INVESTIGATION OF THE REDUPLİCATİONS IDENTIFIED IN AZERBAIJAN BAYATIS IN TERMS OF WORD TYPE/ STRUCTURE AND MEANING

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 4, 642 - 653, 30.12.2024

Bahtiyar Bahşi

Öz

Azerbaijani Turkish is the name of a written language in the group called Southwestern Turkish. Azerbaijani Turkish is a written language belonging to the Southwestern Turkic group and has been in existence since the 13th century. This written language has been shaped by the rich heritage of oral literature and has been shaped by the bayats, epics, tales and poems sung among the people. Azerbaijani Turkish has a rich linguistic and literary tradition. Azerbaijani bayats, which are one of the important products of the oral literature tradition, generally deal with topics related to love, nature, seasons, social relations, traditions and daily life. Dilemmas stand out as stereotyped expressions used in Turkish language to reinforce meaning, increase the power of expression and add conceptual richness. This study aims to identify the dilemmas in Azerbaijani bayati. The dilemmas identified are classified in terms of the way they are made, word types and structures. In addition, the data obtained as a result of the research were presented in the form of graphs. In the study, the dilemmas in Azerbaijani bayati were classified in terms of word type, structure and meaning. It was determined that 41% of the dilemmas were adverbs, 30% were nouns, 20% were adjectives and 9% were verbs. When analyzed in terms of structure, the most common group with 47% of the doublets were the doublets without suffixes, while the doublets with case and possessive suffixes accounted for 37% and those consisting of derived words accounted for 16%. In terms of meaning, it was determined that most of the doublets consisted of close or synonymous words. The findings obtained show that the doublets in bayatı reflect the depiction power and richness of expression of Turkish language.

Anahtar Kelimeler

Azaerbaijani Turkish, Stalatı, Reduplications

AZERBAYCAN BAYATILARINDA TESPİT EDİLEN İKİLEMELERİN SÖZCÜK TÜRÜ/ YAPI VE ANLAM BAKIMINDAN İNCELENMESİ

Öz

Azerbaycan Türkçesi, Güneybatı Türkçesi adı verilen grupta yer alan bir yazı dilinin adıdır. Azerbaycan Türkçesi, Güneybatı Türkçesi grubuna ait bir yazı dilidir ve 13. yüzyıldan itibaren varlığını sürdürmektedir. Bu yazı dili, sözlü edebiyatın zengin mirasından beslenerek halk arasında söylenen bayatılar, destanlar, masallar ve şiirlerle şekillenmiştir. Azerbaycan Türkçesi, zengin bir dil ve edebiyat geleneğine sahiptir. Sözlü edebiyat geleneğinin önemli ürünlerinden biri olan Azerbaycan bayatıları ise genellikle aşk, doğa, mevsimler, toplumsal ilişkiler, gelenekler ve günlük yaşamla ilgili konuları ele almaktadır. İkilemeler, Türk dilinde anlamı pekiştirmek, anlatım gücünü artırmak ve kavramsal zenginlik katmak amacıyla kullanılan kalıplaşmış ifadeler olarak öne çıkmaktadır. Bu çalışma, Azerbaycan bayatılarında yer alan ikilemeleri tespit etmek amaçlamaktadır. Tespit edilen ikilemeler yapılış şekilleri, sözcük türleri ve yapıları bakımından tasnif edilmiştir. Ayrıca araştırma sonucunda elde edilen veriler grafikler şeklinde ortaya konulmuştur. Çalışmada, Azerbaycan bayatılarında geçen ikilemeler, sözcük türü, yapısı ve anlam bakımından sınıflandırılmıştır. Tespit edilen ikilemelerin %41'inin zarflardan, %30'unun adlardan, %20'sinin sıfatlardan ve %9'unun fiillerden oluştuğu tespit edilmiştir. Yapısal açıdan incelendiğinde, eksiz bağlanan ikilemeler %47 ile en yaygın grup olurken, hâl ve iyelik ekli ikilemeler %37, türemiş sözcüklerden oluşanlar ise %16 oranında yer almıştır. Anlam açısından ise ikilemelerin çoğunun yakın ya da eş anlamlı sözcüklerden meydana geldiği belirlenmiştir. Elde edilen bulgular, bayatılardaki ikilemelerin Türk dilinin tasvir gücünü ve anlatım zenginliğini yansıttığını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan Türkçesi, Bayatı, İkilemeler

Kaynakça

• Ağakay, M. A. (1953). İkizlemeler Üzerine. Türk Dili, c. 2, S. 16, ss.189-191.
• Akkuş, B. (2021). Oğuz Grubu Türk Lehçelerinde İkilemeler. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi].
• Aksoy, Ö. M. (2019). Türkiye Türkçesi ağızlarında ikilemeler. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Kırıkkale Üniversitesi: Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Alışık, C. E. (27-30 Kasım 2007). Bayatı Geleneği ve Karabağ Bayatılarının Anlam Bilim Açısından Değerlendirilmesi. Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu, Ankara.
• Alkaya, E. (2008). Orta ve Doğu Karadeniz Ağızlarında Görülen İkilemeler Üzerine Bir Değerlendirme. Turkish Studies, 3(3), 37-76.
• Aydın, E., & Karaman, A. (2019). Eski Türk yazıt ve el yazmalarında ikilemeler. Journal of Old Turkic Studies, 3(2), 259-286.
• Bilgegil, K. (1982). Türkçe Dilbilgisi. Dergâh Yayınları, İstanbul, s.162.
• Bozkurt, F. (1999). Türklerin Dili, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, s.135.
• Çağatay, S. (1978). Uygurcada hendiadyoinler. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yıllık Çalışmalar Dergisi, c.1; s. 29-66.
• Cemiloğlu, İ. (2004). Türk Dilinde İkilemelerin Yapı-Görev-Anlam Özellikleri [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi: Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çoraklı, Ş. (2010). Türkçe’nin Yaratma Gücü: İkilemeler (I). Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 8(17).
• Eren, H. (1949), “İkiz Kelimelerin Tarihine Dair”, A. Ü. Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi, c: VII, sayı: 2, Ankara: 283-286.
• Ergin, M. (2013). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Gözaydın, N. (1989). Anonim Halk Şiiri Üzerine. Türk Dili Dergisi, S. 445-450, s. 3.
• Hacaloğlu, R. A. (1992). Azeri Türkçesi Dil Kılavuzu (Güney Azeri Sahası Derleme Deneme Sözlüğü). Ankara: TTK Yayınları.
• Hatiboğlu, V. (1981). Türk Dilinde İkileme. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karaağaç, G. & Açıkgöz, H. (1998) Azerbaycan Bayatıları. Ankara. Atatürk Türk Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karaca, V. İ., & Yalçın, S. K. (2016). Azerbaycan Türkçesi Ağızlarında Görülen İkilemelerin Sözcük Türü/Yapı ve Anlam Bakımından Değerlendirilmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 5(4).
• Karahan, L. (1999). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kaya, D. (2004). Anonim Halk Şiiri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kırzıoğlu, F. (1961). “Halk Edebiyatı Deyimlerimiz,” Türk Dili Dergisi, XI. Cilt, 121: 659-661.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Küçükağaoğlu, S. (2014). Kazak, Azeri ve Özbek Türkçelerinde İkilemeler [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi] Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Muhtaroğlu, V. (2003). “Azerbaycan Türk Edebiyatına Genel Bir Bakış,” Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi -Azerbaycan Türk Edebiyatı- (Cilt 1). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Naskali, E. G. (1997). Türk Dünyası Gramer Terimleri Kılavuzu, TDK Yayınları, Ankara.
• Oğuz, M. Ö. (Editör). (2004). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Pektaş, F. (2019). Özbek destanlarında ikilemelerin derlem temelli incelenmesi. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Pirsultanlı, S. P. (2003). Hece Vezninin Bayatı ve Koşma Mucizesi, Qrifli Neşriyat, Bakü 2003.
• Tuna, O. N. (1986). Türkçenin Sayıca Eş Heceli İkilemelerinde Sıralama Kuralları ve Tabiî Bir Ünsüz Dizisi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, 30-31(1982-1983), 163-228.
• Tunca, H. (2011). Eski Anadolu Türkçesinde ikilemeler. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.