SINIF ÖĞRETMENLERİNİN KAYNAŞTIRMA EĞİTİMİ ÖĞRENCİLERİNE YÖNELİK TUTUMLARINI ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN İNCELENMESİ

Yıl 2017, Cilt: 19 Sayı: 2, 71 - 96, 27.12.2017

Ertuğ Can Zeynep Kara

Öz

Son yıllarda Türkiye’de kaynaştırma eğitimi
uygulamaları büyük önem kazanmaktadır. Başarılı bir kaynaştırma eğitiminde en
önemli faktörler öğretmen ve özel gereksinimli öğrencisidir. Özel eğitim,
bedensel ya da zihinsel çeşitli yetersizliklere sahip bireylerin farklı eğitim
programı ve yöntemlerle tek başlarına hayatta kalmalarını sağlayacak
yeterlilikleri kazanmalarını esas alan bir anlayıştır. Kaynaştırma eğitimi ise
özel gereksinimli bireylerin yetersizliği olmayan akranlarıyla birlikte eğitim
gördüğü ve etkileşim yoluyla beceri edinmelerini sağlayan, destek eğitim
hizmetlerinin sağlandığı bir özel eğitim uygulamasıdır. Kaynaştırma eğitimi
uygulamalarında başarı ancak süreç içindeki anne-baba, öğretmen, okul yönetimi,
rehberlik servisi, normal gelişim gösteren öğrenci ve ailelerinin üzerlerine
düşen sorumluğu üstlenmelerine bağlıdır. Kaynaştırma eğitiminin yalnızca
öğretmen uygulamalarından ibaret olmadığı, bir ekip işi olduğunu unutmamak
gerekir. Öğretmen, kuşkusuz ki tutum ve davranışlarıyla kaynaştırma eğitiminin
başarısını arttıran bir etkiye sahiptir.

Bu araştırmanın amacı, sınıf öğretmenlerinin
kaynaştırma eğitimine tabi öğrencilere yönelik tutumlarını etkileyen faktörleri
belirlemek ve daha etkili bir kaynaştırma eğitimi yürütülebilmesi için öneriler
geliştirebilmektir. Araştırma 2014-2015 eğitim-öğretim yılında İstanbul’da
resmî okullarda görevli 40 sınıf öğretmeninin katılımıyla yürütülmüştür. Araştırmada
nitel araştırma yöntemlerinden görüşme tekniği kullanılmıştır. Veri toplama
aracı olarak uzman görüşü alınarak araştırmacılar tarafından hazırlanan ve
sınıf öğretmenlerinin demografik bilgilerini edinmeye yönelik kapalı uçlu
sorulardan oluşan “Öğretmen Bilgi Formu” ile açık uçlu sorulardan oluşan
“Görüşme Soruları” kullanılmıştır. Uygulama, gönüllü olarak araştırmaya katılan
sınıf öğretmenleri ile yüz yüze görüşülerek gerçekleştirilmiştir. Elde edilen
veriler, içerik analizi ile değerlendirilmiştir.

Araştırma sonucunda, okulun ve sınıfın fizikî
şartlarının, sınıf mevcutlarının, kaynaştırma eğitimi sürecindeki tüm
ilgililerin desteğinin sınıf öğretmeninin iş yükünü hafiflettiği ve
motivasyonunu arttırdığı saptanmıştır. Araştırma bulgularına göre, öğrencilerin
yetersizlik türleri sınıf öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimine yönelik
tutumlarını etkilemektedir. Ayrıca, konu hakkında bilgi sahibi olan sınıf
öğretmenlerinin olmayanlara göre özel gereksinimli öğrencilere daha olumlu
tutumlarla yaklaştıkları saptanmıştır. Kaynaştırma eğitimi için uygun eğitim
ortamları yaratmak ve öğretmene bu süreçte yalnız olmadığını düşündürecek
destek hizmetleri sağlamak uygulamadaki başarıyı arttıracaktır.

Anahtar Kelimeler

Kaynaştırma, özel eğitim, gereksinim, engel, yetersizlik

EXAMINING THE FACTORS THAT AFFECT CLASSROOM TEACHER’S ATTITUDES TOWARDS THE MAINSTREAMED STUDENTS

Öz

In recent years, applications of maintsreaming have
been gaining great importance in Turkey. The most two important factors in a
successful mainstreaming education is the teacher and the student with special
needs.Special education is an understanding that aims to make students with a
physical disability or a mental disability to be able to gain the competencies
for surviving on his/her own with the help of different educational programmes
and methods. Mainstreaming education is a special education application that
children with special needs are educated with their peers with no disabilities
and providing acquisition of skills by interacting and assisted education. The
success of mainstreaming education applications depends only on the cooperation
of the parents, teachers, school administration, guidance and psychological
counseling service and the students. It has to be taken into consideration that
mainstreaming education is not only about teachers’ efforts but also a group
work. Beyond any doubt, teachers have an important effect on the success of
mainstreaming education with their attitudes and behaviors.

The purpose of this research is to determine the
factors that affect the classroom teacher’s attitudes towards mainstreamed
students and to offer further suggestions for carrying out a more effective
mainstreaming education. The research was carried out with the participation of
40 classroom teachers working in public schools in İstanbul in the academic
year of 2014-2015. In this research, the interview technique was used which is
a qualitative research method. As a data collecting tool, with a specialist
view, the researcher used “Teacher Information Form” which consists of
closed-ended questions for acquiring demographic informations of classroom
teachers and “Interview Questions” which consists of open-ended questions. The
implementation was carried out with the volunteering classroom teachers face to
face. The acquired data was evaluated with the content analysis.

At the result of the research, it was found that the
physical conditions of the school and the classrooms, the number of students
per class, the people who were responsible and supportive in the process of
mainstreaming education decreased the workload of classroom teachers and
increased their motivation. According to research findings, types of students’
disabilities have an affect on the attitudes of classroom teachers towards
maintsreaming education. In addition, classroom teachers with an understanding
and information about the mainstreaming education have more positive attitudes
towards the children with special needs.Creating an appropriate educational
environment for mainstreaming education and providing supportive services for
making teachers feel not alone in this process may affect mainstreaming
applications positively.

Anahtar Kelimeler

Mainstreaming, special education, requirement, obstacle, disability

Kaynakça

• Aker, G. (2014). “Öğretmen Adaylarının Kaynaştırma Eğitimi Hakkındaki Tutumları”. Yüksek Lisans Tezi. Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Edirne, Türkiye.
• Anılan, H. ve Kayacan, G. (2015). “Sınıf Öğretmenlerinin Gözüyle Kaynaştırma Gerçeği”. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. XIV Uluslararası Katılımlı Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu Özel Sayısı 21-23 Mayıs, 74-90.
• Atay, M. (1995). “Özürlü Çocukların Normal Yaşıtları ile Birlikte Eğitim Aldıkları Kaynaştırma Programlarına Karşı Öğretmen Tutumları Üzerine Bir İnceleme”. Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi. Ankara, Türkiye.
• Atıcı, R. (2014). “Kaynaştırma Öğrencilerinin Okul Hayatında Yaşadığı Zorluklar”. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkis or Turkic, 9, 5. Spring, 279-291.
• Balo, E. D. (2015). “İlkokullarda Kaynaştırma Eğitimi Uygulamalarında Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri”. Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, İlköğretim Anabilim Dalı, Sınıf Öğretmenliği Bilim Dalı, Elazığ, Türkiye.
• Batu, S. E. (1998). “Özel Gereksinimli Öğrencilerin Kaynaştırıldığı Bir Kız Meslek Lisesindeki Öğretmenlerin Kaynaştırmaya İlişkin Görüş ve Önerileri”. Doktora Tezi. Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Eskişehir, Türkiye.
• Batu, S. E. ve İftar Kırcaali, G. (2000). Kaynaştırma (1. Baskı). Ankara: Kök Yayıncılık.
• Bilen, E. (2007). “Sınıf Öğretmenlerinin Kaynaştırma Uygulamalarında Karşılaştıkları Sorunlara İlişkin Görüşleri ve Çözüm Önerileri”. Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir, Türkiye.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak Kılıç, E., Akgün, E.Ö.,Karadeniz Ş., Demirel, F. (2015). Bilimsel Araştırma Yöntemleri (19. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Can, E. (2010). “İlköğretimde Görevli Rehber Öğretmenlerin Karşılaştıkları Sorunların İncelenmesi”. 9. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu. Elazığ, Türkiye, 911-917, 20-22 Mayıs.
• Can, E. ve Gündüz, Y. (2012). “Determining Classroom Teachers’ Opınıons Towards Inclusive Education”. IV. Uluslararası Eğitim Araştırmaları Kongresi. Yıldız Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi, İstanbul, Türkiye, 1384-1397,4-7 Mayıs.
• Can, E., Işık Can, C. ve Nikolayidis, U. (2012). “Rehber Öğretmenlerin Kaynaştırma Eğitimi Uygulamalarına Yönelik Görüşlerinin Belirlenmesi”. 21. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi. Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi. İstanbul, Türkiye, 40, 12-14 Eylül.
• Cavkaytar, A. (2013). Özel Eğitime Gereksinimi Olan Öğrenciler ve Özel Eğitim (7. Baskı). (Ed.: H.İbrahim Diken). Ankara: Pegem Akademi.
• Creswell, J.W. (2016a).Research Desıgn Qualitative, and Mixed Methods Approaches.(4. Baskıdan Çeviri, Çeviri Ed.Selçuk Beşir Demir). 2. Baskı. Ankara/Eğiten Kitap.
• Creswell, J.W. (2016b).Nitel Araştırma Yöntemleri. (3. Baskıdan Çeviri, Çeviri Ed. Mesut Bütün ve Selçuk Beşir Demir).3. Bsskı. Ankara/Siyasal Kitabevi.
• Çankaya, Ö. (2010). “İlköğretim 1. Kademede Kaynaştırma Uygulamalarının Sınıf Öğretmenlerinin Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi”. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, Türkiye.
• Çiftçi, İ. ve Sucuoğlu, B. (2003). Bilişsel Süreç Yaklaşımıyla Sosyal Beceri Öğretimi (1. Baskı). Ankara: Kök Yayıncılık. Çuhadar, Y. (2006). “İlköğretim Okulu 1-5. Sınıflarda Kaynaştırma Eğitimine Tabi Olan Öğrenciler İçin Bireyselleştirilmiş Eğitim Programlarının Hazırlanması, Uygulanması, İzlenmesi ve Değerlendirilmesi İle İlgili Olarak Sınıf Öğretmenleri ve Yöneticilerin Görüşlerinin Belirlenmesi”. Yüksek Lisans Tezi. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Zonguldak, Türkiye.
• Eğitim Reformu Girişimi(ERG) (2015). Eğitim İzleme Raporu (2014-2015). http://www.egitimreformugirisimi.org/ adresinden 20 Eylül 2016 tarihinde edinilmiştir.
• Demir, C. (2015). “Kaynaştırma Eğitiminin Uygulanmasında Karşılaşılan Sorunların Değerlendirilmesine Yönelik Nitel Bir Çalışma”. Yüksek Lisans Tezi. Zirve Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep, Türkiye.
• Dolapçı, S. (2013). “Öğretmen Adaylarının Öz-Yeterlilik Algıları ve Kaynaştırma Eğitimine Bakış Açıları”. Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Özel Eğitim Anabilim Dalı, Özel Eğitim Programı, İzmir, Türkiye.
• Eripek, S. (2007). İlköğretimde Kaynaştırma (1. Baskı). (Ed.: Süleyman Eripek). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Eryenen, G. (2010). Öğretmen ve Öğretmen Adayları İçin Rehberlik (2. Baskı). (Ed.: Esra İşmen Gazioğlu, Şengül Mertol İlgar). Ankara: Pegem Akademi.
• Güldü, B. (2010). “Sivas İli Örneği’nde Kaynaştırma Eğitimi”. Yüksek Lisans Tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı, Sivas, Türkiye.
• Güleryüz, B. (2014). “Sınıf Öğretmenlerinin ve Sınıf Öğretmeni Adaylarının Kaynaştırma Eğitimine İlişkin Görüşlerinin Belirlenmesi”. Yüksek Lisans Tezi, Bülent Ecevit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Zonguldak, Türkiye.
• Gürgür, H., Kış, A. ve Akçamete G. (2012). “Kaynaştırma Öğrencilerine Sunulan Bireysel Destek Eğitim Hizmetlere İlişkin Öğretmen Adaylarının Görüşlerinin İncelenmesi”. İlköğretim Online, 11, 3. 689-701.
• Gürsel, O. (2013). Özel Eğitime Gereksinimi Olan Öğrenciler ve Özel Eğitim (7. Baskı). (Ed.: H. İbrahim Diken). Ankara: Pegem Akademi.
• Güzel, N. (2014). “Kaynaştırma Öğrencisi Olan İlköğretim Öğretmenlerinin Kaynaştırma Eğitimine İlişkin Yaşadıkları Sorunlar (Beykoz İlçesi Örneği)”. Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, Türkiye.
• Karaer, N. T. (2010). “İlköğretim Okullarındaki, Yönetici, Sınıf ve Psikolojik Danışma ve Rehber Öğretmenlerin Kaynaştırma Adayı, Özel Gereksinimli Öğrencileri Tanıma ve Yönlendirme Yeterliliklerinin İncelenmesi (Gaziantep İli Örneği)”. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Gaziantep, Türkiye.
• Karaküçük Oral, S. ve Oral, E. (2007). Eğitim Psikolojisi (1. Baskı). (Ed.: Kurtman Ersanlı ve Ersin Uzman). İstanbul: Lisans Yayıncılık.
• Kargın, T., Acarlar, F. ve Sucuoğlu, B. (2003). “Öğretmen, Yönetici ve Anne-Babaların Kaynaştırma Uygulamalarına İlişkin Görüşlerinin Belirlenmesi”. Özel Eğitim Dergisi, 4(2), 55-76.
• Kuş, E. (2003). Nicel-Nitel Araştırma Teknikleri (1. Baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.
• MEB (2010). Okullarımızda Neden, Nasıl, Niçin Kaynaştırma Kılavuzu. Ankara.
• MEB (2012). Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği. Resmî Gazete, No: 28360, Ankara.
• Miles, M.B. & Huberman, A.M. (1994). Qualitative data analysis: an ex-panded sourcebook (2nd. Ed). London: Sage.
• Nacaroğlu, G. (2014). “Okul Öncesi Kaynaştırma Eğitimi Uygulamalarının Öğretmen Tutumlarına Göre İncelenmesi”. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Gaziantep, Türkiye.
• Nizamoğlu, N. (2006). “Sınıf Öğretmenlerinin Kaynaştırma Uygulamalarındaki Yeterlilikleri”. Yüksek Lisans Tezi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Bolu, Türkiye.
• Özokçu, O. (2013). Özel Eğitim (1. Baskı). (Ed.: Sezgin Vuran). Ankara: Maya Akademi.
• Sadioğlu, Ö. (2011). “Sınıf Öğretmenlerinin Kaynaştırmaya İlişkin Sorunları, Beklentileri ve Önerilerine Yönelik Nitel Bir Araştırma”. Doktora Tezi. Uludağ Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Bursa, Türkiye.
• Sucuoğlu, B. (2006). Etkili Kaynaştırma Uygulamaları (1. Baskı). Ankara: Ekinoks Yayıncılık.
• Toy, N. S. (2015). “Sınıf Öğretmenlerinin Öğretmen Öz Yeterlilikleri İle Kaynaştırma Eğitimine İlişkin Yeterlilik İnançlarının Karşılaştırılması”. Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İlköğretim Anabilim Dalı, Denizli, Türkiye.
• Tracia, D. (2009). “General and Special Educators Attitudes Toward Student with Severe Disabilities Included in The Regular Education Classrom”. Wallden University, 119.
• Turhan, C. (2007). “Kaynaştırma Uygulaması Yapılan İlköğretim Okuluna Devam Eden Normal Gelişim Gösteren Öğrencilerin Kaynaştırma Uygulamasına İlişkin Görüşleri”. Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Özel Eğitim Anabilim Dalı, Eskişehir, Türkiye.
• Türk, N. (2011). “İlköğretim Okullarında Uygulanan Kaynaştırma Eğitimi İle İlgili Sosyolojik Bir Araştırma (Denizli İli Örneği)”. Yüksek Lisans Tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta, Türkiye.
• Türnüklü, A. (2000). “Eğitimbilim Araştırmalarında Etkin Olarak Kullanılabilecek Nitel Bir Araştırma Tekniği: Görüşme”. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi. 24, 543-559.
• Ünal, F. (2010). “Kaynaştırma Uygulamasının Yapıldığı Sınıflardaki, Öğretmen, Normal Gelişim Gösteren Öğrenci Velilerinin Kaynaştırmaya Yönelik Tutumları”. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana, Türkiye.
• Yaralı, D. (2015). “Öğretmen Adaylarının Özel Gereksinimli Bireylere Yönelik Tutumlarının Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi”. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 17, 2. 431-456.
• Yekeler, B. (2005). “Sınıf Öğretmenlerinin Kaynaştırma Eğitimine Yönelik Tutumlarının Bazı Psiko-Sosyal Değişkenler açısından İncelenmesi”. Yüksek Lisans Tezi. Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sivas, Türkiye.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (9. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, A. B. (2014). “Sınıf Öğretmenlerinin Kaynaştırmaya Yönelik Tutumları”. Yüksek Lisans Tezi. Zirve Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep, Türkiye.