DOĞUŞTA BEKLENEN YAŞAM SÜRESİ VE EKONOMİK BÜYÜME: DALGACIK DÖNÜŞÜMLÜ FOURİER KANTİL TODA-YAMAMOTO NEDENSELLİK TESTİ

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 2, 389 - 410, 13.12.2024

Onur Yağış

https://doi.org/10.26468/trakyasobed.1449610

Öz

Doğuşta beklenen yaşam süresi, doğumu yeni gerçekleşmiş bir bireyin hayatı boyunca var olan sağlık şartlarına göre yaşaması tahmin edilen ortalama yıl olarak ifade edilmektedir. Bu süre toplumların refah ve sağlık düzeyinin en önemli göstergelerinden birisidir. Yaşam beklentisi ve doğum oranı beşeri sermaye ve ekonomik büyüme performansını etkileyen önemli demografik belirleyicilerdir. Türkiye’de ilk uygulanan kalkınma planından onuncu kalkınma planına kadar geçen süreye kadar doğum oranını azaltıcı politikalar uygulanmıştır. Bu sayede nüfus artış hızının düşürülmesi ve ekonomik performansın artırılması hedeflenmiştir. Literatür araştırıldığında konunun önemli bir konuma sahip olmasına rağmen yaşam beklentisi ile iktisadi ve diğer değişkenler arasındaki ilişkileri araştıran yeterli çalışmanın bulunmadığı görülmektedir. Bu çalışmada Türkiye için 1961-2021 dönemi yıllık verileri ile doğuşta beklenen yaşam süresi ve ekonomik büyüme ilişkisi dalgacık dönüşümlü Fourier Kantil Toda-Yamamoto Nedensellik tekniğiyle araştırılması amaçlanmıştır. Araştırma sonucunda, dalgacık dönüşümü sonrasında orijinal seriye göre doğum oranından doğuşta beklenen yaşam süresine doğru nedensellik sonucu bulunmuştur. Ekonomik büyümeden doğuşta beklenen yaşam süresine doğru ve doğuşta beklenen yaşam süresinden ekonomik büyümeye doğru çift yönlü nedensellik sonucu bulunmuştur. Kısa dönemde kentleşmeden doğuşta beklenen yaşam süresine doğru ve doğuşta beklenen yaşam süresinden kentleşmeye doğru çift yönlü nedensellik sonucu bulunmuştur. Orta dönemde doğum oranından doğuşta beklenen yaşam süresine doğru nedensellik sonucu bulunmuştur. Ekonomik büyümeden doğuşta beklenen yaşam süresine doğru ve doğuşta beklenen yaşam süresinden ekonomik büyümeye doğru çift yönlü nedensellik sonucu bulunmuştur. Uzun dönemde doğum oranından doğuşta beklenen yaşam süresine doğru ve doğuşta beklenen yaşam süresinden doğum oranına doğru çift yönlü nedensellik sonucu bulunmuştur. Doğuşta beklenen yaşam süresinden ekonomik büyümeye ve kentleşmeye doğru nedensellik sonucu bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Doğuşta Beklenen Yaşam Süresi, Ekonomik Büyüme, Dalgacık Dönüşüm, Fourier Kantil Toda-Yamamoto Nedensellik Analizi

LIFE EXPECTATION AT BIRTH AND ECONOMIC GROWTH: WAVELET TRANSFORMED FOURIER QUANTILE TODA-YAMAMOTO CAUSATION TEST

Öz

Life expectancy at birth is expressed as the average number of years that a newly born individual is expected to live according to existing health conditions throughout his life. This period is one of the most important indicators of the welfare and health level of societies. Life expectancy and birth rate are important demographic determinants that affect human capital and economic growth performance. Policies to reduce the birth rate have been implemented in Türkiye from the first development plan to the tenth development plan. In this way, it is aimed to reduce the population growth rate and increase economic performance. When the literature is searched, it is seen that although the subject has an important position, there are not enough studies investigating the relationships between life expectancy and economic and other variables. In this study, it is aimed to investigate the relationship between life expectancy at birth and economic growth with annual data for the period 1961-2021 for Türkiye, using the wavelet transform Fourier Quantile Toda-Yamamoto Causality technique. As a result of the research, after the wavelet transformation, causality was found from the birth rate to life expectancy at birth according to the original series. Bidirectional causality was found, from economic growth to life expectancy at birth and from life expectancy at birth to economic growth. A bidirectional causality was found in the short term, from urbanization to life expectancy at birth and from life expectancy at birth to urbanization. In the middle term, causality was found from birth rate to life expectancy at birth. Bidirectional causality was found, from economic growth to life expectancy at birth and from life expectancy at birth to economic growth. In the long run, bidirectional causality was found, from birth rate to life expectancy at birth and from life expectancy at birth to birth rate. Causality was found from life expectancy at birth to economic growth and urbanization.

Anahtar Kelimeler

Life Expectation At Birth, Economic Growth, Wavelet Transform, Fourier Quantile Toda-Yamamoto Causality Analysis

Kaynakça

• Acemoğlu, D., & Johnson, S. (2007). Disease and development: the effect of life expectancy on economic growth. Journal of political Economy, 115(6), 925-985.
• Akar, S. (2014). Türkiye’de sağlık harcamaları, sağlık harcamalarının nisbi fiyatı ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkinin incelenmesi. Celal Bayar Üniversitesi Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 21(1).
• Akbal, F. (2021). Türkiye’de cari sağlık harcaması, ekonomik büyüme ve doğuşta beklenen yaşam süresinin ardl sınır testi ile analizi. Medeniyet Araştırmaları Dergisi, 6(1), 179-203.
• Akyol, G., Bilirer, M., & Zeren, F.(2023). Türkiye’de ihracat, döviz kuru, işsizlik ve ekonomik büyüme ilişkisi: fourier kantil nedensellik ve fourier adl eşbütünleşme testlerinden yeni kanıtlar. Finans Ekonomi Ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(2), 298-309.
• Akın, A. & Ersoy, K. (2012). 2050'ye doğru nüfusbilim ve yönetim: sağlık sistemine bakış, TÜSİAD, 11(533).
• Araghi, A., Baygi, M. M., Adamowski, J., Malard, J., Nalley, D., & Hasheminia, S. M. (2015). Using wavelet transforms to estimate surface temperature trends and dominant periodicities in Iran based on gridded reanalysis data. Atmospheric Research, 155, 52-72.
• Aydın, B. (2020). İktisadi göstergelerin beklenen yaşam süresi üzerindeki etkileri: panel veri analizi. İstanbul İktisat Dergisi, 70(1), 163-181.
• Azam, M., & Adeleye, B. N. (2024). Impact of carbon emissions sources on life expectancy in Asia and the Pacific region. In Natural Resources Forum, 48(1), 35-57.
• Bahmani-Oskooee, M., Chang, T. & Ranjbar, O. (2017). The fourier quantile unit root test with an application to the PPP hypothesis in the OECD. Applied Economics Quarterly, 63 (3), 295-317. doi: 10.3790/aeq.63.3.295.
• Bhargava, A., Jamison, D. T., Lau, L. J., & Murray, C. J. (2001). Modeling the effects of health on economic growth. Journal of health economics, 20(3), 423-440.
• Bloom, D. E., Canning, D., & Sevilla, J. P. (2001). The effect of health on economic growth: theory and evidence, NBER, 8587.
• Cheng, K., Hsueh, H. P., Ranjbar, 0., Wang, M. C., & Chang, T. (2021). Urbanization, coal consumption and co2 emissions nexus in China using bootstrap fourier granger causality test in quantiles. Letters in Spatial and Resource Sciences, 14, 31-49. https:/ /doi.org/10.1007 /sl2076-020-00263-0.
• Cervellati, M., & Sunde, U. (2011). Life expectancy and economic growth: the role of the demographic transition. Journal of economic growth, 16(2), 99-133.
• Chukmaitova, A. (2003). Determinants of life expectancy and mortality: comparative analysis of different regions in Kazakhstan. Working Paper 2003(072).
• Dağdemir, Ö. (2009). Sağlık ve ekonomik büyüme: 1960-2005 döneminde gelişmekte olan ülkelerde sağlık ve ekonomik büyüme arasındaki karşılıklı ilişkinin analizi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 64(2), 76-96.
• Dürrü, Z. & Konat, G. (2023). CIVETS ülkelerinde ekolojik dengenin stokastik yakınsaması: fourier kantil birim kök testi yaklaşımı. İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi, 8, 137-152. https://doi.org/10.25204/iktisad.1149267
• Erdoğan, S. & Bozkurt, H., (2008). Türkiye’de yaşam beklentisi-ekonomik büyüme ilişkisi: ardl modeli ile bir analiz, The Journal of Knowledge Economy & Knowledge Management, 3, 25-38.
• Ecevit, E. (2013). Türk cumhuriyetlerinde yaşam beklentisinin belirleyicileri ve ampirik bir analiz. Yönetim Ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 21, 349-363.
• Ecevit, E., Öztürk Yaprak, Z. & Çetin, M. (2020). Türkiye'de işsizliğin sağlık üzerindeki etkisi: ampirik bir analiz. Bingöl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(2), 117-144. doi: https://doi.org/10.33399/biibfad.749623
• Erdoğan, S. & Bozkurt, H. (2008). Türkiye'de yaşam beklentisi - ekonomik büyüme ilişkisi: ardl modeli ile bir analiz. The Journal of Knowledge Economy & Knowledge Management, 3(1), 25-38.
• Tatar, H. E. (2023)Finansal gelişme şoklarının dalgacık dönüşümü (wavelet) ile farklı zaman ölçeklerinde analizi: MERCOSUR ülkeleri örneği, Sosyoekonomi, 31(58), 313-332
• Ezeh, O.K., Agho, K. E., Dibley, M. J, Hall, J. J. & Page, A. N. (2015). Risk factors for postneonatal, infant, child and under-5 mortality in Nigeria: a pooled cross-sectional analysis. BMJ Open 2015;5:e006779, doi:10.1136/bmjopen-2014-006779.
• Fareed Z, Salem S, Adebayo TS, Pata UK & Shahzad F (2021) Role of export diversifcation and renewable energy on the load capacity factor in Indonesia: a fourier quantile causality approach. Frontiers in Environmental Science, 434.
• Gençay, R., Gradojevic, N., Selçuk, F., & Whitcher, B. (2010). Asymmetry of information flow between volatilities across time scales. Quantitative Finance, 10(8), 895-915.
• Girum, T., MuktarR, E. & Shegaze, M., (2018). Determinants of Life expectancy in low and medium human development index countries, Medical Studies/Studia Medyczne, 34 (3), 218-225, DOI: https://doi.org/10.5114/ms.2018.78685
• Güleryüz, E. H. & Köse, T. (2017). İşsizlik ve sağlık göstergeleri: Türkiye örneği. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 54(633), 27-39.
• Ha, J., Tan, P. P., & Goh, K. L. (2018). Linear and nonlinear causal relationship between energy consumption and economic growth in China: new evidence based on wavelet analysis. PloS one, 13(5).
• Halıcıoğlu F., (2011). Modelling life expectancy in Turkey. Economic Modelling, 28(5), 2075-2082.
• Heuvel, W.J.A. & Olaroiu, M. (2017). How ımportant are health care expenditures for life expectancy? a comparative, european analysis. Journal of the American Medical Directors Association, 18 (3) , 276.e9-276.e12.
• Istaiteyeh, R. M. S. (2017). Economic and social factors in shaping jordan's life expectancy: empirical Analysis (1990-2014). Advances in Management and Applied Economics, 7(5), 45-59.
• Karacan, S. (2022). Ham petrol fiyatlarının Türk lirasının reel efektif döviz kuru üzerindeki etkisi: kantil ardl yaklaşımı. KAÜİİBFD, 13(25), 417-440.
• Koenker, R., & Xiao, Z. (2004). Unit root quantile autoregression inference. Journal of the American Statistical Association, 99(467), 775-787.
• Lallo, C. & Raitano, M. (2018). Life expectancy inequalities in the elderly by socioeconomic status: evidence from Italy. Population Health Metrics, 16(1), 1-21.
• Lin, F. L. (2021). R&D ınvestment, financial and environmental performance nexuses via bootstrap fourier quantiles granger causality test. Economies, 9(2), 85.
• Mahyar, H. (2016). Economic growth and life expectancy: the case of Iran. Studies in Business and Economics, 11(1), 80-87.
• Mahdian M.,Fazel M.R., Sehat M., Rahimi H., & Mohammadzadeh M. (2016). Life expectancy at birth in aran-bidgol region, Iran, 2012: a study based on corrected health houses data. International Journal of Epidemiologic Research, 3 (3), 259-267.
• Mayer, D. (2001). The long-term impact of health on economic growth in latin America. World development, 29(6), 1025-1033.
• Mirhoseyni, SV & Nori, EBF (2023). Gelişmekte olan ülkelerde doğuşta beklenen yaşam süresi ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkinin incelenmesi. Uluslararası Yönetim, Muhasebe ve Ekonomi Dergisi , 10 (3).
• Morand, O.F. (2004), Economic growth longevity and the epidemiological transition. The European Jounal of Health and Economics, 5(2), 166 – 74.
• Ogunbadejo, H. K., Kanwanye, H. T., & Zubaır, A. A. (2021). Effects Of crude birth rate on economic growth in Nigeria. Journal Of Economıcs And Allıed Research, 6(4), 58-67.
• Pata, U. K., Yılancı, V., Zhang, Q., & Shah, S. A. R. (2022). Does financial development promote renewable energy consumption in the USA? evidence from the fourier-wavelet quantile causality test. Renewable Energy, 196, 432-443.
• Pata, U. K. & Yılancı, V. (2021). Investigating the persistence of shocks on the ecological balance: evidence from G10 and N11 countries. Sustainable Production and Consumption, 28, 624-636. https://doi.org/10.1016/j.spc.2021.06.027
• Percival, D. & A. Walden (2000). Wavelet methods for time series analysis, Cambridge. UK: Cambridge University Press.
• Polat, M. A. (2018). Türkiye'de ekonomik büyümenin ve nüfus artışının ekonometrik modellemesi: ampirik bir çalışma örneği. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(1), 205-228.
• Ranabhat, C. L. , Atkinson, J.,Park, M -B., Kim, C -B., & Jakovljevic, M. (2018). The ınfluence of universal health coverage on life expectancy at birth (leab) and healthy life expectancy (hale): a multi -country cross –sectional study. Frontiers in Pharmacology, 98(960), doi: 10.3389/fphar.2018.00960.
• Roffia, P., Bucciol, A. & Hashlamoun, S. (2023). Doğuşta beklenen yaşam süresinin belirleyicileri: OECD ülkeleri üzerine boylamsal bir çalışma. Uluslararası Sağlık Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi , 23 (2), 189-212.
• Sede P. & Ohemeng, W. (2015). Socio-economic determinants of life expectancy: A panel data approach. Asian Economic and Financial Review, 5(11), 1-11. doi: http://dx.doi.org/10.18488/journal.aefr/2015.5.11/102.11.1251.1257
• Setiawan, AB, Yusuf, M., Yudistira, D. & Nugroho, AD (2023). Endonezya'da ekonomik büyüme ve yaşam beklentisi bağlantılarının belirlenmesi: eşzamanlı bir denklem modeli. Pendidikan Ekonomi Dan Bisnis Dergisi (JPEB) , 11 (01), 12-25.
• Sultana, T., Dey, S. R., & Tareque, M. (2022). Exploring the linkage between human capital and economic growth: a look at 141 developing and developed countries. Economic Systems, 46(3), 101017.
• Sey, N. & Aydın, B. (2019). Beklenen yaşam süresinin belirleyicileri: Japonya örneği üzerine ekonometrik bir inceleme. Uluslararası Ekonomi, İşletme ve Politika Dergisi, 3(2), 151-170.
• Taban, S. (2006). Türkiye'de sağlık ve ekonomik büyüme arasındaki nedensellik ilişkisi. Sosyoekonomi, 4(4), 31-46.
• Tafran, K., Tumin, M. & Osman, A. F. (2020). Poverty, ıncome and unemployment as determinants of life expectancy: empirical evidence from panel data of thirteen Malaysian States. Iran J Public Health, 49(2), 294-303. doi: https://doi.org/10.18502/ijph.v49i2.3092
• Teker, D., Teker, S., & Sönmez, M. (2012). Ekonomik değişkenlerin kadın ve erkeğin yaşam süresine etkisi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 4(3), 118-126.
• Tıraş, H. H. (2018). Sağlık harcamaları ve ekonomik büyüme ilişkisi: panel nedensellik analizleri. (Yayınlanmamış Doktora Tezi).Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Tıraş, H.H. & Özbek, S (2021). Doğuşta yaşam beklentisini etkileyen faktörlerin tahmini: E-7 ülkeleri örneği. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 22(2), 145-167.
• Tüylüoğlu, Ş. & Tekin, M. (2019). Gelir düzeyi ve sağlık harcamalarının beklenen yaşam süresi ve bebek ölüm oranı üzerindeki etkileri. Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, 13(1), 1-31.
• TÜİK (2023). https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Yaslilar-2022-49667, (Erişim Tarihi: 06.03.2024).
• Ursavaş, U. & V. Yılancı (2022). Convergence analysis of ecological footprint at different time scales: evidence from southern common market countries. Energy & Environment, 34(2), 429-442. Walden, A.T. (2001).
• <https://www.math.unibielefeld.de/~rehmann/ECM/cdrom/3ecm/pdfs/pant3/walden.pdf>, (Erişim Tarihi: 1 Mart 2024).
• Wang, Jia, Dean T.Jamison, Eduard Bos & My Thi Vu (1997). Poverty and mortality among the elderly: measurament of performance in 33 countries 1960- 1992. Tropical Medicine and International Health,. 2(10), 1001-1010.
• World Bank(Dünya Bankası) (2024). World development ındicators https://www.worldbank.org/ source/world -development-indicators, (Erişim Tarihi: 06.03.2024).
• Yumuşak, İ. & Yıldırım, D. (2009). Sağlık harcamaları iktisadi büyüme ilişkisi üzerine ekonometrik bir inceleme. The Journal of Knowledge Economy & Knowledge Management, 4(1), 57-70.