay Politikası-I (1936-1938)”, Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası (Makaleler), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, 365-431.
• Sonyel, R. Salahi. (1987). Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika I. Ankara: TTK Yay.
• Soyak, Hasan Rıza. (2004). Atatürk’ten Hatıralar. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Soysal, İ. (2000). Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları (1920-1943). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Soysal, İsmail. (1985). “Hatay Sorunu ve Türk-Fransız İlişkileri (1936-1939)”, Belleten, 193,79-110.
• Sökmen, T. (1978). Hatay’ın Kurtuluşu İçin Harcanan Çabalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları II. (1999). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Tekin, Mehmet. (1993). Hatay Tarihi. Antakya: Hatay Kültür, Turizm ve Sanat Vakfı Yay.
• Tengirşenk, Yusuf Kemal. (2001). Vatan Hizmetinde. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yay.
• Topal, Çoşkun. (2009). “Sancak (Hatay) Sorunu ve İkinci Dünya Savaşı Öncesi Süreçte Arap Kamuoyundaki Etkileri”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 1-16.
• Umar, Ömer Osman. (2004). Osmanlı Yönetimi ve Fransız Manda İdaresi Altında Suriye (1908-1938), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Ünal, Tahsin. (1978). Türk Siyasi Tarihi 1700–1958. Ankara: Emel Yay.