LONDRA KONFERANSI’NDA AHMET TEVFİK PAŞA

Yıl 2012, Cilt: 2 Sayı: 04, 107 - 127, 01.09.2012

Nurten Çetin

Öz

Ahmet Tevfik Paşa (Okday),
Osmanlı Devleti’nde sefaret kâtipliği, ortaelçilik, büyükelçilik, hariciye
nazırlığı ve sadrazamlık gibi önemli görevler almış bir devlet adamıdır. Bilindiği
gibi, Birinci Dünya Savaşı sonrasında savaşan devletler arasında barış antlaşmaları
imzalanmıştı. Osmanlı Devleti’de savaştan yenik çıkmış ve İtilâf Devletleri ile
Sevr Barış Antlaşmasını imzalamıştı. Başta İngiltere olmak üzere İtilâf
Devletlerinin bundan sonraki hedefleri bu antlaşmayı uygulamaya geçirmekti.
Osmanlı Devleti için oldukça ağır şartlar taşıyan bu antlaşmaya tepki olarak
Mustafa Kemal Paşa’nın önderliğinde başlayan Millî Mücadele hareketi gün
geçtikçe kuvvetlendi. Nitekim Türk Ordusu Yunanlılara karşı ilk zaferini I.
İnönü’de (6-11 Ocak 1921) kazandı. Bunun üzerine İtilâf Devletleri İstanbul
hükümeti ve zaferin asıl sahibi olan Ankara hükümetini Londra Konferansı’na (21
Şubat-12 Mart 1921) davet ettiler. Başta İngiltere olmak üzere bu devletlerin
amacı, her iki hükümet arasında var olan fikir ayrılığından faydalanmak ve Sevr
Antlaşması’nda birtakım ufak değişiklikler yaparak antlaşmayı Türklere kabul
ettirmekti. Bu çalışmada, İstanbul hükümeti adına Londra Konferansı’na
başdelege olarak katılan Sadrazam Ahmet Tevfik Paşa’nın konferans görüşmelerindeki
genel tutumu ve sözü Ankara heyetine bırakarak İtilâf Devletlerinin yukarıda bahsettiğimiz
oyununu altüst edişinin basın ve siyasi çevrelerdeki yankıları ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Tevfik Paşa, Londra Konferansı, İtilâf Devletleri, İstanbul Hükümeti, Ankara Hükümeti

Kaynakça

• Arşivler Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Genelkurmay Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi (ATASE)
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Gazeteler Takvim-i Vekayi
• Hâkimiyet-i Milliye
• İleri
• Vakit
• Peyam-ı Sabah
• İkdam
• Kitaplar Artuç, İbrahim, Kurtuluş Savaşının Zorlu Yılları, I. Baskı, Kastaş Yayınları, İstanbul 1988.
• Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk 1919-1927, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2003.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, cilt I, 5. Baskı, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1997.
• Atatürk’ün Milli Dış Politikası, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992.
• Bardakçı, Murat, Şahbaba, Pan Yayıncılık, İstanbul 1999.
• Belgelerle Mustafa Kemal Atatürk (1916-1921), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın nu. 62, Ankara 2003.
• Goloğlu, Mahmud, Cumhuriyet’e Doğru 1921-1922, Başnur Matbaası Ankara 1971.
• Hüsrev Geredenin Anıları, Hazırlayan: Sami Önal, I. Baskı, İstanbul 2002.
• Okday, Şefik, Büyükbabam Son Sadrazam Ahmet Tevfik Paşa, Bateş Bayilik Teşkilatı, İstanbul 1986.
• Okday, İsmail Hakkı, Yanya’dan Ankara’ya, Sebil Yayınları, İstanbul 1994.
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemal, Son Sadrazamlar, C 4, 3. Baskı, Dergâh Yayınları, İstanbul 1982.
• Jaeschke, Gotthard, Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Mondros’tan Mudanya’ya, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989.
• Şimşir, N. Bilâl, İngiliz Belgelerinde Atatürk (1919-1938), C. III, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1979.
• Sarıhan, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, C. III, I. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1995.
• Selek, Sabahattin, Millî Mücadelede Ulusal Kurtuluş Savaşı, C. II, Örgün Yayınevi, İstanbul 2002. Sonyel, Salâhi R., Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• ___________, Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, C. II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• Söylemezoğlu, Galip Kemali, Başımıza Gelenler, Yakın Bir Mazinin Hatıraları, Mondros’tan Mudanya’ya 1918-1922, Kanaat Kitabevi, İstanbul 1939.
• Şamsutdinov, A.M., Mondros’tan Lozan’a Türkiye Ulusal Kurtuluş Savaşı Tarihi, 2. Baskı, Doğan Yayınları, İstanbul 1999.
• Tansel, Selâhattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, C. IV, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1991.
• Türkgeldi, Âli, Mondros ve Mudanya Mütarekelerinin Tarihi, Güney Matbaacılık, Ankara 1948.
• Türk İstiklal Harbi II nci Cilt Bat Cephesi 3 ncü Kısım, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1966.
• Ünaydın, Ruşen Eşref, İstiklal Yolunda, Acıklı Günler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2002.
• Yavuz, Bige, Kurtuluş Savaşı Döneminde Türk-Fransız İlişkileri, Fransız Arşiv Belgeleri Açısından 1919-1922, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1994.
• Makaleler İnan, Arı, “Okday’lardan Anılar, Son Sadrazam Tevfik Paşa ve Oğulları I”, Tarih ve Toplum, İletişim Yayınları, İstanbul 5 Mart 1984, s. 55-60.
• Çilay, F., “Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Sadrazamı Tevfik Paşa Bize Hatıralarını Anlatıyor”, Perşembe, İstanbul 1935, nu. 9, dergi sayfa numarasız neşredilmiştir.
• Kont Sforza, Carlo, Yayına Hazırlayan: Siyasi Meseleler Araştırma Grubu, “Versay Antlaşmasından Sonra Avrupa Dış Politikası Müttefik Devletler ve Türkiye”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Dün-Bugün-Yarın, Sayı: 30, İstanbul, Ağustos 1987, s. 40-45.
• Öztoprak, İzzet “Londra Konferansı ve Türkiye Meselesinin Cereyan-ı Müzakeratı’’, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XI, Sayı: 33, Ankara Kasım 1995, s. 565-601.