NEV’Î YAHYA EFENDİ’NİN BİLGİ ANLAYIŞI

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 4, 351 - 374

İbrahim Korkmaz , Yüksel Göztepe

Öz

İlk eğitimini Halvetî şeyhi olan babası Pîr Ali’den almış olan Malkaralı Nev’î Efendi daha sonra İstanbul’a giderek iki kardeş olan Karamanî Ahmet ve Mehmed Efendiden ders almıştır. Eğitiminin ardından müderris olan Nev’î, Gelibolu ve İstanbul’daki çeşitli medreselerde müderrislik yapmıştır. 1590 yılında III. Murad tarafından Şehzade Mustafa’nın hocalığına tayin edilmiş uzun süre şehzadelere ders vermiştir. Bu görevi III. Mehmed zamanında da sürmüştür. III. Murad’ın büyük teveccüh gösterdiği Nev’î, hükümdarın bazı idari konularda müşavirliğini de yapmıştır. 1599’da İstanbul’da vefat etmiştir. Divan sahibi bir şair olan Nev’î edebî eserlerin yanı sıra tasavvuf, kelam, mantık gibi ilimlerde telifâtı bulunan Osmanlının yetiştirdiği önemli bir ilim adamıdır. Makalede Nev’î’nin bilgi nazariyesi ve bu konudaki tasavvufî bilginin farklı yönleri ve nasıl bir role sahip olduğu konusu ele alınmıştır. Müellif bilgi konusuna kimi zaman hikmet, kimi zaman mârifet, kimi zaman da hakîkat kavramlarıyla işaret etmiş, bunların ilim kavramından daha kapsayıcı ve kuşatıcı olduğuna dikkat çekmiştir. Zira ilim kavramını zâhirî bilgiler, eşyanın hadlerini, hâssasını, birtakım hükümlerini ve levâzımını bilmek için kullanırken, mârifet ve hakîkat kavramını bâtınî bilgiler ve ilm-i ilâhî hakkından malûmat sahibi olmak, riyâzet ve mücâhede yöntemi esas alınarak vasıtasız olarak kalpte ortaya çıkan vehbî bilgiler için kullanmıştır. Hikmete gelince, hikmeti eşyanın hakikatlerini nefsü’l-emrde olduğu hâl üzere bildiren ilim ve muktezâsı ile ameldir ki, şerîattır şeklinde değerlendirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Nev’î, Bilgi, Hikmet, Tezekkür, Mârifet

NEV'Î YAHYA EFENDİ'S UNDERSTANDING OF KNOWLEDGE

Öz

Malkaralı Nev'î Efendi, who received his primary education from his father Pîr Ali, a Halvetî sheikh, later went to Istanbul and took lessons from two brothers, Karamanî Ahmet and Mehmed Efendi. Nev'î, who became a professor after his education, worked as a teacher in various madrasahs in Gallipoli and Istanbul. In 1590, III. He was appointed as the teacher of Prince Mustafa by Murad II and taught the princes for a long time. This task III. It continued during the time of Mehmed. III. Nev'î, to whom Murad showed great favor, also served as the ruler's advisor on some administrative matters. He died in Istanbul in 1599. Nev'î, a poet with a divan, is an important scholar of the Ottoman Empire who has authored works in sciences such as Sufism, theology and logic, as well as literary works. In the article, Nev'î's theory of knowledge and different aspects of Sufi knowledge on this subject and what role it plays are discussed. The author sometimes points to this with the concepts of wisdom, sometimes knowledge, and sometimes truth, and points out that these are more inclusive and encompassing than the concept of science. Because, while he used the concept of knowledge for external knowledge, knowing the limits, properties, certain rules and requirements of things, he used the concept of gnosis and truth for esoteric knowledge and knowledge of divine right, and for the spiritual knowledge that arises in the heart without any intermediary, based on the method of asceticism and struggle. As for wisdom, he evaluated it as knowledge that reveals the realities of things as they are in self-command, and action with its necessity, which is sharia.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Nev, Knowledge, Wisdom, Remember, Ingenuity

Kaynakça

• Aclûnî, E.-F. İ. b. M. (2001). Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs ammâ iştehere mine’l-ehâdîs alâ elsineti’n-nâs (Y. b M. el-Hâc Ahmed, Ed.; C. 3). Mektebetü’l-İlmi’l-Hadîs.
• Afifî, E.-A. el-. (2000). Fusûsu’l-Hikem Okumaları İçin Anahtar. İZ Yayıncılık.
• Alper, Ö. M. (2015). Doğu’dan Batı’ya Düşüncenin Serüveni. İçinde A. Kahraman (Ed.), İslam Felsefesi̇nde Altin Çağın Başlangıcı: İbn Si̇na Ve Felsefesi̇ (C. 5, ss. 877-903). İnsan Yayınları.
• Arslan, A. (2006). İlk Çağ Felsefe Tarihi (C. 4). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Ateş, S. (2010). Cüneyd-i Bağdâdi. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 8, s. 120). TDV Yayınları.
• Ateş, S. (2015). Cüneyd-i Bağdâdi Hayatı Eserleri ve Mektupları. Yeni Ufuklar Neşriyat.
• Attar, F. (1998). Mantıku’t-Tayr (Y. Keçeci, Çev.). Kırkambar Yayınevi.
• Bican, A. (2011). el-Müntehâ: Fusûsu’l-Hikem üzerine bir çalışma (A. Beyazıt, Ed.; 1. bs). İnsan Yayınları.
• Bolay, S. H. (1990a). Felsefî Doktrinler Sözlüğü (5. bs). Akçağ Yayınları.
• Bolay, S. H. (1990b). Felsefî Doktrinler Sözlüğü (5. bs). Akçağ Yayınları.
• Buhârî, E. A. M. b. İ. (1993). Sahîh-i Buhârî (M. D. el-Boğa, Ed.). Daru’l-ulumi’l-insaniyye.
• Chittick, W. (t.y.). İbn Arabî/Giriş Kitabı (K. Filiz, Çev.). Sufi Kitap.
• Chittick, W. (2016). Sufi’nin Bilgi Yolu (Ö. Saruhanlıoğlu, Çev.). Okuyanus.
• Cürcânî, A. İ. M. es-Seyyid eş-Şerîf. (1985). Kitâbü’t-Ta‘rîfât. Mektebetu Lübnan.
• Cürcânî, S. Ş. (2015). Şerhu’l-Mevâfık (Ö. Türker, Çev.; C. 3). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Cüveynî, İ.-H. el-. (2016a). Kitâbü’l-İrşâd (A. B. Baloğlu, S. Yılmaz, M. İnan, & F. Sancar, Çev.). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Cüveynî, İ.-H. (2016b). Kitâbü’l-İrşâd (A. B. Baloğlu & others, Çev.). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Emiroğlu, İ. (2009). Sûfestâiyye. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 37, ss. 468-469). TDV Yayınları.
• Erdoğan, E. (2011). Bilim ve Metafizik Üzerine Tarihsel Bir Soruşturma. Arkeoloji ve Sanat Yayınları. Ertuğrul, İ. F. (1925). Lugatçe-i Felsefe. Matbaa-i Amire.
• Fârâbî, E. N. M. b. M. b. T. b. U. el-. (2018). El-Medînetü’l-Fâzıla (Yaşar Aydınlı, Çev.). Litera Yayıncılık.
• Hücvirî, A. b. O. C. (2018). Keşfü’l-Mahcûb/Hakikat Bilgisi (S. Uludağ, Çev.; 6. bs). Dergah Yayınları.
• Izutsu, T. (2004). İslâm’da Varlık Düşüncesi (3. Baskı). İnsan Yayınları.
• İbn Hazm, E. M. A. b. A. b. S. b. H. (2017). El-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvâ’ ve’n-Nihâl (İ. Bulut, Çev.; C. 3). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• İbn Mâce, E. A. el-Kazvînî. (t.y.). Sünen (M. F. Abdülbâkî, Ed.). Dâru’l-Fikr.
• İbn Manzûr, E.-F. M. b. M. el-Ensârî. (1299). Lisânü’l-ʿArab (C. 20). Dâru Sâdır.
• İbn Sînâ. (2019). Et-Ta‘likat (İ. Hanoğlu, Çev.). Elis Yayınları.
• İbnü’l-Arabî, M. (2007a). Fütûhât-ı Mekkiyye (E. Demirli, Çev.; 1-18). Litera Yayıncılık.
• İbnü’l-Arabî, M. (2007b). Fütûhât-ı Mekkiyye (E. Demirli, Çev.; C. 18). Litera Yayıncılık.
• İbnü’l-Arabî, M. (2021). Ukletü’l-müstevfiz. Ketebe Yayınları.
• İmam Gazzâli. (1995). Tevhîd ve Ledün Risaleleri (S. Özburun & Y. Ö. Özburun, Çev.). Furkan Yayınları.
• Kaşani, A. (2015). Tasavvuf Sözlüğü (E. Demirli, Çev.). İz Yayıncılık.
• Kayserî, D. el-. (1299). Şerhu Fusûsi’l-Hikem. Dâru’l-Hilâfeti’l Bâhire.
• Kayserî, D. el-. (2013). Tasavvuf ilmine giriş (M. Bedirhan, Çev.). Nefes.
• Kelâbâzî, E. M. b. İ. B. (2019). Ta’arruf/Doğuş Devrinde Tasavvuf (S. Uludağ, Çev.; 6. bs). Dergah Yayınları. Komisyon. (2000). Osmalıca Türkçe Lugat. Hisar Yayınları.
• Konevî, S. (2002a). İ’câzü’l-beyân fî te’vîli’l-ümmi’l-Kur’an: Fâtiha suresi tefsiri (E. Demirli, Çev.; 2. baskı). İz Yayıncılık.
• Konevî, S. (2002b). İ’câzü’l-beyân fî te’vîli’l-ümmi’l-Kur’an: Fâtiha suresi tefsiri (E. Demirli, Çev.; 2. bs). İz Yayıncılık.
• Konevî, S. (2007). Sadreddin Konevî ve Nasireddin Tûsî Arasında: Yazışmalar: El-murâselât (E. Demirli, Çev.). İz Yayıncılık.
• Konevî, S. (2012). Vahdet-i Vücûd Esasları (E. Demirli, Çev.). İz Yayıncılık.
• Konevî, S. (2015). Tasavvuf Metafiziği/Miftâhü’l-Gaybi’l-Cem ve’l-Vücûd (E. Demirli, Çev.). Kapı Yayınları.
• Konevî, S. (2020). İlâhî Nefhalar/en-Nefehâtü’l-İlâhiyye (E. Demirli, Çev.). İz Yayıncılık.
• Korkmaz, İ. (2024). Nev’î Yahya Efendi’nin varlık ve bilgi anlayışı [PhD Thesis]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı.
• Mâtürîdî, E. M. (2002). Kitâbü’t-Tevhîd (B. Topaloğlu, Çev.). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Mâtürtidî, E. M. el. (2002). Kitâbü’t-Tehvîd (B. Topaloğlu, Çev.). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Müslim, E.-H. el-Kuşeyrî en-Nisâburî b. el-Haccâc. (1955). Sahih-i Müslim (M. F. Abdülbâkî, Ed.). Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye.
• Nâblusî, A. b. İ. (2009). Âriflerin tevhidi: El-Kavlu’l-metîn fî beyânı tevhidi’l-ârifîn (E. Demirli, Çev.; 2. bs). İz Yayıncılık.
• Nesefî, A. en-. (2020). Tenzîl/Tasavvufta Varlık, Bilgi ve İnsan (S. Şimşek, Çev.). Litera Yayıncılık.
• Nev’î. (t.y.). Netâyicü’l-fünûn ve mehâsînü’l-mütûn (Ali Nihat Tarhan Derlemesi).
• Nev’î. (1593). Keşfü’l-Hicâb min Vechi’l-Kitâb (Fâzıl Ahmed Paşa). Köprülü Kütüphânesi.
• Nev’î, N. (t.y.). Ebyat-i Müntehâb min Şerhi Nev’i ala’l-fusus.
• Nev’î, Y. (t.y.-a). Keşfü’l-Hicâb min Vechi’l-Kitâb.
• Nev’î, Y. (t.y.-b). Kitâbü Muhassılü’l-Meâilü’l-Kelâmiyye.
• Nev’î, Y. (t.y.-c). Netâyicü’l-fünûn ve mehâsînü’l-mütûn.
• Nev’î, Y. (t.y.-d). Şerh-i Cevab İbn Sînâ Ba Sual-I Ebû Sa’id.
• Nev’î, Y. (1977). Divan. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları 2160.
• Nev’î Yahya. (t.y.). Risâle-i Mantık (İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi).
• Platon (Eflatun). (2010). Diyaloglar (M. Bayka, Ed.). Remzi Kitabevi.
• Râgıb, İ. (1431). El-Müfredât (S. A. Davudi, Ed.). n.p.
• Râzî, F. er-. (2019a). El-Muhassal/Ana Meseleleriyle Kelâm ve Felsefe (E. Altaş, Çev.; 1-Veli). Klasik Yayınları.
• Râzî, F. (2004). Tefsir-i Kebir (C. 32). Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Râzî, F. (2019b). El-Muhassal/Ana Meseleleriyle Kelâm ve Felsefe (E. Altaş, Çev.). Klasik Yayınları.
• Rûmî, M. C. (2008). Rubâîler (Ş. Can, Çev.). Kurtuba Kitap.
• Sadra, M. (2012). Kitâbü’l-Meşâ’ir/Metafiziğe Giriş (A. K. C. vd, Çev.). Endülüs Yayınları.
• Safa, İ.-ı. (2017). İhvan-ı Safa Risaleleri 1 (Komisyon, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Sührevrdî, Ş. es-. (2017). El-Elvâhu’l-İmâdiyye/Hikmet Levhaları (A. K. Cihan & S. Yalın, Çev.). T.Y.E.K.B.Y.
• Şahin, F. (2014). İslâm Felsefesinde Mistik Bilginin Yeri (2. bs). Say Yayınları.
• Şehristânî, E.-F. T. M. b. A. b. A. (2015). El-Milel ve’n-Nihal (M. Dalkılıç, Ed.; M. Öz, Çev.; 3. bs). Litera Yayıncılık.
• Teftâzânî, S. M. b. Ö. et-. (2019). El-Makâsıd (A. Kaylı, Ed.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Tehânevî, M. A. b. A. (1996). Keşşâfü Iṣṭılâḥâti’l-Fünûn. Mektebetü Lübnân.
• Tenik, A. (2017). Tasavvufî Bilgi. Litera Yayıncılık.
• Tirmizî, M. b. Î. (1975). Sünen-i Tirmizî (A. M. Ş. vd, Ed.; 2. bs, C. 5). Matbaatü’l-Mustafa el-Halebi.
• Tuğcu, T. (2003a). Batı Felsefe Tarihi (4. bs). Alesta Yayınları.
• Tuğcu, T. (2003b). Batı Felsefe Tarihi (4. bs). Alesta Yayınları.
• Uludağ, S. (2010). Sülûk. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. TDV Yayınları.
• Vassaf, H. (2015). Feyzü’l-Kemâl ve Mir’âtü’l-Kemâl (M. Cengiz, Ed.). Dergâh Yayınları.
• Veli, K. (2019). Nesefi Akaidi Şerhi (F. Kurt, Çev.). Akçağ Yayınları.
• Yahya, N. (t.y.). Kitâbü Muhassılü’l-Meâilü’l-Kelâmiyye (Ayasofya).
• Yahya, N. (1146). Kenzü’l-hakayık ve şerhi (Ebu). İstanbul Nadir Eserler.
• Yahya, N. (1995). İlimlerir Özü/Netayic el-Fünun (Ö. Tolgay, Çev.). İnsan Yayınları.
• Yılmaz, H. K. (2004). Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar. Ensâr Neşriyat.