RECEB-İ SİVÂSÎ’NİN NECMÜ’L-HÜDÂ ADLI ESERİ BAĞLAMINDA SÂLİK ve TECRÜBELERİNE DAİR GÖRÜŞLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 4, 332 - 350

Fatih Çınar , Göztepe Yüksel

Öz

Halvetiyye tarikatının dört ana şubesinden olan Şemsiyye (Sivâsiyye) koluna mensup bir sûfî olan Receb-i Sivâsî, bu kolun müesisi Şemseddîn-i Sivâsî’ye en yakın isimlerdendir. Şemseddîn-i Sivâsî’nin yeğeni, damadı ve aynı zamanda halîfesi olan Recep Efendi, âhir ömründe Necmü’l-hüdâ adlı bir eser kaleme alarak çalışmayı Şemseddîn-i Sivâsî’nin hayatına hasretmiştir. Sivâsî’ye elli yıl hizmet edip evine rahatça girip çıkma imkânına sahip olan Recep Efendi’nin bu çalışması birçok yönden önemlidir. Şemseddîn-i Sivâsî ile ilgili en temel kaynak olması, Sivâsî ile ilgili nakledilen bazı bilgilerin doğrulanması veya yanlış olduğunun tespit edilebilmesi noktasında mihenk bir çalışma olması, kaleme alındığı dönemdeki âlim ve sûfî birçok isme yer verilmiş olması ve nihayet bölge açısından o dönemde meydana gelen bazı olayları müellifin birinci ağızdan nakletmesi gibi özellikleriyle Necmü’l-hüdâ dikkate değer bir çalışmadır. Eseri değerli kılan bir diğer husus ise bir Halvetî-Şemsî şeyhi olarak Recep Efendi’nin bazı tasavvufî görüşlerini dile getirmiş olmasıdır. Eser içerisinde dağınık olarak dile getirilen bu görüşlerinde Recep Efendi, ağırlıklı olarak sâlik ve sâlikin tecrübelerine dair paylaşımlarda bulunmuştur. Bu cümleden olarak o, sâlik, râğıb, tâlib, vâsıl, varlık mertebeleri, vuslata ermenin yolları, sâliklere bazı tavsiyeler, sülûkün neticesi, vuslatın alametleri ve cezbe gibi konular üzerinde durmuştur. Yine Recep Efendi, insilâh sahibi olanlar ve mevâcide ulaşanlar şeklinde mânevî seyrin temsilcilerinden olan iki özel gruptan bahsetmiştir. Bu çalışmada Recep Efendi’nin bahsi geçen konulara dair görüşleri, dile getirdiği bu düşüncelerinde kimlerden etkilendiği ve kimleri etkilediği gibi hususlar ele alınmıştır. Bu çalışma ile Receb-i Sivâsî’nin görüşlerini bir bütünlük içerisinde takdim etmek, onun düşünce dünyasını şekillendiren arka planı ve Recep Efendi’nin etkili olmasındaki temel dayanakları tespit etmek amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Sâlik, Tecrübe, Receb-i Sivâsî, Necmü'l-hüdâ, Değerlendirme

THE EVALUATION OF RECEB-İ SIVASÎ’S VIEWS ON THE SĀLIK AND THEIR EXPERIENCES IN THE CONTEXT OF HIS WORK NECMÜ’L-HÜDÂ

Öz

Rajab-i Sivāsī, a Sufi affiliated with the Shamsiyya (Sivāsiyya) branch, one of the four main branches of the Halvatiyya order, was among the closest figures to the branch’s founder, Shamseddīn-i Sivāsī. Rajab Efendi, who was Shamseddīn-i Sivāsī’s nephew, son-in-law, and khalîfa, wrote a work titled Najmü’l-hüdâ in the later years of his life, dedicating it to Shamseddīn-i Sivāsī’s life. This work by Rajab Efendi, who served Sivāsī for fifty years and had unrestricted acces to his house, holds significance in many respects. Najmü’l-hüdâ stands out as the most foundational source on Shamseddīn-i Sivāsī. It serves as a benchmark for verifying or disproving certain information about Sivāsī, incorporates the names of numerous scholars and Sufis from the time it was written, and provides first-hand accounts of regional events from that period. Another element that makes this work valuable is Rajab Efendi’s expresion of certain Sufi views as a Khalwatî-Shamsî sheikh. In these views, scattered throughout the text, he primarily reflects on the experiences of the sâlik (spiritual seeker). He discuses topics such as the sâlik, râğıb, tâlib, wâsıl, levels of existence, paths to attaining wuslat (spiritual union), advice for seekers, the outcome of sulûk, signs of wuslat, and cezba (spiritual ecstasy). Additionally, he mentions two unique groups within the spiritual journey: those who poses insilāh (spiritual readines) and those who have attained mawājīd (spiritual ecstasies). This study examines Rajab Efendi’s views on these topics, explores the influences on his thought, and identifies those he impacted. The aim is to present Rajab-i Sivāsī’s ideas cohesively, uncover the background that shaped his intellectual world, and determine the foundational elements of his influence.

Anahtar Kelimeler

Tasawwuf, Sâlik, Experience, Rejeb-i Sivasî, Najmü'l-hüda, Evaluation

Kaynakça

• Abdullah, S. (1967). Semerâtü’l-Fuâd (Gönül Meyveleri) (Y. K. Necefzâde, Ed.). Neşriyat Yurdu.
• Akar, A. M. (2021). Müeyyed Cendî’ye Göre Varlık ve Bilgi. Hikemiyat.
• Akot, B. (2017). Tasavvufun 100’ü. Otto Yayınları.
• Aksarâyî, C. (t.y.). Risâle fî etvâri’s-sülûk.
• Akşemseddin. (t.y.). Makâmât’ül-Evliya.
• Akşemseddîn. (2012). Makâmât-ı Evliyâ (M. Çelik, Ed.). Özgü Yayınları.
• Ateş, S. (1999). Akşemseddin. Kur’an Mesajı: İlmi Araştırmalar Dergisi, 2(16-17-18), 17-57.
• Bâlî, S. E. (t.y.). Risâle-i etvâr-ı seb‘a.
• Buhârî, M. b. İ. (1999). El-Câmi‘u’ş-sahîh. Dâru’s-Selâm.
• Cebecioğlu, E. (2004). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Anka Yayınları.
• Cilî, A. (1998). İnsân-ı Kâmil (A. M. Tolun, Çev.). İz Yayıncılık.
• Çınar, F. (2012). Receb-i Sivasî ve ‘Risâle fî usûli’l-Halvetiyye’ Adlı Eseri. Sûfî Araştırmaları, 3(6), 81-100.
• Çınar, F. (2021). Receb-i Sivâsî’nin Necmü’l-hüdâ Adlı Eseri Bağlamında Allah Dostları ve Sözde Sûfîlere Dair Görüşlerinin Değerlendirilmesi. Tasavvur, 10(1), 245-270.
• Çınar, F. (2022). Şemseddîn-i Sivâsî’nin Sırrı: Receb-i Sivâsî ve Şemseddîn-i Sivâsî İle Münasebeti. Somuncu Baba, 263, 48-52.
• Dâye, N. (2013). Tasavvuf Yolu: Mirsâdü’l-İbâd (H. Baltacı, Çev.). MÜİFV Yayınları.
• Hulvî, C. M. (2013). Lemezât-ı Hulviyye ez Lemeât-ı Ulviyye (M. Tayşi, Ed.). Semerkand Yayınları.
• Kâşânî, A. (2015). Tasavvuf Sözlüğü (E. Demirli, Çev.). İz Yayıncılık.
• Kelâbâzî. (1992). Et-Taarruf (Doğuş Devrinde Tasavvuf) (S. Uludağ, Ed.). Dergâh Yayınları.
• Koltaş, N. (2017). Tasavvufta Bir Taarruf ve Mükâşefe İmkânı Olarak Cezbe. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 17(1), 121-135.
• Kuşeyrî, A. (1991). Kuşeyrî Risâlesi (S. Uludağ, Ed.). Dergâh Yayınları.
• Kuşeyrî, A. b H. (2000). El-Risâletü’l-Kuşeyriyye (A. el-Atâ, Ed.). Mektebetü’l-Esed.
• Marmaravî, A. Ş. (t.y.). Etvâr-ı seb‘a. Süleymaniye Kütüphanesi.
• Mustafa, S. R. E. (2013). Istılâhât-ı İnsân-ı Kâmil (Tasavvuf Sözlüğü). İnsan Yayınları.
• Nesefî, A. (1990). Tasavvufa İnsan Meselesi: İnsan-ı Kâmil. Dergâh Yayınları.
• Sayar, K. (2000). Sufi Psikolojisi. İnsan Yayınları.
• Sivâsî, R. (t.y.-a). Necmü’l-Hüdâ fî Menâkıbı’ş-Şeyh Şemsüddîn Ebi’s-senâ (C. 694/2). Süleymaniye Kütüphanesi.
• Sivâsî, R. (t.y.-b). Risâle fî usûli’l-Halvetiyye (C. 1836). Beyazıt Kütüphanesi.
• Sivasi, Ş. A. (2017). Şemseddin-i Sivasi Divanı (F. R. Süer, Ed.). H Yayınları.
• Sühreverdî, E. H. Ş. (1993). Tasavvufun Esasları: Avârifü’l-meârif Tercümesi (H. K. Yılmaz & İ. Gündüz, Ed.). Erkan Yayınları.
• Şirvânî, S. Y. (2020). Şifaü’l-esrar: Sufi Yolunun Sırları (M. Rıhtım, Ed.). Sufi Kitap.
• Tilimsânî, A. (t.y.). Şerhu Menâzili’s-Sâirîn. Vahid Paşa Kütüphanesi.
• Usta, M. (2015). Tasavvuf Eğitiminde Etvâr-ı Seb‘a Metodu [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Vicdânî, S. (1919). Tomar-ı Turuk-ı Aliyye’den Halvetiyye. Evkâf-ı İslâmiyye Matbaası.
• Vicdânî, S. (1995). Tarikatler ve Silsileleri (Tomar-ı Turûk-ı ’Aliyye) (İ. Gündüz, Ed.). Enderun kitabevi.
• Yıldız, A. (2016). Akşemseddin’in Meşhur Eseri Makâmât’ül-Evliyâ’nın İçeriği. Kırıkkale İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 1(1), 47-62.
• Yılmaz, H. K. (1993). Cezbe. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 7, s. 504). TDV Yayınları.
• Yılmaz, H. K. (1997). Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar. Ensar Neşriyat.