MARX’TA İDEOLOJİ ELEŞTİRİSİ VE KAVRAMIN FARKLILAŞAN GÖRÜNÜMLERİ

Yıl 2018, Cilt: 20 Sayı: 1, 147 - 164, 28.06.2018

Selda Tunç Subaşı

https://doi.org/10.26468/trakyasobed.437662

Cited By: 1

Öz

İdeoloji, -Marx’ın Alman İdeolojisi eserinden önce-
Hegel’in “mutlak tin” düşüncesi ve Feuerbach’ın din eleştirisi ile birlikte
Marx’ın materyalist teorisinin oluşumunda başlıca rolü üstlenmiştir. İdeoloji
kuramının oluşumu Hegel ve Feuerbach’ın düşünce izleğine, din eleştirisinden
materyalizm eleştirisi ve bu minvaldeki argümanlara kadar uzanır. Parekh’in
(1982)’de dediği gibi, Marx, maddi gerçeklikle düşünce arasında diyalektik bir
ilişkiyi göstermeye çalışarak keskin ve sistematik düşüncelerin karşısında
konumlanmıştır. Klasik Marksist teoride ideoloji kavramı, “üstyapı” ya dahil,
din, ahlak ya da siyasi kurumlara atfedilir bir şekilde ve bu yapılarla
eşdeğerlik kurulmaya çalışılarak açıklanmıştır. Bu çalışma “üstyapı” metaforu
ile ideoloji arasındaki eşdeğerlik ilişkisine karşı çıkmaktadır. İdeoloji,
psikolojik bir düzlemden başlayarak, maddi gerçekliğin “yanılsama” ya da
“yanlış bilinç” içeren pozitif anlamından negatif anlama gelecek şekilde
kullanılmıştır. Larrain, bu gibi geçişlerde ideolojinin yanlış bilinç,
yanılsama ya da egemen sınıfa referans verilerek değerlendirildiğini belirtir.
Fakat Marx, özellikle ideoloji sorunsalının detaylı olarak ele alındığı Alman
İdeolojisi eserinde, ideolojiyi farklı bir fenomenle eşdeğer oluşumdan
kaçınarak ideolojinin kurumlarla diyalektik ilişkisine önem vermiştir.
Larrain’i takip ederek, bu çalışmada ideoloji kavramı dönemlere ayrılarak
kavramın zaman içinde nasıl farklılaştığı sorunsallaştırılmaktadır. Marx’ta
ideoloji kavramı nasıl değişip dönüşüme uğramıştır? Kavram, farklı dönemlerde
hangi anlamlara gelecek şekilde kullanılmıştır? Bu çalışmada dönemleştirme
yoluyla Marx’ta ideoloji kavramının basitçe yanlış bilinç, yanılsama ya da
egemen güç anlamına gelmediğinin altı çizilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İdeoloji, Marx, Yanılsama, Yanlış bilinç, Üstyapı

THE CRITIQUE OF IDEOLOGY IN MARX AND VARIOUS ASPECTS OF THE CONCEPT

Öz

Ideology, prior to Marx’s German Ideology, has a major role
in the formation of Marx’s materialist theory, with Hegel’s “absolute spirit”
thought and Feuerbach’s religious criticism. The formation of the ideology
theory extends to Hegel and Feuerbach’s idea themes from the religious
criticism to the criticism of materialism, and thus reach to the arguments of
their ideas. As Parekh (1982) points out, Marx is positioned against limited
and systematic ideas by trying to show a dialectical relationship between
material reality and idea. The concept of ideology in classical Marxist theory,
its  included in superstructure, is
explained that attributed to religion, morality, or
political institutions and by trying to establish equivalence relation with
these structures. The main aim of this study is to object to relationship
between metaphor of superstructure and ideology. Ideology, starting a
psychological level, is used in such a way that the material reality from
positive meaning to negative meaning with “illusion” or “false consciousness”.
Larrain indicates that like this transition the ideology is evaluated to give
reference of  false consciousness,
illusion or dominant class. But Marx, especially in the work of German Ideology
in which the problematic of ideology is discussed in detail, cares of ideology
with dialectical relation of ideology to institutions by avoiding from its
formation in equivalence relation a different phenomenon. As Larrain said that,
the concept of ideology in this study is distinguished into periods and how it
differentiates over time is questioned. So, how did it change and transform in
Marx? It is used about what meanings are in different periods? In this study,
which is underlined the concept of ideology in Marx does not simply refer to
false consciousness, illusion, or dominant power through periodization. 

Anahtar Kelimeler

Ideology, Marx, Illusion, False Consciousness, Superstructure

Kaynakça

• Ahmad, A., Nimtz, A. H., & Eroğlu, C. (Der.). (2013). Marksist Klasikleri Okuma Kılavuzu. İstanbul: Yordam Yayınları.
• Atılgan, G. (2001). Marks’ ta İdeoloji: Kapitalizmin Devrimci Bir Eleştirisinin Olanağı. Praksis Dergisi (4).
• Barrett, M. (2004). Marx'tan Foucault'ya İdeoloji (A. Fethi, Çev.). İstanbul: Doruk Yayınları.
• Çelik, N. B. (2005). İdeolojinin Soykütüğü: Marx ve İdeoloji. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Eagleton, T. (1996). İdeoloji (M. Özcan, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Kennedy, E. (1979). " Ideology" from Destutt De Tracy to Marx. Journal of the History of Ideas, 353-368.
• Larrain, J. (1979). The Concept of Ideology: Hutchinson.
• Larrain, J. (1983). Marxism and Ideology. London: The Macmillan Press.
• Larrain, J. (1995). İdeoloji ve Kültürel Kimlik (N. N. Domaniç, Çev.). İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Lefebvre, H. (1996). Marx'ın Sosyolojisi. İstanbul: Sorun Yayınları.
• Mannheim, K. (2002). İdeoloji ve Ütopya (M. Okyayüz, Çev.). Ankara: Epos Yayınları.
• Marx, K. (1979). Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı (S. Belli, Çev.). Ankara: Sol Yayınları.
• Marx, K. (2009). Hegel'in Hukuk Felsefesinin Eleştirisi (K. Somer, Çev.). Ankara: Sol Yayınları.
• Marx, K. (2011). Kapital (1) (A. Bilgi, Çev.). Ankara: Sol Yayınları.
• Marx, K. (2013). 1844 El Yazmaları (M. Belge, Çev.). İstanbul: Birikim Yayınları.
• Marx, K., & Engels, F. (1992). Alman İdeolojisi (S. Belli, Çev.). Ankara: Sol Yayınları.
• Mclellan, D. (2005). İdeoloji (B. Yıldırım, Çev.). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Parekh, B. (1982). Marx's theory of ideology. London: Baltimore.
• Purvis, T., & Hunt, A. (2014). Söylem, İdeoloji, Söylem, İdeoloji, Söylem, İdeoloji. Moment Dergi, 1(1).
• Williams, R. (1990). Marksizm ve Edebiyat (E. Tarım, Çev.). İstanbul: Adam Yayınları.
• Williams, R. (2012). Anahtar Sözcükler (S. Kılıç, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Wood, A. (2004). Karl Marx. London: Routledge.
• Yurtsever, H. (2013). Karl Marx-Friedrich Engels: Alman İdeolojisi. İçinde A. Ahmad, A. H. Nimtz & C. Eroğlu (Der.), Marksist Klasikleri Okuma Kılavuzu. İstanbul: Yordam Yayınları.