ARİF’İN NÜSHA-İ ÂLEM MESNEVİSİNDE ÂLEM-İNSAN İLİŞKİSİ

Yıl 2018, Cilt: 20 Sayı: 1, 339 - 359, 28.06.2018

Fatih Günay

https://doi.org/10.26468/trakyasobed.437744

Öz

Eserlerindeki bilgilere göre 14.
yüzyılın sonu ve 15. yüzyılın başında yaşadığı tahmin edilen Ârif, tasavvuf
alanında, daha çok mesnevi türünde eserler kaleme almış bir şairdir. Şairin
eserleri incelendiğinde, kendisinin geniş bir Kur’an ve hadis bilgisine sahip
olduğu anlaşılmaktadır. Bu çalışmada âlem kelimesinin anlamları, bunlardan
hareketle âlemlerin özellikleri, insan, insan-âlem ilişkisi, üzerinde
durulmuştur. Konu ile ilgili olarak, sözlük, ansiklopedi maddeleri ve bazı
tasavvufi eserlerden yararlanılmış, Ârif’in Nüsha-i Âlem adlı mesnevisi
taranmıştır.

Ârif eserinde, evren-insan
karşılaştırmalarını, insanın kâinatın bir özeti olduğu ana fikri çerçevesinde
yapmıştır. Yedi
gök tabakası, yedi gezegen, bu gezegenlerin bulunduğu konumlar, on iki burç,
ay, güneş ve yıldızlar, arş, kürsi, levh ve kalem, cennet ve cennete ait bazı
özelliklerle iyi ve kötü kavramlarının insandaki karşılıkları ele alınmış;
duyularımız, duyu organlarımız, içinde yaşadığımız bedene ve taşıdığımız cana
ait özellikler sıralanmıştır. Ayrıca vakit kavramının insan hayatının
dönemlerine olan benzerlikleri, insanın iç dünyasında barındırdığı keder ve
kaygıların, göz yaşının, gülmenin ve çıkardığımız bazı seslerin, aldığımız
nefesin, et, kas ve kemiklerimizin, damarlarımızda akan kanın, yön
kavramlarının; katılık, öfkeli olmak, sabretmek gibi huylarımızın tabiatla
ilişkisi kurulmuş ve bunlar çeşitli benzetmelerle anlatılmıştır.

Eserde
insanın dünyaya gönderiliş amacı üzerinde durulmuş; iyi bir kul olmanın
gerektirdiği doğru bir inanış, doğruluk içinde bir hayat, kısacası Allah’ın
emirlerini yaşamak düşüncesi vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Âlem, insan, tasavvuf, Klasik Türk Edebiyatı

UNIVERSE-HUMAN RELATIONSHIP IN ARIF’S NUSHA-İ ALEM

Öz

According to the
information in his written works, Arif, estimated to have lived in the end of
the 14th and the beginning of the 15th century, is a poet who has received
written works in the field of Sufism, mostly in the form of masnavi. When the
written works of the poet are examined, it is understood that he has a wide
knowledge of Quran and hadith. In this research, the meanings of the word of
the 'universe' and starting from this point of meanings the features of the
universe, human, human-universe relation have been studied. For the research,
dictionary, encyclopedia articles, and some Sufistic written works were used
and the masnavis named Arif's Nüsha-i Âlem was scanned.

In his written
works, Arif made the universe-human comparisons within the framework of the
idea that humanity is a summary of the universe. Seven sky layers, seven
planets, locations of these planets, twelve signs, moon, sun and stars, the
ninth heaven (arş), kürsi, levh, heaven, and heavenly properties have been
handled. Additionally, the features of our senses, our sensory organs, the body
we live in and the spirit we have are listed. Also, relationships, between the
concept of time and the periods of human life, between the concept of direction
and feelings such as grief, anxiety, tears, laughter, which are held in the
inner world of humanity in addition to that the breath that a human takes, some
voices that a human creates, human's muscles, flesh, bones, blood in her/his
veins, between nature and human habits like obdurateness, hotheadedness, long
sufferance was established and these relationships are described in various
analogies.

The subjects
which are discussed in his written works; the purpose of human sending to the
world, the true belief to be a good servant, the life in righteousness. In
short, it is emphasized to live the commandments of Allah in his written works.

Anahtar Kelimeler

Universe, Human, Sufism, Classical Turkish Literature

Kaynakça

• Akgün, Tuncay, “Gazali’ye Göre Yaratma”, Dini Araştırmalar Dergisi, Ocak-Haziran 2011, C. 14, Sayı 38, s. 17-40.
• Ârif (yazma), Nüsha-i Âlem ve Şerhü’l-Âdem, Milli Kütüphane, nu.:3529.
• Ârif (yazma), Nüsha-i Âlem ve Şerhü’l-Âdem, Süleymaniye Kütüphanesi İbrahim Efendi Koleksiyonu, nu.: 355/2.
• Ârif (yazma), Nüsha-i Âlem ve Şerhü’l-Âdem, Yapı Kredi Sermet Çifter Kütüphanesi, nu.: 167/2.
• Ateş, Süleyman, “Hazarât-ı Hams Maddesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 17, İstanbul 1998.
• Azamat, Nihat, “Melekût Maddesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 29, Ankara 2004.
• Bilgin, Mustafa, “Ebû Amr Ed-Dımaşkî Maddesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 10, İstanbul 1994.
• Bolay, Süleyman Hayri, “Âlem Maddesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul 1989.
• Bulğen, Mehmet; Baloğlu, Adnan Bülent, “Tenâsüh Maddesi” (İslam Düşünce Tarihinde), Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 40, İstanbul 2011.
• Çağbayır, Yaşar, Ötüken Türkçe Sözlük, 2. Baskı, İstanbul 2017.
• Demirci, Mehmet, “Hazret Maddesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 17, İstanbul 1998.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 26. Baskı, Aydın Kitapevi, Ankara 2010.
• Erginli, Zafer, “İbn Arabî’ye Göre Hz. Âdem’de Temel İnsan Nitelikleri”, Tasavvuf Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı), Sayı 21, 2008.
• Günay, Nesrin, Ârif, Nüsha-i Âlem ve Şerhü’l-Âdem, İnceleme, Metin, Dizin, Parafiks Yay. No:111, Edirne 2015.
• Konuk, Ahmet Avni, Muhyiddin İbnü’l-Arabî, Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi, C. 1, “Âdem Fassı”, M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Yay., No: 37, İstanbul 2005.
• Konuk, Ahmet Avni, Muhyiddin İbnü’l-Arabî, Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi, C. 2, İshâk Fassı, s. 114, M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Yay., No: 50, İstanbul 2005.
• Kutluer, İlhan, “İnsan Maddesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 22, İstanbul 2000.
• Meyan, M. Faruk, Erzurumlu İbrahim Hakkı-Marifetname, Bedir Yayınevi, İstanbul 1983.
• Sarıkaya, Bekir, Arif- Mürşidü’l-Ubbad, Nüsha-i Alem ve Şerhü’l-Adem, Mevlid (Giriş-Transkripsiyonlu Metin-Sözlük), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Dili Bilim Dalı, İstanbul 1992 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Şeker, Esma, 15. Yüzyıl Divanlarında Kozmik Unsurlar, Ordu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Ordu 2015 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Şentürk, Ahmet Atillâ, “Osmanlı Edebiyatında Felekler, Seyyare ve Sâbiteler (Burçlar)”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, No: 90, İstanbul 1994.
• Tunç, Semra, Ârif-Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Eserlerinin Tenkitli Metni, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Konya 1996 (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Uludağ, Süleyman, “Âlem Maddesi (Tasavvuf)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul 1989.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili Meâli (SadeleştirenProf. Dr. Lütfullah Cebeci, Sadık Kılıç), Akçağ Yay., Ankara 2012.
• Yıldırım, Hafsanur, “Divan Şairlerine Göre Burçlar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 8, Sayı 41, Aralık 2015.
• Yitik, Ali İhsan, “Tenâsüh Maddesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 40, İstanbul 2011.