OSMANLI İKTİSAT GELENEĞİNDE TÜRKİYE’NİN KALKINMASININ TEMELLERİNİ ARAMAK

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 1, 191 - 214, 05.06.2024

Talha Kutay , Munise Tuğba Aktaş

https://doi.org/10.26468/trakyasobed.1381573

Öz

Türkiye’de otantik kalkınma iktisatçılarının bulunduğu iddiasını taşıyan bu çalışmada Türkiye’nin kalkınmasının “kendi topraklarından doğan iktisat düşüncesinde aranması” amaçlanmaktadır. Bu sayede Türkiye’nin son 100 yılda yaşadığı kalkınma sorunlarını yerelde olanın bilinç ve sağduyusuyla çözmek mümkün olabilecektir. Her ne kadar Cumhuriyet farklı bir yapıyı ifade etse de İmparatorluğun hafızası ve Osmanlı insanın düşünce yapısı kuruluşunda önemli rol oynamıştır. Bu bağlamda Türkiye’nin kalkınmasının Osmanlı’nın iktisat geleneği incelenmeden anlaşılamayacağı çalışmanın diğer bir iddiasıdır. Osmanlı iktisat geleneği içinde yer alan bütün düşünürlerin çalışma kapsamında ele alınması mümkün olmamıştır. Bu nedenle Ahmed Midhat, Namık Kemal ve Ziya Gökalp’in iktisat düşüncesi ayrıntılı olarak ele alınacak ve düşünürlerin görüşleri ışığında Türkiye’nin kalkınma sorunlarına yönelik önerileri tartışılacaktır. Sonuç olarak, yazarların Avrupa-merkezci bakış açısından sıyrılarak, Osmanlı İmparatorluğunun özgünlüğüne dikkat çektikleri ve kalkınma perspektiflerinin günümüze ışık tuttuğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Ekonomik Kalkınma, Türkiye

SEARCHING FOR THE FOUNDATIONS OF TURKEY’s DEVELOPMENT IN THE OTTOMAN ECONOMIC TRADITION

Öz

In this study, which claims the presence of authentic development economists in Turkey, the aim is to seek Turkey's development within the economic thought that arises from its own land. In this way, it may be possible to address Turkey's development challenges over the past 100 years with the awareness and insights of those who are rooted in the local context. While the Republic represents a different structure, the memory of the Empire and the thought patterns of Ottoman people have played a significant role in its establishment. In this context, another claim of the study is that the development of Turkey cannot be understood without examining the economic tradition of the Ottoman Empire. It has not been possible to cover all the thinkers within the tradition of Ottoman economics. Therefore, the economic thought of Ahmed Midhat, Namık Kemal, and Ziya Gökalp will be discussed in detail, and recommendations regarding Turkey's development issues will be debated in the light of the views of these thinkers. As a result, it has been understood that the authors, by getting rid of the Eurocentric perspective, draw attention to the originality of the Ottoman Empire and their development perspectives shed light on the present day.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Economic Development, Turkey

Kaynakça

• Ağır, S. (2017). Osmanlı iktisat düşüncesinde bir kalkınma stratejisi olarak örnek alma. Türkiye’de İktisadi Düşünce içinde. Derleyen: M. Erdem Özgür, Alper Duman & Alp Yücel Kaya. İstanbul: İletişim Yayınları, 49-52.
• Ahmed Midhat (2005). İktisat metinleri. Hazırlayan: Erdoğan Erbay & Ali Utku. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Akan, S. (2015). Polanyi’nin modern iktisatın insan anlayışına eleştirileri. İnsan ve Toplum, 5(10), 93-112.
• Amin, S. (2019). Samir Amin anlatıyor: Ezilen halkların, sömürülen sınıfların organik aydını. Çeviren: Fikret Başkaya. Hazırlayan: Demba Moussa Dembele. İstanbul: Yordam Kitap.
• Boran, B. (2016). Türkiye ve sosyalizm sorunları. İstanbul: Yordam Kitap.
• Boratav, K. (2018). Türkiye iktisat tarihi 1908-2015. Ankara: İmge Kitabevi.
• Chang, H. J. (2021). Kalkınma reçetelerinin gerçek yüzü. Çeviri: Tuba Akıncılar Onmuş. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çakmak, D. (2011). Osmanlı iktisat düşüncesinin evrimi: Societas ve Universitas gerilimi. İstanbul: Libra Kitap.
• Demircioğlu, Z., & Erbaş, H. (2018). İlkler: Türkiye’de gelişme yazınının kökleri. Türkiye’de Gelişme/Kalkınma Yazınından Bir Seçki içinde. Derleyen: Hayriye Erbaş. Ankara: Palme Yayınevi, 28-50.
• Evliya Çelebi (2006). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi seyahatnamesi 3. cilt 2. kitap. Hazırlayan: Seyit Ali Kahraman & Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gök, F. Y. (2008). 1828-1829 Osmanlı Rus savaşında Doğu Anadolu (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya.
• Gökalp, Z. (1982). İktisada doğru. Makaleler VII içinde. Hazırlayan: M. Abdulhaluk Çay. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 34-40.
• Gökalp, Z. (1982a). İktisadi mucize. Makaleler VII içinde. Hazırlayan: M. Abdulhaluk Çay. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 163-165.
• Gökalp, Z. (1982b). İktisadi inkılap için nasıl çalışmalıyız?. Makaleler VII içinde. Hazırlayan: M. Abdulhaluk Çay. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 170-172.
• Gökalp, Z. (1990). Türkçülüğün esasları. Hazırlayan: Mehmet Kaplan. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Kara, İ. (2019). Sunuş. Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri içinde. Hazırlayan: Nergiz Yılmaz Aydoğdu & İsmail Kara. İstanbul: Dergah Yayınları, 5-8.
• Karaarslan, B. (2017). XIX. yüzyılın ortalarında Osmanlı Devleti’nde sanayileşme gayretleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar.
• Kazgan, G. (2006). Tanzimattan 21. yüzyıla Türkiye ekonomisi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kızıltoprak, A. A. (2012). 1330 tarihli Rusumat Salnamesi’ne göre Osmanlı gümrükleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Kurmuş, O. (2012). Emperyalizmin Türkiye’ye girişi. İstanbul: Yordam Kitap.
• Kurt, M., Kuzucu, K., Çakır, B., & Demir, K. (2016). 19. yüzyılda Osmanlı sanayileşmesi sürecinde kurulan devlet fabrikaları: bir envanter çalışması. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 40, 245-278.
• Kuştemir Kaya, S., & Oktik, N. (2022). Osmanlı’nın son döneminde sanayileşme ve modernleşme: Beykoz örneği. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 18(36), 697-727.
• Küçükömer, İ. (1966). Gelişmiş ve az gelişmiş ülkelerin ilişkileri üzerine (politik iktisada dönüş denemesi). İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Küçükömer, İ. (1994). Düzenin yabancılaşması. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Memiş, Ş. (2015). 19. yüzyılda bir sanayileşme stratejisi olarak uluslararası fuarlar: Osmanlı örneği (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Namık Kemal (1992). Mülkümüzün servetine dâ’ir. Nâmık Kemâl’in “Hürriyet Gazetesindeki Makaleleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) içinde. Hazırlayan: Ali Donbay. Selçuk Üniversitesi, Konya, 37-45.
• Namık Kemal (1992a). Usul-i meşverete dâ’ir geçen nümerolarda münderic mektûbların altıncısı. Nâmık Kemâl’in “Hürriyet Gazetesindeki Makaleleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) içinde. Hazırlayan: Ali Donbay. Selçuk Üniversitesi, Konya, 142-148.
• Namık Kemal (2019). İstikbâl. Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri içinde. . Hazırlayan: Nergiz Yılmaz Aydoğdu & İsmail Kara. İstanbul: Dergah Yayınları, 39-42.
• Namık Kemal (2019a). Vatan. Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri içinde. . Hazırlayan: Nergiz Yılmaz Aydoğdu & İsmail Kara. İstanbul: Dergah Yayınları, 474-479.
• Namık Kemal (2019b). Terakki. Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri içinde. . Hazırlayan: Nergiz Yılmaz Aydoğdu & İsmail Kara. İstanbul: Dergah Yayınları, 212-220.
• Namık Kemal (2019c). Sanat ve ticaretimiz. Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri içinde. Hazırlayan: Nergiz Yılmaz Aydoğdu & İsmail Kara. İstanbul: Dergah Yayınları, 279-283.
• Namık Kemal (2019d). Ziraatimiz. Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri içinde. . Hazırlayan: Nergiz Yılmaz Aydoğdu & İsmail Kara. İstanbul: Dergah Yayınları, 299-304.
• Nişancıoğlu, K. (2013). The Ottoman origins capitalism: uneven and combined development and Eurocentrism. Review of International Studies, 40(2), 325-347. https://doi.org/10.1017/S0260210513000181
• Özon, M. N. (1971). Osmanlıca – Türkçe sözlük. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Öztürk, N. (2015). Kalkınma kuramlarına eleştirel bir yaklaşım. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Özveren, E. (2017). İster istemez karşılaştırmalı ve dışa bağımlı iktisadi düşünce tarihimiz: gözlemler ve sorunlar. Türkiye’de İktisadi Düşünce içinde. Derleyen: M. Erdem Özgür, Alper Duman & Alp Yücel Kaya. İstanbul: İletişim Yayınları, 13-48.
• Pamuk, Ş. (2014). Türkiye’nin 200 yıllık iktisadi tarihi. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Parla T. (1993). Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye’de korporatizm. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sayar, A. G. (2021). Osmanlı iktisat düşüncesinin çağdaşlaşması. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Sugözü, İ. H. (2010). Kayıtdışı ekonomiyi önlemede vergi politikaları (1980-2004 Türkiye Örneği). Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 10(19), 171-193.
• Şener, S. (2007). Osmanlı sanayileşme süreci ve bu süreçte özel girişimin rolü. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(3), 56-90.
• Toprak, Z. (1995). Milli iktisat – milli burjuvazi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ülgener, S. F. (1991). Milli gelir, istihdam ve büyüme. İstanbul: DER Yayınları.
• Ülgener, S. F. (2016). İktisadi hayatta zihniyetin rolü ve tezahürleri. Makaleler içinde. Hazırlayan: Ahmed Güner Sayar. İstanbul: Derin Yayınları, 19-53.
• Ülgener, S. F. (2016a). İktisadi yenilenmemizin zihniyet muhasebesi. Makaleler içinde. Hazırlayan: Ahmed Güner Sayar. İstanbul: Derin Yayınları, 254-268.
• Ziya Gökalp (1976). Musahabe-i iktisadiyye. Makaleler I içinde. Hazırlayan: Şevket Beysanoğlu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 23-26.
• Ziya Gökalp (1980). Teşkilatçılar. Makaleler IX içinde. Hazırlayan: Şevket Beysanoğlu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 111-115.
• Ziya Gökalp (1980a). Türklerin en zayıf noktası ve en kuvvetli noktası. Makaleler IX içinde. Hazırlayan: Şevket Beysanoğlu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 106-110.
• Ziya Gökalp (1980b). Ecnebi sermayesi. Makaleler IX içinde. Hazırlayan: Şevket Beysanoğlu .Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 164-167.