TANZİMAT DÖNEMİNE KARŞI BİR SUİKAST TEŞEBBÜSÜ KULELİ VAK'ASI

Yıl 2017, Cilt: 19 Sayı: 1, 107 - 128, 30.06.2017

Cem Düzen

Öz

Sultan Abdülmecid'in
saltanatının son dönemlerinde  Eylül 1859
tarihinde Tatar Hasan Paşa'nın ihbarı ile başkent İstanbul'da mevcut Sultan ve
yönetime karşı silahlı eylem hazırlığında olan bir cemiyet ortaya çıkarıldı.
Muhalif oluşum ifşa edildiği andan itibaren dönemin yerli ve yabancı gazeteleri
yaşanan hadiseyi yakinen takip etmişlerdi. Nitekim tutukluların halka kapalı
mahkeme edilmesi nedeniyle Osmanlı kamuoyu olay hakkındaki bilgileri basın
üzerinden elde etmişti. Padişaha karşı bir suikast tertiplenerek yönetimi
değiştirme amacı güden cemiyet, Süleymaniyeli Şeyh Ahmet adında bir medrese
hocası tarafından Nisan-Mayıs 1859 tarihinde vücuda getirilmeye başlandı. Kısa
süre içinde cemiyet, Müşir Hüseyin Daim Paşa, Caferdem Paşa, Binbaşı Rasim Bey,
Şeyh Feyzullah, Şeyh İsmail, Tophane müftüsü Bekir Efendi gibi ulemadan hocalar
ve askeriyeden subay ile Paşaların katılımı ile genişledi. Muhalif cemiyete
göre Sultan Abdülmecid ortadan kaldırıldığı taktirde onun bünyesine gelişme
fırsatı bulan ıslahat hareketleri yok olacak, Şeyh Ahmet'in değimiyle
"Tanzimat'ın def'i" sağlanmış olacaktı. Sanıklar Kuleli kışlasında
görülen mahkemelerinin neticesinde idam, sürgün, kalebentlik gibi muhtelif cezalar
aldılar. Sultan Abdülmecid'in idam cezalarını ömür boyu hapis cezasına
dönüştürmesiyle de amacı suikast olan bu siyasi vak'a kansız şekilde kapandı.
Başarısızlıkla sonuçlanan bir suikast teşebbüsü olan Kuleli Vak'ası, padişaha
karşı -Osmanlı tarihindeki diğer isyan teşebbüslerinin aksine- kitlesel bir
isyan karakteri taşımamakla birlikte Tanzimat devrinin siyasi konjonktürü
bağlamında modern anlamdaki darbe girişiminin bir prototipi olarak karşımıza
çıkmaktadır. Nitekim bu muhalif cemiyet kendinden sonraki muhalif hareketlere
bir meşruiyet kaynağı olarak modern dönem Osmanlı siyasetinde evvela Genç
Osmanlılar hareketi daha sonra ise Jöntürk oluşumu meşruiyetini 1859 yılındaki
bu hadisede arayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kuleli, Abdülmecid, Tanzimat, Şeyh Ahmet, Suikast, Muhalefet

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi - İrade-Dahiliye (İ.DH); 529/36665; 445-1/29437
• Süreli Yayınlar - Tercüman-ı Ahval, 10 Rebiülevvel 1278, S. 79
• - Ceride-i Havadis, 24 Safer 1276, S. 953
• Telif ve Tetkik Eserler - Ahmet Cevdet Paşa, Tezakir, 13-20, haz. Cevdet Baysun, Ankara 1991
• - Ahmet Cevdet Paşa, Ma'ruzat, haz. Yusuf Halaçoğlu, İstanbul 1980
• - Akçura,Yusuf, Zamanımız Avrupa Siyasi Tarihi, Ankara 1933
• - Berkes, Niyazi, Türkiye' de Çağdaşlaşma, İstanbul 2003
• - Danişmend, İsmail Hami, İzanlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C, 4, İstanbul 1974
• - Davıson, Roderic, Osmanlı İmparatorluğunda Reform, 1856-1876, İstanbul 2005
• - Düzen, Cem, Kuleli Vak'ası, TÜ. SBE. yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Edirne 2015
• - Ebuzziya, Ziyad, Şinasi, haz. Hüseyin Çelik, İstanbul 1997
• - Engelhardt, Edouard Philippe, Türkiye ve Tanzimat, çev. Ali Reşad, İstanbul 1328
• - İğdemir, Uluğ, Kuleli Vakası Hakkında Bir Araştırma, Ankara 2009
• - Jorga, Nicolae, Osmanlı Tarihi, C.5, çev. Kemal Beydilli-Nilüfer Epçeli,İstanbul 2005
• - Kuran,Ahmet Bedevi, İnkilap Tarihimiz ve Jöntürkler, İstanbul 1945
• - Lewıs, Bernard, Modern Türkiye' nin Doğuşu, Ankara 2004
• - Mahmut Celalettin Paşa, Mir'at-i Hakikat, haz. İsmet Miroğlu, C.1, İstanbul 1983
• - Mardin, Şerif Mardin, Türk Modernleşmesi, İstanbul 2007
• - Mardin, Şerif Mardin, Türkye'de Toplum ve Siyaset, İstanbul 2007
• - Onaran, Burak, "Kuleli Vakası Hakkında Başka Bir Araştırma" Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, S.5, Bahar 2007
• - Pedrosyan, Y.A, "1859 Kuleli Vakasının Karakterine ve Bunun Türkiye' deki Yerine Dair", Belleten, C.33, S. 129-130, Ankara 1969
• - Rıedler, Florian, Osmanlı İmparatorluğu' unda Muhalefet ve Meşruiyet, İstanbul 2012
• - Süreyya, Mehmet, Sicill-i Osmani, C 2, İstanbul 1996
• - Şeref, Abdurrahman, Tarih Söyleşileri, İstanbul 1980
• - Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye'de Siyasi Partiler 1859-195,İstanbul 1995
• - Türkgeldi, Ali Fuat, Mesail-i Mühimme-i Siyasiyye, C, 1, Ankara 1987
• - Vambery,Arminus, Hıs Lıfe and Adventures Written By Himself, London 1889
• -Varol, Muharrem, "Kahramanlıktan Kalebendliğe: Kuleli Vak'asının Baş Aktörü Süleymaniyeli Şeyh Ahmed'e Dair Bilinmeyenler", Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, S. 35, 2015