MAHMUD KASHGARI (2024). DĪWĀN LUGHĀT AL-TURK (VOLUMES 1-3). TRANSLATED BY KHALID SAID KHOCAYEV, BAKU: THE INSTITUTE OF LINGUISTICS NAMED AFTER NASIMI OF THE AZERBAIJAN NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES, ISBN: 978-9952-569-28-5

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 4, 654 - 663, 30.12.2024

Lira Mairambek Kyzy

Öz

Dīwān Lughāt al-Turk was first translated into Azerbaijani Turkish in the 1930s by Khalid Said Khojayev, an Uzbek scientist working at the Azerbaijani branch of the USSR Academy of Sciences. However, this work was considered lost after Khojayev was murdered in 1937, accused of being “a counter-revolutionary, a member of a pan-Turkist organization, and a person doing intelligence work for Turkey,” before it could be published. After 86 years, the translated texts found in the archives of the Nesimi Linguistics Institute of the National Academy of Sciences of Azerbaijan were published in three volumes by the Institute in 2024, in honor of the 950th anniversary of the work. This translation of Dīwān Lughāt al-Turk, which is the subject of this book review, has gained an important value by being unearthed and published after 86 years. At the same time, this work restores Khojayev’s reputation in the world of scholarship.

Anahtar Kelimeler

Dīwān Lughāt al-Turk, Khalid Said Khocayev, Translation

KÂŞGARLI MAHMUD (2024). DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK (CİLT 1-3). HOCAYEV, H. S. (ÇEV.), BAKÜ: AZERBAYCAN MİLLÎ İLİMLER AKADEMİSİ NESİMİ DİLBİLİMİ ENSTİTÜSÜ, ISBN: 978-9952-569-28-5

Öz

Dîvânu Lugâti’t-Türk, Azerbaycan Türkçesine ilk kez 1930’lu yıllarda SSCB İlimler Akademisi Azerbaycan Şubesi’nde görev yapan Özbek asıllı bilim insanı Halid Said Hocayev tarafından tercüme edilmiştir. Ancak yayımlanamadan Hocayev’in “karşı devrimci, Pantürkist bir örgütün üyesi ve Türkiye için istihbarat çalışmaları yürüten bir kişi” suçlamasıyla 1937 yılında öldürülmesinin ardından kayıp olarak kabul edilmiştir. 86 yıl sonra Azerbaycan Millî İlimler Akademisi Nesimi Dilbilimi Enstitüsü arşivinde bulunan tercüme, eserin yazılışının üzerinden 950 yıl geçmesi şerefine 2024 yılında enstitü tarafından üç cilt hâlinde yayımlanmıştır. Tanıtımı yapılan Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün bu tercümesi, 86 yıl sonra tekrar gün yüzüne çıkarılıp yayımlanmasıyla önemli bir değer kazanmıştır. Aynı zamanda bu eser sayesinde Hocayev’in bilim dünyasındaki itibarı da yeniden inşa edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dîvânu Lugâti’t-Türk, Xalid Said Hocayev, Tercüme

Kaynakça

• Aşnin, F. D., Alpatov, V. M., Nasilov, D. M. (2002). Repressirovannaya Tyurkologiya. Vostoçnaya Literatura. Bünyadov, Z. (1993). Gırmızı Terror. Azerbaycan Devlet Neşriyatı.
• Ercilasun, A. B., Akkoyunlu. Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kâşgarlı Mahmud (2024). Dîvânu Lugâti’t-Türk (Cilt 1-3). Hocayev, H. S. (Çev.), Azerbaycan Millî İlimler Akademisi Nesimi Dilbilimi Enstitüsü.
• Turan, A. (2008a). Bu Dünyada Bir Xalid Səid Vardı.... Edebiyat Gazetesi, 12 Eylül.
• Erişim: https://edebiyyatqazeti.az/news/sience/10207-bu-dunyada-bir-xalid-seid-vardi (2024, 20 Kasım).
• Turan, A. (2008b). “Bəhicə - İşıqlı Deməkdir. Bunu mənə atam demişdi…” - Qızı Bəhicə Xanımla Divani-luğat-it Türk’ün İlk Tərcüməçisi Xalid Səid Haqqında Söhbət. Edebiyat Gazetesi, 14 Kasım.
• Erişim: https://edebiyyatqazeti.az/news/muzakire/10206-behice-isiqli-demekdir-bunu-mene-atam-demisdi (2024, 20 Kasım).
• Turan, A. (2022c). “Sirli” Seyfin Tilsimini Kim Qıracaq, Yaxud “Divanü Lüğat-it-Türk”ün Azərbaycanda İlk Tərcüməsi Niyə Üzə Çıxarılmır? Edebiyat Gazetesi, 7 Eylül.
• Erişim: https://edebiyyatqazeti.az/news/sience/9367-sirli-seyfin-tilsimini-kim-qiracaq-yaxud-divanu-lugat-it-turkun-azerbaycanda-ilk-tercumesi-niye-uze-cixarilmir (2024, 20 Kasım).
• Turan, A. (2023d). Sirli Seyfin Səksən Altı İllik Tilsimi Qırıldı: Xalid Səid Xocayevin Tərcümə Etdiyi “Divanü lüğət-it-türk” Nəşrə Hazırlanır. Edebiyat Gazetesi, 11-12 Nisan.
• Erişim: https://edebiyyatqazeti.az/news/edebi-tenqid/10209-sirli-seyfin-seksen-alti-illik-tilsimi-qirildi (2024, 20 Kasım).