GEVAŞ SELÇUKLU MEZARLIĞINDA BULUNAN BİR GRUP SÜSLEMELİ MEZAR TAŞI

Yıl 2025, Cilt: 27 Sayı: Ek, 315 - 332, 19.06.2025

Ercan Çalış

https://doi.org/10.26468/trakyasobed.1617939

Öz

Kültürel mirasın önemli birer maddi kültür varlığı olan mezar taşları, aynı zamanda bir ulusun da hüviyetini temsil etmektedir. Gevaş Selçuklu Mezarlığı, Anadolu’nun en önemli Türk İslam dönemine ait kültürel mirasının önemli bir bileşenidir. Gevaş Selçuklu Mezarlığındaki mezar taşları üzerinde yer alan zengin süsleme programı, oldukça dikkat çekicidir. Erken dönem Türk İslam sanatı dönemine tarihlenen örnek mezar taşlarındaki süslemeler, bu çalışmayla pek çok açıdan değerlendirilmiştir. Mezar taşlarına yer alan zengin çeşitlilikteki bezeme öğeleri, mezarlığı diğer mezarlıklardan ayıran en önemli ayırt edici özellik olmuştur. Eşsiz geometrik ve bitkisel süslemelerin yanında kabaralar, rozetler, gülbezek, çarkıfelek, kandil ve şamdan motiflerinin yanı sıra, mezar taşlarında çevgan ve salbekli şemse motifine de rastlanılmıştır. Mezar taşlarındaki tarihi dokuyla bütünleşmiş süsleme öğeleri, Anadolu Türk İslam süsleme sanatı açısından önemli bir kaynak olmuştur. Mezar taşlarına hak edilmiş bezeme, asırlar öncesine ait kültürel bir kimlik olmanın yanında, toplumun değer yargılarını ve el sanatları yeteneklerinin geldiği noktayı yansıtmaktadır. Mezar taşları, aynı zamanda asırlar öncesine dayanan tarihsel ve kültürel bir kimlik olmanın yanında, Anadolu aidiyetimizi sağlayan belgelerdendir. Bu bağlamada Gevaş Selçuklu Mezarlığında bulunan süslemeli beş (5) mezar taşı, pek çok açıdan değerlendirilmeye alınmıştır. Kullanılan süsleme öğelerinin dışında, örnek mezar taşları tipolojik özellikler, malzeme, teknik ve yazı gibi hususlar açısından da irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Anadolu , Türk , İslam , Mezar Taşları , Süsleme.

Destekleyen Kurum

T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI

A GROUP OF DECORATE TOMBSTONE FOUND IN GEVAŞ SELJUK CEMETERY

Öz

Gravestones, which are important material cultural assets of cultural heritage, also represent the identity of a nation. Gevaş Seljuk Cemetery is an important component of the cultural heritage of Anatolia's most important Turkish-Islamic period. The rich ornamentation program on the tombstones in the Gevaş Seljuk Cemetery is quite remarkable. The decorations on sample tombstones dating back to the early Turkish-Islamic art period were evaluated from many aspects in this study. The rich variety of decorative elements on the gravestones has become the most important distinguishing feature that distinguishes the cemetery from other cemeteries.
In addition to unique geometric and floral decorations, hoops, rosettes, rosettes, passionflowers, oil lamps and candlestick motifs, chavgan and sunburst motifs with salbeks were also found on the tombstones. The ornamental elements integrated with the historical texture on the tombstones have become an important source of Anatolian Turkish Islamic ornamentation art.
In addition to being a centuries-old cultural identity, the well-deserved decoration on gravestones reflects the values of the society and the point of handicraft skills. Apart from the decorative elements used, sample gravestones were also examined in terms of typological features, materials, techniques and inscriptions. Gravestones, in addition to being a historical and cultural identity dating back centuries, are also documents that ensure our belonging to Anatolia. In this context, five (5) decorated tombstones in the Gevaş Seljuk Cemetery were evaluated from many aspects.

Anahtar Kelimeler

Anatolia , Turkish , Islam , Tombstones , Ornament.

Kaynakça

• Başak O. (2018). Halime Hatun Kümbeti ışığında tarihi eser restorasyonlarında yapılan bazı hatalar ve nedenlerine dair bir gözlem. Social Science Development Journal, SSDjournal, 3(9), 137-145.
• Çal, H. (2015). Türklerde Mezar-Mezar Taşları,Edit. Saim Sakaoğlu,Mehmet Aça, Pervin Ergun, T.C. Aile ve sosyal Politikalar Bakanlığı, Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Çalış E. (2019). Ahlat Selçuklu Meydan Mezarlığı’nda bulunan Babacan bin Toman imzalı bir mezar taşı. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 177-192.
• Karamağaralı, B. (1992). Ahlat mezar taşları. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kındığılı, M. L. (2019). Kemah mezar anıtları. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23 (Özel Sayı) , 2169-2192
• Kulaz, M.; Güzel, E.; Reisoğlu, S., (2016), “Ahlat Meydan Mezarlığı’ndaki İlhanlı Dönemi Kadı Mezar Taşları”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı 30, Van.
• Öztürker Demir, H. (2023). Mardin-Nusaybin’de Osmanlı Hamidiye Alaybeylerine Ait İki Mezar Taşı, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, T.C.’nin 100. Yılı Özel Sa., Special Issue for the 100th Anniversary of the Republic of Turkey ss. 245-266.