BİRİNCİ DÜNYA HARBİNDEKİ TÜRK VE ERMENİ KAYIPLARI

Yıl 2017, Cilt: 19 Sayı: 2, 1 - 26, 27.12.2017

Ömer Lütfi Taşçıoğlu

Öz

Bu
çalışmada Birinci Dünya Harbi ve sonrasında Ermeni katliamında hayatını
kaybeden Türkler ile Rus istilası ve Ermeni katliamı nedeniyle topraklarını
terk etmek zorunda kalan Türklerin durumları zorunlu göçe tabi tutulan
Ermenilerin durumlarıyla mukayeseli olarak incelenmiştir. İnceleme sonucunda
Türk kayıplarının zorunlu göç sırasındaki Ermeni kayıplarından çok daha fazla
olduğu, ayrıca göçe tabi tutulan Ermenilerin 3,5 katı kadar Türk’ün Rus
istilası ve Ermeni katliamından kurtulabilmek için topraklarını terk ederek
mülteci durumuna düştüğü ve mülteci Türklerin 2/3’ ünün yollarda hayatını
kaybettiği belgelere dayalı olarak ortaya çıkarılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Ermeni Tehciri, Ermenilerin Zorunlu Göçü, Türk Göçü, Ermeni Kayıpları

TURKISH AND ARMENIAN LOSSES DURING WORLD WAR I

Öz

In this article, the situation of Turks who were massacred by Armenians
and the Turks who had to leave their land because of Russian invasion and
Armenian massacres are compared with the situation of the relocated Armenians,
during and after the World War I. It is evidenced by documents that the losses
of Turks were much higher than the losses of Armenians, and the number of
Turkish migrants who had to leave their land because of the Russian invasion
and the Armenian massacre were about 3.5 times higher than that of the
relocated Armenians.  It was also
evidenced that 2/3 of Turkish migrants had lost their lives during their
migrations. 

Anahtar Kelimeler

Armenian Deportation, Armenian Relocation, Turkish Relocation, Armenian Losses

Kaynakça

• A. Arşiv Belgeleri 1. Osmanlı Arşivleri:
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Hariciye Nezareti Siyasi Kısmı: 2487/10, 8 N.1337 (7 Haziran 1919)
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı’nın “Ermeniler Tarafından Yapılan Katliam Belgeleri Cilt-I (1914-1919) ve Cilt-II (1919-1921), Ankara, 2001
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi: No. 53/305, 54-A/226, 54-A/366, 55-291, 54/406, 54-A/73, 54-A/248, 55-341, 55-A/17, 55-A/77, 55-A/135, 55-A/144, 56/140, 57/110, 55-A/17, 57/51, 57/71, 57/273, 58/124, 58/161, 59/123, 60/190, 59/244, 62/21(EK-30)
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Emniyet Umum Müdürlüğü 2. Şube Arşivi No: 2D/13, 68/71, 10/73 Ek.2-3, 68/71, 68/80- 81-83-84, 68/101, 63/54, 93/120
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Bab-ı ȃli Evrak Odası, Şifre No:341055
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Hariciye Nezareti, Mütareke No: 43/17(EK-XX)
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Hariciye Nezareti, Hazine-i Evrak, Karton 178, Dosya:23.
• 2. Genelkurmay Arşivi:
• Genelkurmay ATASE Arşivi, No: ½, Kls:528, Dos:2061, Fih:21-18, No: 4/3671
• 3. Amerikan Arşivi:
• Amerikan Milli Arşiv ve Araştırma İdaresi (US Archives NARA) 867.48/271: Ek 310, 867.4016/193, Copy No: 484, T1192, Roll 4, 860J.01/431, 867.4016/2007
• Annual Report of the Commissioner General of Immigration of the Secretary of Labor, Government Printing Office, Beginning1895-1932
• 4. Rus Arşivi:
• Rusya Federasyonu Devlet Arşivi: RGVİA, Fond 2100, liste 1, dosya 558, yaprak 172
• B. Diğer Resmi Dokümanlar
• League of Nations (Cemiyet-i Akvam) Resmi Gazetesi, 21.9.1929
• Decision of Grand Chamber of the European Court of Human Rights; ECHR 325 (2015) 15.10.2015
• C. Kitaplar
• Ata, Ferudun, “İşgal İstanbul’unda Tehcir Yargılamaları”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2005
• Ataöv, Türkkaya, “An Armenian Source: Hovannes Katchaznouni”, Ankara University Faculty of Political Science, Ankara, 1985
• Bakar, Bülent, “Ermeni Tehciri”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2009
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı’nın “Ermeniler Tarafından Yapılan Katliam Belgeleri Cilt-I (1914-1919) ve Cilt-II (1919-1921), Ankara, 2001
• Brune, Horst, Hochverrat und Landesverrat, in rechtsvergleichender Darstellung auf Grund der neuesten strafrechtlichen Entwicklung, Breslau Neukirsch, 1937
• Çiçek, Kemal, “Ermenilerin Zorunlu Göçü 1915-1917”, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2005
• Ermeni Komitelerinin Amaçları ve İhtilal Hareketleri, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etütler Başkanlığı Yayınları, Ankara 2003
• Halaçoğlu, Yusuf, “Ermeni Tehciri ve Gerçekler (1914-1918)”, Türk Tarih Kurumu Yayınları Sayı 90, Ankara, 2001
• İrandust, “Dvijuşie Silı Kemalistskoy Revolyutsii, Gosudarstvenoe İzdatelstvo”, Moskova-Leningrad, 1928
• Kaçaznuni Ovanes, “Taşnak Partisi’nin Yapacağı Bir Şey Yok”, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2005
• Kara Schemsi, “Les Turcs et La Question D’arménie”, Ceneve, 1918.
• Karpat, Kemal, “Osmanlı Nüfusu (1880-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri”, İstanbul, 2003.
• Mc Carthy Justin, “Muslims and Minorities”, The New York Press, New York and London, 1983.
• McCarthy, Justin, “Ölüm ve Sürgün”, Çeviren: Bilge Umar, İnkılap Yayınları, Ankara, 1995
• Öğün, Tuncay, “Unutulmuş Bir Göç Trajedisi Vilayat-ı Şarkiye Mültecileri (1915-1923)”, Babil Yayıncılık, Ankara, 2004
• Özdemir Hikmet, Çiçek Kemal, Turan Ömer, Çalık Ramazan, Halaçoğlu Yusuf, “Ermeniler: Sürgün ve Göç”, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2004.
• Perinçek, Mehmet “Rus Devlet Arşivlerinden 150 Belgede Ermeni Meselesi”, Kırmızı Kedi Yayınevi, İstanbul, 2012
• Schabas, William A., “Genocide in International Law: The Crimes of Crimes”, National University of Ireland, Galway, Cambridge University Press, 2000.
• Süslü, Azmi, “Ermeniler ve 1915 Tehcir Olayı”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Rektörlüğü Yayın No:5, Ankara, 1990 Şimşir, Bilal, İngiliz Belgelerinde Atatürk, Ankara, 1978.
• Taşcıoğlu, Ömer Lütfi, “Belgelere Göre Türk-Ermeni İlişkilerinde Tarihi, Siyasi ve Hukuki Gerçekler”, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara, 2015
• Taşcıoğlu, Ömer Lütfi, “Türk-Ermeni İlişkilerindeki Tarihsel Gerçekler”, Talat Paşa Komitesi Yayın No:1, İstanbul, 2015.
• The Armenian Revolutionary Federation (Dashnaksoution) Has Nothing To Do Any More, Armenian Information Service, New York, 1955
• Toynbee, Arnold J., “The Western Question in Greece and Turkey “A study in the Contact of Civilizations, Boston and New York, 1922
• Uras, Esat, “Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi”, Türkiye Matbaacılık ve Gazetecilik A.O., Belge Yayınları, İstanbul, 1987.
• Ünal, Şeref,“Uluslararası Hukuk Açısından Ermeni Sorunu”, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2011
• Yıldırım, Bülent, “Bulgaristan’daki Ermeni Komitelerinin Osmanlı Devleti Aleyhine Faaliyetleri (1890-1918)”, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2014
• D. Makaleler
• Atnur, İbrahim Ethem, Osmanlı Hükûmetleri ve Tehcir Edilen Rum ve Ermenilerin Yeniden İskânı Meselesi, Atatürk Yolu Dergisi IV, 14 (1994)
• Çakmak, Zafer, “Mondros Mütarekesi Sonrası Ermeni-Rum-Yunan İşbirliği”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 16, Sayı: 2, Elazığ, 2006.
• Çelik, Recep, “Tehcir Sonrası Geri Dönüş: Ermenilerin ve Rumların Yeniden İskânı ve Osmanlı Hükûmetlerinin Aldığı Tedbirler”, Akademik İncelemeler Dergisi (Journal of Academic Inquiries), Cilt/Volume: 10, Sayı/Issue: 2, Yıl/Year: 2015 (67-94)
• Çoban, Ebru “Uluslararası Hukukta Soykırım Suçu ve Suça Zemin Hazırlayan Toplumsal Yapılar: Ruanda Örneği”, Uluslararası İlişkiler Dergisi, Cilt 5, Sayı 17 (Bahar 2008)
• Ertürk, Suzan, “I. Balkan Savası’nda Bulgar Ordusundaki Anadolu Ermenileri”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, XII/2 (Kış 2012)
• Fein, Bruce, “Lies, Damn Lies And Armenian Deaths”, Huffpost World, June 4, 2009
• Sarınay, Yusuf, “What happened on April 24, 1915? The Circular of April 24, 1915, and the Arrest of Armenian Committee Members in Istanbul, İnt. Turkish Studies Vol 14, Nos.1&2, 2008
• E. Gazeteler ve İnternet Kaynakları
• ARF’s Statement of Demands for Justice for the Armenian Genocide, Asbarez, June 23, 2014
• Ati, 23 Teşrin-i Evvel 1334/22 Ekim 1918, No: 10390.
• Ati, 28 Teşrin-i Sani 1334/28 Kasım 1918, No: 320.
• BDP, ARF Hold High-Level Meeting in Istanbul”, The Armenian Weekly, November 12, 2013.
• İleri, 3 Şubat 1336/1920, No:745.
• İleri, 16 Şubat 1335/1919, No: 399-17.
• Müslüman Muhacirler, Tasvir-i Efkȃr, 11 Mayıs 1919.
• The New Near East, Volume 6, Nu 7, January 31, 1920