CUMHURİYET’İN KURULUŞ DÖNEMİ (1923-1950) İKTİSADİ KALKINMA VE MODERNLEŞME FAALİYETLERİNDE REKLAMLAR

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 210 - 237, 28.03.2025

Emir Türkoğlu , Osman Bor

Öz

Cumhuriyetin kuruluş döneminde (1923-1950) Türkiye’de reklamcılık faaliyetleri ve reklamcılığın ticari ve iktisadi kalkınmada üstlendiği rolün ele alındığı çalışmada reklamcılığın erken dönemdeki görünümü üzerine değerlendirmelerde bulunulmuştur. Tarihsel perspektifle ele alınan çalışmada, savaşlardan çıkan, yıpranmış ve iktisadi bağımsızlığı hedefleyen Türkiye’de, ticari faaliyetlerin destekçisi olan reklamcılık alanında yaşanan gelişmelerin neler olduğu üzerinde durulmuştur. Temel reklam merci olarak basının durumu ve reklamcılıktaki işlevinin de ortaya konulduğu çalışmada, yaşanan toplumsal gelişmelerin ve modernleşme çabalarının reklamcılığa yansıması değerlendirilmiştir. İlk dönemde öne çıkan basın ilanları üzerinden gerçekleştirilen tartışmada, Takrir-i Sükun Kanunu sonrası ayakta kalabilen ve hükümet yanlısı olan “Cumhuriyet, Milliyet, Akşam, Son Saat, İkdam ve Vakit” gazetelerinde yer bulan reklam örnekleri de sunularak reklamcılığın ilk dönemine ilişkin bir bakış açısı oluşturulmaya çalışılmıştır. Sonuç olarak, yeni kurulan Cumhuriyet’in ilk dönemlerinde reklamcılığın önemli bir faaliyet alanı olduğu ve bu alandaki gelişmelerin üretim ve ticari faaliyetlerden kopuk olamayacağı ifade edilmiştir. Söz konusu metinlerde yerli üretim ve tüketimin desteklendiği bir anlayış çizgisi oluşturulduğu anlaşılmış ve bu metinlerde modernleşme çabası içerisinde ülkenin ideolojik yaklaşımının yansıması da görünür hale gelmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet, Milli-İktisadi Kalkınma, Reklamlar, Takrir-i Sükun, Modernleşme.

ADVERTISEMENTS IN ECONOMIC DEVELOPMENT AND MODERNISATION ACTIVITIES IN THE FOUNDATION PERIOD OF THE REPUBLIC (1923-1950)

Öz

This study examines the role of advertising activities in Turkey during the early Republic period (1923-1950) and their impact on commercial and economic development. Evaluations are made on the early appearance of advertising. The study, approached from a historical perspective, focuses on the developments in the field of advertising that supported commercial activities in a war-torn, exhausted Turkey aiming for economic independence. The study also highlights the status of the press as the primary advertising medium and its function in advertising. It evaluates the reflection of social developments and modernization efforts in advertising. Discussions based on prominent press advertisements from the first years present examples from newspapers such as "Cumhuriyet, Milliyet, Akşam, Son Saat, İkdam, and Vakit," which survived and were pro-government following the enactment of the Takrir-i Sükun Law. Through these examples, the study aims to provide an insight into the early period of advertising. In consequence, it was feasible to assert that the domain of advertising constituted a significant sphere of activity during the nascent phase of the recently constituted republic. Furthermore, it was evident that developments within this domain were inextricably linked to the realms of production and commerce. It has become possible to posit that the ideological proclivities of the country, which is striving to modernise, are also discernible in the advertising texts that espouse the cause of domestic production and consumption.

Anahtar Kelimeler

Republic of Turkey, National Economic Development, Advertisements, Takrir-i Sükun

Kaynakça

• Akgül, M. (2017). 1930’lu Yılların Türkiye’sinde Basılı Reklamlarda Modern Kadın İmgesinin Temsili: Cumhuriyet Gazetesi Örneği. Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 7(4), s. 667-677.
• Altıparmak, A. (1998). Türkiye'de Cumhuriyetin İlk Yıllarında Müteşebbis Sınıfının Gelişimi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1), s. 65-80.
• Altıparmak, A. (2002). Türkiye’de Devletçilik Döneminde Özel Sektör Sanayinin Gelişimi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(13), s. 35-59.
• Berkes, N. (2019). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: YKY.
• Boratav, K. (2005). Türkiye’de Devletçilik. Ankara: İmge.
• Boratav, K. (2019). Türkiye İktisat Tarihi 1908-2015. Ankara: İmge.
• Bozdoğan, S. (2002). Modernizm ve Ulusun İnşası-Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde Mimari Kültür (çev. Tuncay Birkan). İstanbul: Metis Yayınları.
• Çakır, H. (1999). Basın Yoluyla Osmanlı’da Tüketim Toplumu Yaratma Çabaları. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 9, s. 41-49.
• Çamdereli, M. (2013). Reklamın Görme Dediği. 1. Baskı. İstanbul: Avrupa Yakası Yayıncılık.
• Çetinkaya, Ş. (2019). Türkiye’de Sermaye Birikimi ve Sermaye Sınıfının Oluşmasında Devletin Rolü. IMCOFE’19 Proceeding & Abstract Book, 10, s. 10-21.
• Çiçek, R. (2012). Cumhuriyet Dönemi Millî İktisat Uygulamalarına Bir Örnek: Trabzon Liman İşleri İnhisarı Türk Anonim Şirketi. Karadeniz İncelemeleri Dergisi. s.143-168.
• Duman, M. (2003). “Latin Harfli Türk Alfabe Levhaları”, Tarih ve Toplum, Cilt: 39.
• Elden, M. (2003). Reklam Yazarlığı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Elden, M. (2009). Reklam ve Reklamcılık. İstanbul: Say Yayınları.
• Eroğlu, N. (2007). Atatürk Dönemi İktisat Politikaları (1923-1938). Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(2), s. 63-72.
• Hızal, G. S. (2013). Cumhuriyetin “İlanı”: Türkiye’de Modernleşmeyi Reklam Metinlerinden Okumak. İstanbul: Bilgesu Yayıncılık.
• Karpat, K. (2019). Kısa Türkiye Tarihi: 1800-2002. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Keyder, Ç. (1993). Dünya Ekonomisi İçinde Türkiye (1923-1929), 2. Basım. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kılıç, P. (1992). Türkiye'de Reklamcılığın Tarihçesi. Medya, (12).
• Koç, V. (1973). Hayat Hikayem, İstanbul: Apa Ofset Basımevi.
• Koçtürk, O. M. ve Gölalan, M. (2010). 1923-1950 Türkiye Ekonomisinin Yapısal Analizi. Üçüncü Sektör Kooperatifçilik, 45(2), s. 48-65.
• Kolay, A., Hızal, D., Durak, B., Arslan, M. (2011). İlan-ı Ticaret: Resimli İlanlar Perspektifinden Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İstanbul Ticari Hayatı. İstanbul Ticaret Odası İstanbul’a Yönelik Araştırmalar. İstanbul: Acar Basım.
• Koloğlu, O. (1999). Reklamcılığımızın İlk Yüzyılı. Reklamcılar Derneği. İstanbul: Ofset Basımevi.
• Koloğlu, O. (2013). Osmanlı'dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi. İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Koray, M. (2005). Sosyal Politika, 2. Baskı, Ankara: İmge.
• Mardin, Ş. (2021). Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Metin, E. II. Meşrutiyet Dönemi Siyasi Olayları (Osmanlı Yenileşme Hareketleri ve Osmanlı Reformları Ders Notları Arşivi). http://websitem.karatekin.edu.tr/user_files/dosyalar/13844d01d85a85bed47338e396b2aa3d/II.%20Me%C5%9Frutiyet.pdf Erişim 22.08.2022.
• Merter, E. (2008). Cumhuriyet’i Afişleyen Adam: İhap Hulusi Görey 110 Yaşında. İstanbul: Literatür Yayıncılık.
• Nebioğlu, S. (1995). Reklamcılık, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, 6, İstanbul: İletişim Yayınları: s. 1656- 1669.
• Obuz, Ö. (2017). Erken Cumhuriyet Dönemi Reklam İlanlarında Alkole Dair Pasajlar. Tezkire, 59, s. 163-183.
• Orçan, M. (2014). Osmanlı'dan Günümüze Modern Türk Tüketim Kültürü. Ankara: Harf Eğitim Yayıncılığı.
• Öztürk, G. (2018) 1920-1950 Yılları Arasında Türkiye’deki Reklamcılığın Değerlendirilmesi, Halkla İlişkiler ve Reklam Çalışmaları E-Dergisi ISSN 2636-753X / Cilt No 1, Sayı No 1, İstanbul Ticaret Üniversitesi, İletişim Fakültesi.
• Öztürk, R. G. (2018). 1920-1950 Yılları Arasında Türkiye’deki Reklamcılığın Değerlendirilmesi. Uluslararası Halkla İlişkiler ve Reklam Çalışmaları Dergisi, 1(1), s. 41-54.
• Öztürk, S. ve Yıldırmaz, F. (2009). Osmanlı İmparatorluğunun İktisadi Çöküşü ve Atatürk Dönemi İktisat Politikaları. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 10 (2), s. 145 164.
• Tezel, Y. S. (2015). Cumhuriyet Dönemi İktisat Tarihi (1923-1950). Ankara: Yurt Yayıncılık.
• Toprak, Z. (1988). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Reklamcılık, Boğaziçi, 2, s. 22-29.
• Türkoğlu, N. (1995). Türk Reklamcılığının Popüler Tarihi 1-2-3, Evrensel Kültür.
• Üyepazarcı, E. (2015). Cumhuriyet Dönemi İstanbul Basını. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi Ansiklopedisi. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi (Kültür A.Ş.) Yayınları.
• Varlık, M., B. (1985). “Türkiye’de Reklamcılık (Dün/Bugün)”, Gazi Üniversitesi Basın Yayın Yüksekokulu Dergisi, Sayı: 7, 141-163.
• Vural, İ. Y. (2008). Atatürk Dönemi Maliye Politikaları: Liberal İktisattan Karma Ekonomiye. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (20). s. 77-114.
• Yardımcı, M. E., Genç, S. Y. ve Süloğlu, D. (2017). Osmanlı Devleti’nde Reklamın Tarihsel Gelişimi ve Ekonomiye İlk Yansımaları, Sosyal Bilimler Metinleri (1), s. 86-104.
• Yenal, O (2017). Cumhuriyet’in İktisat Tarihi. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Zürcher, E, J. (2019). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.