Bulgar Sorunu Bağlamında Rus Büyükelçi Nelidov’un Faaliyetleri Üzerine

Yıl 2020, Sayı: 3, 54 - 78, 30.06.2020

Oktay Berber Uğur Şakar

Öz

Rus İmparatorluğu’nun Osmanlı Devleti ve Avrupa devletleri ile ilişkilerinde 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi) yeni bir dönem olarak ifade edilmektedir. Bu savaşın sonunda Osmanlı Devleti ve Rus İmparatorluğu arasında imzalanan Ayastefanos Antlaşması uluslararası siyasette ciddi sorunlara yol açmıştır. Bu antlaşmanın sonuçlarından biri olan Büyük Bulgaristan’ın varlığı büyük güçlerin kabul edemeyeceği hususlardan biri olmuştur. Ayastefanos ile ortaya çıkan problemlerin görüşüldüğü ve karara bağlandığı Berlin Antlaşması ise hem Bulgarlar hem de Ruslar için büyük bir hayal kırıklığı anlamına gelmekteydi. Çünkü antlaşma ile Büyük Bulgaristan fikri bir hayal haline gelmiştir. Neticede uluslararası siyasette bir Bulgar sorunu ortaya çıkmış ve bu sorun çok geçmeden Şark Meselesinin bir parçası haline gelmiştir. İşte Rus İmparatorluğu’nun İstanbul Büyükelçisi olarak atanan Nelidov için Bulgar Sorunu’nun halledilmesi en başta gelen meselelerden biri idi. 1883 yılından Rusya’nın İstanbul Büyükelçisi görevinden alındığı 1897 yılına kadar meselenin halledilmesi için pek çok çalışma yapmış, projeler hazırlamıştır. Bu doğrultuda Bulgaristan’ın yönetimi için kimi zaman naip atamalarında, kimi zaman da prens seçimlerinde doğrudan müdahil olmaya çalışmıştır. Nelidov’un Bulgaristan sorununda en öncelik verdiği konulardan birisi de güç geçtikte Bulgarlar arasında Rus yönetimine karşı oluşan mesafe idi. Çünkü Ayastefanos ile Ruslar sayesinde Büyük Bulgaristan’ı kurma noktasına gelen Bulgarlar vaktiyle koruyucu gözüyle baktıkları Rusları 1880’li yılların ortalarından itibaren bu konumda görmüyorlardı. Nelidov ise Petersburg’a önerdiği planlarda yapılması gereken en öncelikli işin Bulgaristan’da Rus nüfuzunu yeniden sağlayacak bir idare tesis etmek olduğunu ısrarla vurgulamaktaydı. Bu doğrultuda İstanbul’da pek çok görüşme yapmış ve bir yandan da Osmanlı Devleti’ni Rus İmparatorluğu tarafına çekmek için büyük bir gayret sarf etmiştir. Ancak 1894 yılında Çarlık makamına II. Nikolay’ın geçmesiyle birlikte Rus yönetimi Avrupa’da değişen dengeleri de düşünerek Balkanlar konusunda mevcut durumu korumak yönünde adımlar atmaya başlamıştır. Rus yönetiminin politikasındaki bu değişiklik ise saldırgan bir siyaset takip etme gayretindeki Nelidov’un İstanbul’daki konumunu sarsmış ve nihayet 1897 yılında Nelidov’un yerine daha mutedil politikalar tercih eden Zinovyev atanmıştır. Bu çalışmada Aleksandr İvanoviç Nelidov’un İstanbul Büyükelçisi olarak atanmasından ayrılışına kadar Bulgar sorununda gerçekleştirdiği faaliyetlere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çar III. Aleksandr, II. Abdülhamid, Aleksandr Battenberg, Prens Ferdinand, Stambolov

Destekleyen Kurum

Eskişehir Osmangazi Üniversitesi

Proje Numarası

201819A126 2018-2321

Teşekkür

“Osmanlı-Rus Diplomatik İlişkileri (1878-1905)” başlıklı projeye desteklerinden dolayı Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Rektörlüğü'ne teşekkür ederiz.

On the Activities of Russian Ambassador Nelidov in the Context of the Bulgarian Question

Öz

The 1877-1878 Ottoman-Russian War (93 War) is considered as a new period in the relations between the Russian Empire with the Ottoman Empire and European states. The San Stefano Treaty, signed between the Ottoman State and the Russian Empire at the end of this war, caused serious problems in international politics. The coming to being of Great Bulgaria, which was one of the results of this treaty, was one of the issues that great powers could not accept. The Berlin Treaty, which discussed and reached decisions on the problems arising from the San Stefano Treaty brought a great disappointment to both the Bulgarians and Russians. Because the idea of Great Bulgaria fizzled out with the signing of the treaty. As a result, the Bulgarian problem emerged as an issue in international politics and it became a part of the Eastern question. Resolving the Bulgarian problem thus became one of the primary issues for Nelidov, who was appointed the Ambassador of the Russian Empire to Istanbul. From 1883 to 1897, when he was dismissed as the Russian Ambassador to Istanbul, he made a lot of effort and initiated numerous projects for solving the problem. In this regard, he sometimes tried to directly intervene in the appointment of regents or the election of the prince in the management of Bulgaria. One of Nelidov’s top priorities in the Bulgarian problem regarded the distance created between the Bulgarians and the Russian administration as power changed hands. This was because, from the mid- 1880s, the Bulgarians no longer viewed the Russians as their protectors, despite Russia having aided the emergence of Great Bulgaria through San Stefanos. Nelidov, in the plans he proposed to Petersburg, insisted that the most important thing to do was to establish an administration that would restore Russian influence in Bulgaria. He had many meetings in Istanbul in this regard and made a great effort to pull the Ottoman Empire to the side of the Russian Empire. However, with the accession of Nikolay II to the tsarist authority in 1894, the Russian administration started taking steps to maintain the current situation in the Balkans by considering the changing balances in Europe. This change in the policy of the Russian administration shook Nelidov's position which was pegged on following an aggressive policy. He was finally replaced by Zinoviev in 1897. This study looks at the activities of Aleksandr Ivanovich Nelidov regarding the Bulgarian problem from his appointment as the Ambassador of Istanbul to his departure.

Anahtar Kelimeler

Tsar Alexander III, Abdulhamid II, Alexander Battenberg, Prince Ferdinand, Stambolov

Proje Numarası

201819A126 2018-2321

Kaynakça

• BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi). HR.TH. (Hariciye Nezareti Tahriratı), 68/20, 21 Teşrinisani 1302 (R.)/3 Aralık 1886.
• BOA. HR.TO. (Hariciye Nezareti, Tercüme Odası), 291/75, lef 1, 13 Temmuz 1887.
• BOA. Y.PRK.AZJ. (Yıldız Perakende Evrakı Arzuhal ve Jurnaller), 11/80, 29 Zilhicce 1303/28 Eylül 1886.
• BOA. Y.PRK.EŞA. (Yıldız Perakende Evrakı Elçilik, Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik), 5/51, 4 Ağustos 1886.
• BOA. Y.PRK.EŞA. 9/82, lef 1, 2, 19 Şevval 1306/18 Haziran 1889.
• BOA. Y.PRK.PT. (Yıldız Perakende Evrakı Posta Telgraf Nezareti Maruzatı), 14/104, 2 Temmuz 1897.
• BOA. Y.PRK.TKM (Yıldız Perakende Evrakı Tahrirat-ı Ecnebiyye ve Mabeyn Mütercimliği), 10/34, lef 1-4, 20 Mart 1303 (R.)/1 Nisan 1887.
• Aslan, Mahir, “Rus Kaynakların Işığında Slavseverlik ve Politik İz Düşümü Panslavizm”, Vakanüvis 3/2 (2018): 51-83.
• Arslan, Ali ve Bülent Yıldırım. “Fiilî Bağımsızlık Sürecinde Bulgaristan Emareti ve Osmanlı Devleti’nin Tutumu (1878-1908)”. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 15/1 (2013): 225-238.
• Aydın, Mahir. “Bulgaristan Komiserliği.” Belgeler XVII/21 (1996): 71-120.
• Aydın, Mahir. “Tophane Konferansı Doğu Rumeli’ye Veda.” Tarih Dergisi 53 (2011): 115.174.
• Aydın, Mithat, “19. Yüzyıl Ortalarında Panslavizm ve Rusya”, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 15 (2004): 73-82.
• Çelik, M. Bilal ve İsmail Bülbül. “Peter Andreeviç Tolstoy’un İstanbul Elçiliği (1702-1714).” Karadeniz Araştırmaları 19 (2008): 51-66.
• Çomak, İhsan. “19. Yüzyıl Sonunda Rusya’nın Osmanlı Devleti Politikası ve Rusya Karadeniz Donanması Kaptanı Lev Brusilov’un Gözüyle Rusya’nın İstanbul Büyükelçisi A. İ. Nelidov”. Karadeniz Araştırmaları 47 (2015): 39-52.
• Ekici, Nuray. “Bulgar Devleti’nin Gelişmesi (1878-1908).” Balkanlar El Kitabı C. I. (Çorum/Ankara: Karam Yayınları, 2006): 528-541.
• Erim, Nihat. Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri. C. I (Osmanlı İmparatorluğu Andlaşmaları). Ankara: TTK Basımevi, 1953.
• Galyamiçev, A. N. “Evgeniy Petroviç Novikov-russkiy istorik i diplomat XIX veka.” İstoriçeskaya pamyat i obşestvo: epohi, kulturıy, lyudi: materialı nauç. konf. posvyaş. 90-letiyu ist. obrazovaniya v Sarat. un-te., Pod. red. A. N. Galyamiçeva. Saratov, 2008, 195-200.
• Gencer, Ali İhsan. “Ayastefanos Antlaşması.” TDVİA. C. 4. 225.
• Gencer, Ali İhsan. “Berlin Antlaşması.” TDVİA. C. 5. 516-517.
• Eruz, A. Fulya. “Yalı.” TDVİA. 43. 301-305.
• Halaçoğlu, Yusuf. “Bulgaristan-Osmanlı Dönemi.” TDVİA. C. 6. 396-399.
• Jelavich, Barbara. Balkan Tarihi 1, 18. ve 19. Yüzyıllar, Çev. İhsan Durdu vd. İstanbul: Küre Yayınları, 2006.
• Karaca, Ali. “Şâkir Paşa.” TDVİA. C. 38. 307-308.
• Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi. C. VIII (Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri 1876-1907). Ankara: TTK Yayınları, 2007.
• Konak, İsmet. “Diplomat P. A. Tolstoy’un Elçiliği ve Osmanlı’ya Dair İzlenimleri.” Tarih İncelemeleri Dergisi XXX/2 (2015): 507-524.
• Kosik, V. İ. Rossiya Politika ve Bolgarii 1879-1886. Moskva: Akademiya nauk SSSR, İnstitut slavyanovedeniya i balkanistiki, 1991.
• Kosik, V. İ. Vremya Razrıva Politika Rossii v Bolgarskom Voprose 1886-1894 gg. Moskva: İnstitut slavyanovedeniya i balkanistiki RAN, 1993.
• Kurat, Akdes Nimet, “Panslavizm”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi XI/2-4 (1953): 241-278.
• Kurat, Yuluğ Tekin. “XIX. Yüzyılda Rusya’nın Balkanlar’daki Panslavizm ve Panortodoks Politikası Karşısında Osmanlı Diplomasisi.”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, Haz. İsmail Soysal. Ankara: TTK Yayınları, 173-189.
• Kutlu, Sacit. Milliyetçilik ve Emperyalizm Yüzyılında Balkanlar ve Osmanlı Devleti. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2007.
• Muâhedât Mecmûası. C. IV. Ankara: TTK Yayınları, 2008.
• Muâhedât Mecmûası. C. V. Ankara: TTK Yayınları, 2008.
• Özcan, Tuğrul. “Kurumsallaşma Sürecinde Bulgar Millî Meclisi (1879-1885).” Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11/25 (2014): 99-109.
• Özcan, Tuğrul. “The Nascency of Bulgarian National Identity from Autonomy to Independence.” Glimpses of Balkans Cultural History Ed. Abidin Temizer Ankara: Gece Kitaplığı, 2017, 69-95.
• Teplov, V. Russkie Predstaviteli v Tsargrade 1496-1891, istoriçeskiy oçerk. S. Peterburg: 1891.
• Tolstoy’un Gizli Raporlarında Osmanlı İmparatorluğu. Çev. İbrahim Allahverdi, Haz. İlyas Kemaloğlu. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2009.
• Ünal, Fatih. “Rus Ressam Zaharov’un Hatıralarında İstanbul.” Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 4/9 (2014): 16-26.
• Ömer Kılıç, “Şarkî Rumeli Türklerinin Sesi: “Hilal” Gazetesi (1883-1885).” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2010.
• Rekun, Mikhail Sergeyevich. “Empire Unguided: Russo-Bulgarian Relations, 1878-1886.” PhD Thesis, Northeastern University, 2016.
• Şen, İsmail. “Sadrazam Kıbrıslı Mehmet Kâmil Paşa (1832-1913).” Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 1995.
• Novoye Vremya, http://elib.shpl.ru/ru/indexes/values/38519 (18.04.2020)
• Teplov, Vladimir Aleksandroviç, http://az.lib.ru/t/teplow_w_a/text_2012_bibliografia.shtml (11.04.2020)