OSMANLI’DA BİR ECZA İŞLETMESİNİN TEŞKİLAT YAPISI: MERKEZ ECZA TİCARETHANESİ OSMANLI ANONİM ŞİRKETİ

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 1, 137 - 164, 05.06.2024

Mustafa Dağ

https://doi.org/10.26468/trakyasobed.1377480

Öz

Osmanlı Devleti’nin son dönem ticari hayatında başlayan değişim ecza sektörünü de etkilemişti. Sektörde değişimlerden etkilenen ticarethaneler, anonim şirket olarak teşekkül ettirilmeye başlanmıştı. Bu şirketlerden biri çalışmamızın konusunu oluşturan Merkez Ecza Ticarethanesi Osmanlı Anonim Şirketi adıyla 1911 yılında kurulması için girişimlerde bulunulan müesseseydi. Bu çalışmanın temel amacı; eczacılık sektöründe 1913 yılında faaliyetlerine başlayan şirketin kuruluş süreci, idari ve kadro yapılanması, mali yapısı, şirketin hukuki hakları ve tasfiye sürecinin ne şekilde cereyan ettiğini tespit etmektir. Ayrıca her ne kadar şirketin ticari faaliyetlerine dair bilgiler elde edilememiş olsa da şirkete tanınan ticari yetkilerden hareketle müessesenin ticari faaliyetleri tanıtılmaya çalışılmıştır. Bu amaçlar doğrultusunda nitel araştırma yöntemiyle hazırlanan çalışma, doküman incelemesine uygun olarak oluşturulmuştur. Bu çerçevede yürütülen çalışmada, ticarethanenin Osmanlı hukuku çerçevesinde kurulduğu, İstanbul merkezli teşkilatlandırıldığı, tıbbi ile kimyevi sektöründe ticari faaliyetler yürüttüğü ve İstanbul dışında herhangi bir şubesinin olmamasına rağmen uluslararası ticari bir müessese olarak teşkilatlandırıldığı saptanmıştır. Bu doğrultuda elde edilen verilerden hareketle şirketin İstanbul bölgesinde tıbbi ve kimyevi sektöründe faaliyet yürüten uluslararası şirket olduğuna dair özgün izahatta bulunulabilir. Fakat ticari faaliyetlerine dair bilgilerin elde edilememesi ve ticarethaneye tanınan imtiyaz müddetinin kesin olarak ne zaman sonra erdiğine dair bilgilerin tespit edilememiş olması çalışmanın sınırlılıklarını oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ecza, Tıp, Ticaret, Osmanlı, Anonim Şirket.

THE ORGANISATIONAL STRUCTURE OF A PHARMACEUTICAL COMPANY IN OTTOMAN TIMES: CENTRAL PHARMACEUTICAL TRADE HOUSE OSMANLI JOINT STOCK COMPANY

Öz

The changes in commercial life in the late Ottoman Empire also affected the pharmaceutical sector. Affected by the changes in the related sector, trading houses started to be organised as joint stock companies. One of these companies was the establishment of the Merkez Ecza Ticarethanesi Osmanlı Anonim Şirketi in 1911, which is the subject of this study. The main purpose of this study is to determine the establishment process, administrative and personnel structure, financial structure, legal rights and liquidation process of the company, which started its activities in the pharmaceutical sector in 1913. In addition, although information on the commercial activities of the company could not be obtained, it was tried to introduce the commercial activities of the institution based on the commercial authorisations granted to the company. In line with these objectives, the study prepared with qualitative research method was prepared in accordance with document analysis. In this framework, the study found that the trading house was established within the framework of Ottoman law, was organised in Istanbul, carried out commercial activities in the medical and chemical sector, and was organised as an international commercial institution, although it did not have any branches outside of Istanbul. Based on the data obtained in this direction, it can be concluded that the company is an international company operating in the medical and chemical sector in the Istanbul region. However, the limitations of the study include the lack of information on its commercial activities and the lack of information on the exact expiry date of the concession period granted to the trading house.

Anahtar Kelimeler

Pharmacy, Medicine, Trade, Ottoman, Joint Stock Company.

Kaynakça

• Aktar, S., Elgin Cebe, G. (2014). “Bitkisel Drogların Aktar-Eczahane-Eczane Serüveni”, Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklarik Tıp Dergisi, XI, 45-46.
• Baytop, T. (1981). “Selçuklular Devrinde Anadoluda Eczacılık”, I. Uluslararası Türk-İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi Bildirileri, Cilt II, İstanbul Teknik Üniversitesi Matbaası, İstanbul, 386-388.
• Baytop, T. (1994). “Eczacılık”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 10, Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, İstanbul, 386-388.
• Çetin, O. (2006). İlk Osmanlı Hastanesi: Bursa Yıldırım Darüşşifası (Bursa Mahkeme Sicillerine Göre), 1. Baskı, Göz Nurunu Koruma Vakfı, İstanbul.
• Dağ, M. (2023). “Geç Osmanlı İmparatorluğu’nda Milli Ekonomi Uygulamalarına Bir Örnek: Mut İttihad-ı Milli Ticaret Anonim Şirketi”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25(3), 1114-132.
• Erdaş, S. (2017). “Atatürk Dönemi Türk Ekonomisinde Yerel Sermaye Birikimi: Taşrada Kurulan Anonim Şirketler (1920-1938)”, I. Uluslararası Türkiye Cumhuriyet’inin Ekonomik ve Sosyal Tarihi Sempozyumu, (26-28 Kasım 2017), Der. Erdem Ünlen, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 176-216
• Gökatalay, S. (2015). “The Polıtıcal Economy Of Corporatıons In The Late Ottoman Empıre And Early Turkısh Republıc (1908 – 1929)”, (Yüksek Lisans Tezi, The Graduate School Of Socıal Scıences Of Mıddle East Technıcal Unıversıty.
• Karayaman, M. (2008). “Türkiye’de Eczane Sayılarının Sınırlandırılması İlişkin Düzenlemeler ve Sonuçları”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, X(1), 115-135.
• Kocacık, E. T., Dölen, E. (2019). “Osmanlı ve Cumhuriyet Türkiye’sinde Eczacı Kalfalarının Örgütlenme Gelişmeleri (1912-1949),” Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 20(2), 75-102.
• Özçelikay, G., Asil, E. (2001). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Klasik ve Modern Eczacılık Eğitim ve Öğretimi”, Osmanlı Dünyasında Bilim ve Eğitim-Milletlerarası Kongresi Tebliğleri, (12-15 Nisan 1999), Der. Hidayet Yavuz Nuhoğlu, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, İstanbul, 437-445.
• Şehsuvaroğlu, B. H. (1965). “Anadolu Türklerinde Eczacılık Öğretimine Bir Bakış ve İstanbul Eczacılık Fakültesi”, İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Mecmuası, 1(90), 90-102.
• Şehsuvaroğlu, B. N. (1970). Eczacılık Tarihi Dersleri, İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayını, İstanbul. Şekeroğlu, N. (2015). “Geçmişten Günümüze Aktarlık Mesleği ve Modern Aktarlık,” Baharat ve Aktar Kültürü Dergisi, 1(2), 1-11.
• Ünver, A. S. (1952). Osmanlı Türklerinde Hekimlik ve Eczacılık Tarihi Hakkında, 1. Baskı, Hüsnütabiat Matbaası, İstanbul.
• Yaşayanlar, İ. (2015). “Osmanlı Bursa’sında Eczaneler, Eczacılar ve Ecza Tüccarları (1861-1919)”, U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(28), 113-130.
• Yıldırım, N. (2010). “Osmanlı Eczacılığının Gelişme Sürecinde İlaç Hazırlayıp Satan Esnaf ve Sağlıkçılar”, Osmanlı Bilim Araştırmaları, XI(1-2), 273-283.
• Yıldırım, N., Sert, G. (2010). “Eczacılık Mevzuatımızın Tarihsel Sürecinde Eczane Açma/Eczacı Olma Koşulları ve Hekim-Eczacı İlişkisi (1852-1953)”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, XI(1-2), 291-303.
• Devlet Arşivleri Başbakanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO): 3985/298829, 4145/310841.
• İrade-Meclis-i Mahsusa (İ. MMS): 159/10, 145/23.
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV): 226/42, 229/44.
• Sadaret Mukavelenameler (A.) DVN. MKL): 52/21, 55/13.
• Şûrâ-yı Devlet (ŞD): 1235/3, 1242/3.