16. YÜZYILDA BİR OSMANLI SANCAĞI’NDA EŞKIYALIK HAREKETLERİ: MALATYA SANCAĞI ÖRNEĞİ

Yıl 2012, Cilt: 2 Sayı: 03, 43 - 68, 01.03.2012

Göknur Akçadağ

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nda 16.
yüzyılın ikinci yarısından itibaren başlayan ve yüzyılın sonunda giderek artan
siyasi, iktisadi ve sosyal huzursuzluklar, eşkıyalık olayları şeklinde de
kendisini göstermişti. Osmanlı’da bu konu üzerine yapılan çalışmalar genellikle
17-18. yüzyıllardaki eşkıyalık hareketleri ele almıştır. Bu makale ise,
16.yüzyılda Malatya sancağında ortaya çıkan eşkıyalıkları, Malatya bölgesinin
coğrafyası ve konumunu, devletlerarası siyasi ilişkileri, Osmanlı
merkezileşmesinin bölgedeki etkilerini, bölgenin aşiretcemaat yapısını ve
eşkıyalık hareketlerinin diğer nedenlerini de göz önünde bulundurarak ele almayı
hedeflemiştir. Mühimme defterlerinde yer alan Malatya sancak bölgesi ile ilgili
hükümler ve diğer kaynaklardan bilgiler değerlendirilmiş ve Malatya sancağında
görülen eşkıyalık hareketleri türlerine göre dört ayrı grupta ele alınmıştır.
Devlet görevlilerinin, aşiretlerin ve Safevi etkisiyle meydana gelen
eşkıyalığın anı sıra Celali eşkıyasının en büyüklerinden olan Karayazıcı ile
Kiziroğlu Mustafa’nın eşkıyalığı ve Malatya bölgesindeki tahribatları
anlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Malatya Sancağı, Eşkıyalık, Eşkıya

Kaynakça

• Mühimme Defterleri (MD), Nu: 4; BOA, MD, Nu: 5; BOA, MD, Nu: 6; BOA, MD, Nu: 7; BOA, MD, Nu: 22; BOA, MD, Nu: 25; BOA, MD, Nu: 31; BOA, MD, Nu: 32; BOA, MD, Nu: 35; BOA, MD, Nu: 47; BOA, MD, Nu: 64; BOA, MD, Nu: 68; BOA, MD, Nu: 70; BOA, MD, Nu: 71; BOA, MD, Nu: 73; BOA, MD, Nu: 74; BOA, MD, Nu: 75; BOA, MD, Nu: 43.
• Ahmet Refık, On Altıncı Asırda Rafizilik ve Bektaşilik, İstanbul 1932.
• __________, Onaltıncı Asırda Anadolu'da Türk Aşiretleri, (966-1200), İstanbul 1989.
• Akçadağ (Göğebakan), Göknur, XVI. Yüzyılda Malatya Kazası (1516-1560), Malatya 1998.
• _______________, “Osmanlı Hakimiyetine Girdiği Dönemde Malatya Yöresindeki Aşiretler”, XII. Türk Tarih Kongresi (Ankara 4-8 Ekim 1999) Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara 1999, s. 1471-1484.
• Akçadağ, Göknur, "Arapgir'de Eşkıyalık Hareketleri", Türkiye'nin Güvenliği Sempozyumu-Tarihten Günümüzden İç ve Dış Tehditler-(Elazığ 17-19 Ekim 2001), Elazığ 2001, s. 357-363.
• Akdağ, Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası "Celali İsyanları", Ankara 1975.
• Akdağ, Mustafa, “Kara Yazıcı”, İA, VI, s. 340-341.
• Bacqué-Grammont, Jean-Louis, "1927 Anadolu İsyanı Hakkında Yayınlanmamış Bir Rapor", Belleten LI/199, (1985), s. 113-117.
• ___________________________, “Seyyid Tamam, Un Agitateur Hétérodoxe a Sivas (1516-1518)”, IX. TTK (Ankara 21-23 Eylül 1981), Bildiriler II, Ankara 1988, s. 865-874.
• Barkey, Karen, Bandits and Bureaucrats: The Ottoman Route to State Centralization, Cornell University Press, Ithaca, NY 1994.
• Braudel, Fernand, Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, II, (çev. O. Akalın-N. Hasgül), Ankara 1990.
• Çağatay, Neşet, "16-17. Yüzyıldaki Anadolu Ayaklanmaları Üzerine", Makaleler ve İncelemeler, Konya 1983.
• Celalzâde Mustafa, Tabakât'ül-Memâlik ve Derecât'ül-Mesâlik, (nşr. P. Kappert), Wıesbaden 1981.
• Danişmend, İ.Hakkı, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi IV, İstanbul 1972.
• Erder, Leila, "The Measurement of Preindustrial Population Changes: The Ottoman Empire From 15 th to the 17 th Century", Middle Eastern Studies 2, (Ekim 1975), s. 284-301.
• Erder L.- Faroqhi, S., “Rise And Fall İn Anatolia 1550-1620”, Middle Eastern Studies, 15, (London 1979), s. 322-345.
• Faroqhi, Suraiya, Der Bektaschi-Orden İn Anatolien, Viyana 1981.
• Gökbilgin, Tayyip, "Süleyman I”, İA., XI, s. 109.
• Griswold, William J., Anadolu’da Büyük İsyan, 1591-1611, (çev.Ü.Tansel), İstanbul 2000.
• Hayrullah Efendi, Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye Tarihi,V, (nşr. Z.Danışman), İstanbul 1972.
• Hoca Saadeddin, Tacü't-Tevârih IV, (nşr. İ. Parmaksızoğlu), İstanbul 1979.
• Hobsbawm, Eric J., Eşkıyalar, (çev. Mehmet A. Kılıçbay), İstanbul 1997.
• İbn Iyas, Journal D'un Bourgeoıs Du Caıre-Chronıque D'İbn Iyas- I,(nşr. G.Wıet), Kahire 1945.
• İlgürel, Mücteba, "Osmanlılarda Eşkiyalık Hareketleri", TDVİA, XI, s. 463-469.
• İnalcık, Halil, An Economic and Social History of the Ottoman Empire, Cambridge 1994.
• ___________, Osmanlı İmparatorluğu: Klâsik Çağ (1300-1600), İstanbul 2003.
• ___________, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluş ve İnkişafı Devrinde Türkiye’nin İktisadi Vaziyeti Üzerine Bir Tetkik Münasebetiyle”, Belleten XV/60, (Ekim 1951), s. 629-690.
• ___________, “Military and Fiscal Transformation in Ottoman Empire, 1600-1700”, Archivum Ottomanicum, No: 6, (1980), s. 283-337.
• ___________, “Impact of The Annales School on Ottoman Studies and New Findings”, Studies in Ottoman Social and Economic History, London 1985, s. 69-96.
• İslamoğlu-İnan, Huricihan, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Köylü, İstanbul 1991.
• _________________, “State and Peasants in the Ottoman Empire: a Study of Peasant Economy in North-Central Anatolia During the Sixteenth Century”, The Ottoman Empire and the World Economy, Cambridge 1987, s. 101-111.
• Karagöz, Mehmet, “XVIII. Yüzyılın Başlarında Malatya ve Çevresinde Eşkıyalık Hareketleri”, OTAM, S: 5, (Ankara 1994), s. 193-207.
• Keserânî, V., Osmanlı ve Safevîlerde Din-Devlet İlişkisi, (nşr. M. Canyürek), İstanbul 1992.
• Keyder, Çağlar, Türkiye'de Devlet ve Sınıflar, (nşr. S. Tekay), İstanbul 1989.
• Koçi Bey, Koçi Bey Risalesi, (nşr. Z. Danışman), Ankara 1985.
• Koçu, Reşat Ekrem, Dağ Padişahları, İstanbul 1962.
• Kütükoğlu, Bekir, Osmanlı-İran Siyasî Münasebetleri I, İstanbul 1982.
• Misawa, Nobuo,“Tahrir Defterine Göre Osmanlı İmparatorluğunda Göçebeler:1560 Tarihli Malatya Livasına Ait Tahrir Defterinin İnceleme Denemesi”, Asia Afrika Gengo Bunka Kenkyu S: 38, (Tokyo 1989) (Japonca).
• Mustafa Nuri Paşa, Netayicü'1-Vukuât I-II, (nşr. N. Çağatay), Ankara 1979.
• Müneccimbaşı Ahmed, Sahâifü'I-Ahbâr, I-II, İstanbul 1258.
• Naima Mustafa Efendi, Tarih-i Naima, I, (çev.Z.Danışman), İstanbul 1967.
• Nişancı Feridun Ahmed, Münşeatü's-Selâtin I, İstanbul 1274.
• Ocak, A. Yaşar, Türk Sufiliğine Bakışlar, İstanbul 1996.
• Oğuzoğlu, Yusuf, “Osmanlı Taşra Düzeninin Bozulmasının İdari ve Sosyo-Kültürel Sebepleri Üzerine Bir Araştırma (1550-1600)”, VIII. Uluslararası Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Kongresi (Bursa 18-21 Haziran 1998), (ed. N. Abacı), İstanbul 2004, s. 33-39.
• Orhonlu, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğunda Aşiretlerin İskanı, İstanbul 1987, s. 43.
• Özel, Oktay,“Nüfus baskısından Krize: 16.-17. Yüzyıllarda Anadolu’nun Demografi Tarihine Bir Bakış”, VIII. Uluslararası Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Kongresi (Bursa 18-21 Haziran 1998), (ed.N.Abacı), İstanbul 2004, s. 219-228.
• Pamuk, Şevket., Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, İstanbul 2005.
• Peçevî, Tarih-İ Peçevî I, IV, (nşr. F. Ç. Derin-V. Çubuk), Ankara 1981.
• Rumlu Hasan, Ahsenü't-Tevârih I, (nşr C. N. Seddon), Boroda 1931.
• Solakzâde, Solakzâde Tarihi I, IV, (nşr.V. Çubuk), Ankara 1989, 1991.
• Sümer, Faruk, Oğuzlar, Ankara 1967.
• ___________, Safevi Devletinin Kuruluş ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Ankara 1976.
• ___________, “Çukurova Tarihine Dair Araştırmalar”, DTFCD I/1, (1963).
• ___________, "Bozok Tarihine Dair Araştırmalar I", Cumhuriyet'in 50.Yıl Dönümü Anma Kitabı, Ankara 1974.
• Tansel, Selahattin, Yavuz Sultan Selim, Ankara 1969.
• Taşdemir, Mehmet, 16. Yüzyılda Adıyaman (Behisni, Hısn-ı Mansur, Gerger, Kahta) Sosyal ve İktisadi Tarihi, Ankara 1999.
• Tekindağ, Şahabettin, "Yeni Kaynak ve Vesikaların Işığı Altında Yavuz Sultan Selim'in İran Seferi", İÜİEFTD XVI/22, (1968).
• Timur, Taner, Osmanlı Çalışmaları, Ankara 1989.
• Uzunçarşılı, İ.Hakkı, Osmanlı Tarihi IV, Ankara 1983.
• Yazıcı, T., "Şah İsmail", İA, cilt XI, s. 275-279.
• Yetkin, Sabri, Ege’de Eşkıyalar, İstanbul 1997.
• Yinanç, Refet, Dulkadıroğulları Beyliği, Ankara 1989.