YEREL YÖNETİCİ OLARAK 18. YÜZYILDA ANKARA’LI ÂYANLAR

Yıl 2013, Cilt: 3 Sayı: 05, 141 - 162, 01.03.2013

Mustafa Kaya

Öz

Osmanlı Devletinin her döneminde
ve pek çok yerinde büyük ve köklü ailelerin varlığı bilinmektedir. Bu
ailelerden bazıları, bulundukları bölgelerde güç ve servetleri nispetinde zaman
zaman âyanlık için mücadele etmişlerdir. Ankara'nın köklü ailelerinden olan Müderriszadeler,
Nakkaşzadeler, Mimarzadeler ve Muslupaşazadeler de, 18. yüzyılda böyle bir mücadele
içine girmişler ve değişik dönemlerde âyanlık yapmışlardır. Bu ailelerin
âyanlık yapan bireyleri ile diğer bazı bireyleri, hem halk hem de devletle olan
ilişkileri doğrultusunda çeşitli yöneticilik görevlerini de yürütmüşlerdir.

Anahtar Kelimeler

Âyan, Ankara, 18. Yüzyıl, Yöneticilik

Kaynakça

• Milli Kütüphane Mikrofilm Arşivi -Ankara Şer’iye Sicilleri:101, 105, 106, 121, 122, 123, 125, 126, 128, 132, 134, 139, 147, 151, 153, 162, 167, 175, 190, 243 Numaralı Defterler.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi: İE.EV. 45/5065. İE.ŞKRT. 5/445. Cevdet Dâhiliye: 262.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi: No:738, S.280, sıra No:167., No:580, S.166, sıra No:81., VKFMA 611-116.
• Ak, Mehmet, “Manavgat’ta Bir Âyan Ailesi Tugayoğulları”, Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume: 3, Issue:12, Summer 2010, s.27-36.
• Akdağ, Mustafa, “Osmanlı Tarihinde Ayânlık Düzeni Devri 1730-1839”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 8-12, 14-23, s. 51-61, 1970-74.
• Aktepe, Münir, “Tuzcuoğulları İsyanı”, Tarih Dergisi, Cilt 3, S.5-6, İstanbul 1953, ss.21-52.
• Başar, Fehameddin, Osmanlı Eyalet Tevcihatı (1717-1730), TTK Basımevi, Ankara 1997.
• Bayatlı, Osman, Bergama’da Karaosmanoğulları, İzmir 1942.
• Bayramoğlu, Fuat, Hacı Bayram-ı Veli, Cilt 1-2, Ankara 1983.
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Doğu-Batı Yayınları, İstanbul 1973.
• Emecen, Feridun, “Doğu Karadeniz’de Âyanlık: Tirebolulu Kethûdâzade Mehmed Emin Ağa”, Belleten, LXV/242, s.193-214, Ankara 2001.
• Ergenç, Özer, “Âyan ve Eşrâf Diye Anılan Seçkinler Grubunun XVIII. Yüzyılda Osmanlı Toplumunda Rolü Üzerine”, (Basılmamış Bildiri Metni).
• ___________, “XVII. Yüzyılın Başlarında Ankara’nın Yerleşim Durumu Üzerine Bazı Bilgiler”, Osmanlı Araştırmaları I, İstanbul 1980.
• ___________, “Osmanlı Klasik Dönemindeki Eşrâf ve Âyan Üzerine Bazı Bilgiler”, The Journal of Ottoman Studies, III (Osmanlı Araştırmaları III), s.105-113, İstanbul 1982.
• Ergun, Sadettin Nüzhet, Türk Şairleri, Cilt:1-3, İstanbul 1950.
• Faroqhi, Suraiya, Osmanlı Kültürü Ve Gündelik Yaşam Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla, (Çev: Elif Kılıç), İstanbul 1997.
• ___________, Osmanlı Şehirleri ve Kırsal Hayatı, (Çev: Emine Sonnur Özcan), Doğu Batı Yayınları, İstanbul 2006.
• Gökçe, Cemal, “Edirne Âyanı Dağdeviren Oğlu Mehmed Ağa”, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 22, Mart 1967, s. 97-110.
• Hezarfen, Ahmet, Rumeli ve Anadolu Ayân ve Eşkiyası (Osmanlı Arşiv Belgeleri), Kaynak Yayınları: 361, İstanbul 2002.
• İlgürel, Mücteba, “Balıkesir’de Âyânlık Mücadelesi”, Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı 3, İstanbul 1973.
• İnalcık, Halil, “Sened-i İttifak ve Gülhane Hatt-ı Hümayunu”, Belleten, Cilt 28, Ankara 1964.
• Karpat, Kemal, Osmanlı Modernleşmesi-Toplum, Kuramsal Değişim ve Nüfus-, (Çev. Akile Zorlu Durukan-Kaan Durukan), İmge Kitabevi, Ankara 2002.
• Kaya, Mustafa, 18. Yüzyılda Âyanlık Ankara’da Âyan Aileler, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2008, (Basılmamış Doktora Tezi).
• ___________, “Ankara’lı Âyan Aileler Hakkında Bazı Bilgiler”, İdeal Kent, Kent Araştırmaları Dergisi, Sayı 4, Ankara 2011.
• Khoury, Dina Rızk, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Taşra Toplumu- Musul-, 1540-1834, (Çev. Ülkün Tansel), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003.
• Kılıç, Rüya, Osmanlıda Seyyidler ve Şerifler, Kitap Yayınevi, İstanbul 2005.
• Küçük Çelebizade İsmail Asım Tarihi, (1865-6). İstanbul.
• Kütükoğlu, Mübahat S., “Bir Âyan Ailesi Tavaslızâdeler”, Belleten, Cilt 57, Sayı 273, Ankara 2011, s. 447-469.
• Mert, Özcan, XVIII. Ve XIX. Yüzyıllarda Çapanoğulları, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları 358, Ankara 1980.
• __________, “Osmanlı Devleti Tarihinde Ayânlık Dönemi”, Osmanlı, VI, Yeni Türkiye Yayınları, 174-180, Ankara 1999.
• __________, “Gönen Ayân ve Voyvodası Sepetoğlu Osman”, Türk Kültürü Araştırmaları, 35/1-2, Ankara 2001, s. 205-219.
• __________, “II. Mahmut Döneminde Taşradaki Merkeziyetçilik Politikası”, Türkler, XIII, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.720-729.
• Mutafçieva,V.P. ,“XVIII. Yüzyılın Son On Yılında Âyânlık Müessesesi”, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı 31, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1977, s. 163-182.
• Nagata, Yuzo, Tarihte Âyanlar- Karaosmanoğulları Üzerine Bir İnceleme-, TTK Basımevi, Ankara 1997.
• __________, Muhsinzâde Mehmed Paşa ve Âyânlık Müessesesi, Akademi Kitabevi, İzmir 1999.
• Ongan, Halit, Ankara Şer’iye Mahkemesinde Kayıtlı Vakıflar”, Vakıflar Dergisi, Sayı 5, Ankara-1962, s. 213-222.
• Özdemir, Rıfat, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1986.
• Özkaya, Yücel, “XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Anadolu’da Ayânlık İddiaları”, DTCF, Cilt: 24, Sayı 3-4, Temmuz-Aralık 1966, Ankara 1969, s. 195-233.
• Yücel Özkaya, “XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Yerli Ailelerin Âyanlıkları Ele Geçirişleri ve Büyük Hanedanlıkların Kuruluşu”, Belleten, Sayı 168, Ankara1978, s. 667-722. Özkaya, Yücel, Anadolu’daki Büyük Hanedanlıklar, Belleten, 56, Sayı 215-217, Ankara 1992, s. 809-845.
• ____________, Osmanlı İmparatorluğunda Âyânlık, TTK, Ankara 1994.
• ____________, “Merkezi Devlet Yapısının Zayıflaması Sonuçları: Âyânlık Sistemi ve Büyük Hanedanlıklar”, Osmanlı, VI, Ankara 1999, 165-173.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt 3, MEB Yayınları, Ankara 1993.
• Salzmann, Ariel, “İmparatorluğu Özelleştirmek: Osmanlı XVIII. Yüzyılında Paşalar ve Âyânlar”, Osmanlı, Cilt 3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 227-235.
• Süreyya, Mehmed, Sicill-i Osmanî, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 1996.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Meşhur Rumeli Âyanlarından Tirsinikli İsmail, Yılıkoğlu Süleyman Ağalar ve Alemdar Mustafa Paşa”, TTK VII. Seri No: 6, İstanbul 1942, s. 1-7.
• Yeşil, Fatih, “III. Seli Devri Siyasî Literatürüne Bir Katkı: Yeni Bir Lâhiya Üzerine Notlar”, Belleten, Cilt 76, Sayı 275, Ankara 2012, s. 75-146.