OSMANLI DEVLETİ’NİN I. DÜNYA SAVAŞI’NDA İTİLAF DEVLETLERİ VATANDAŞLARINA YÖNELİK UYGULAMALARINDAN BİRİ: SÜRGÜN (EDİRNE ÖRNEĞİ)

Yıl 2013, Cilt: 3 Sayı: 05, 75 - 94, 01.03.2013

Nurten Çetin

Öz

I. Dünya Savaşının başlamasıyla
İtilaf devletleri sınırları içerisinde yaşayan İttifak Devletleri
vatandaşlarını düşman devlet vatandaşı olarak ilan ettiler. Osmanlı Devleti’nin
ittifak blokunda savaşa katılmasıyla bu uygulama Osmanlı Devleti vatandaşlarını
da kapsadı. Osmanlı vatandaşlarının sosyal ve ekonomik yaşamları kısıtlandı ve
tutuklanarak esir karargâhlarına gönderildiler. Diğer taraftan savaş sırasında
Osmanlı sınırları içerisinde yaşayan İtilaf Devletleri vatandaşları Osmanlı
Devleti aleyhinde düşman devletlere casusluk ve yataklık etme gibi birtakım
zararlı faaliyetlerde bulundular.

İtilaf Devletlerinin Osmanlı
Devleti vatandaşlarına uyguladığı politika ve savaş sırasında İtilaf Devletleri
vatandaşlarının olumsuz hal ve hareketleri Osmanlı Hükümetini birtakım karşı tedbirler
almaya sevk etti. Nitekim İtilaf Devletleri vatandaşları “ muhasım tebaa” yani
düşman devlet vatandaşı olarak kabul edildiler. Osmanlı Hükümetinin aldığı
tedbirlerden biri düşman devlet vatandaşlarının hükümetçe uygun görülen yerlere
“teb’id” yani sürgün edilmesi oldu. Osmanlı Devleti’nin sürgün işlemini
gerçekleştirdiği yerlerden biri de Edirne Vilayetidir.

Bu çalışmada ulaştığımız
belgelerden edindiğimiz veriler doğrultusunda Osmanlı Devleti’nin askeri ve
stratejik açıdan büyük öneme sahip olan Edirne Vilayetinden yaptığı sürgünler
ile Vilayet içinde gerçekleştirdiği sürgünler ortaya konulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı, İtilaf Devletleri, Osmanlı Devleti, Sürgün, Edirne

Kaynakça

• A. Başbakanlık Osmanlı Arşivi BOA. MV. 194/36.
• BOA. MV. 209/94.
• BOA. DH. EUM., 5 ŞB., 9/3-4.
• BOA. DH. EUM. 5 ŞB. 5/5.
• BOA. DH. ŞFR. 59/48, DH. ŞFR. 59/40.
• BOA. DH. ŞFR. 57/370.
• BOA. DH. EUM. 5 ŞB., 30/24.
• BOA. DH. EUM. 5 ŞB., 30/46.
• BOA. DH. EUM. 5 ŞB, 8/54-1.
• BOA. DH. EUM. 5 ŞB., 9/3-1.
• BOA. DH. EUM. 5 ŞB., 30/27.
• BOA. DH. EUM.5 ŞB., 37/18.
• BOA. DH. EUM. 5 ŞB., 9/6.
• BOA. DH. EUM. 5 ŞB., 30/21.
• BOA. DH. EUM. 5. ŞB., 81/42-2.
• BOA. HR. SYS., 2122/5.
• BOA. HR. SYS., 2245/40.
• BOA. DH. ŞFR., 76/168.
• BOA. DH. ŞFR., 76/164.
• B. Diğer Kaynaklar Ata, Feridun, “I. Dünya Savaşı İçinde Bozkır’a Yapılan Sürgünler”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, İstanbul 2007, s. 51-63.
• Çapa, Mesut, Yusuf Akçura’nın Rus Seyahati ve Türk Esirleri, Türk Kültürü, Sayı:366, Yıl:XXXI, Ekim 1993, s. 608-622.
• Özçelik, Mücahit, Birinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’deki Yabancı Esirler, (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye Cumhuriyeti Bilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 2010.
• Özdemir, Mustafa, I. Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Ülkesinde Yaşanan Göç Hareketleri, (Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tez), İzmir, 2007.
• Özuyar, Ali, “Burma’daki Sivil Türk Esirleri”, Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Dergisi, 2008, C. 10, sayı 1, s. 279-287.
• Kutlu, Cemil, “I. Dünya Savaşı’nda Rusya’daki Türk Esirleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (Prof. Dr. Muhan Bali Özel Sayısı), TAED 43, Erzurum 2010, ISSN 1300-9052, s. 320-327.
• Sağlam, Mehmet Hakan, Osmanlı Devleti’nde Moratoryum, 1875-1881, Rüsum-ı Sitte'den Düyûn-ı Umûmiyye'ye, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2007.
• Sarıçelik, Kerim, “I. Dünya Savaşı Yıllarında Beyşehir’de İkamet Eden Sivil Esirler”, I. Uluslararası Beyşehir ve Yöresi Sempozyumu, 11-13 Mayıs, 2006, s. 338-343.
• Sezen, Tahir, Osmanlı Yer Adları, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Yayın Nu. 21, Ankara 2006.
• Temel, Mehmet, “İtilaf Devletlerinin Osmanlı Kıyı Yerleşimlerine Yaptıkları Saldırılar ve Mütekabiliyet Esasına Göre Osmanlı Devleti’nin Aldığı Önlemler”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt 24, sayı 1, Temmuz 2009, s. 117-150.