ERZİNCAN MÜZESİNDE BULUNAN URARTU DÖNEMİNE AİT BİR GRUP TUNÇ BİLEZİK VE KÜPELER

Yıl 2015, Cilt: 5 Sayı: 10, 151 - 168, 10.07.2015

İbrahim Üngör

Öz

M.Ö. 9. yüzyılda Uruatri ve Nairi
konfederasyonlarının birleşmesi ile Van Gölü’nün doğu kıyısında merkezî Urartu
Krallığı ortaya çıkmıştır. M.Ö. 8. yüzyılın başlarından itibaren bu devlet
hızlı bir yükseliş göstererek sınırlarını; kuzeyde Transkafkasya, batıda
Malatya, güneyde Toros Dağları, doğuda ise Kuzeybatı İran içlerine kadar
genişletmiştir. Urartu Krallığı’nın gelişimine paralel olarak siyasi, sosyal,
ekonomik, askerî yapısında ilerlemeler olmuştur. Tüm bunlarla birlikte
Urartularda üstün bir el işçiliği, özgün bir sanatsal yapı ve son derece ince
bir takı zevki ortaya çıkmıştır. Bunların ortaya çıkmasında, Doğu Anadolu’nun maden
zenginliğinin Urartular tarafından bilinmesi ve etkin bir şekilde işletilmesi
önemli bir etken olmuştur. Urartular bu madenleri işleyerek, silah, günlük
kullanım eşyaları ve süs eşyaları yapmışlardır. Madenleri kullanarak takı
yapımında ustalaşan Urartular döneminden kalan çok sayıdaki kuyumculuk eseri,
bugün ülkemizde ve yurtdışında özel koleksiyonlarda veya müzelerde
bulunmaktadır. Bu eserler, Urartu Krallığı’nın sanatta ve kuyumculukta ulaştığı
seviyeyi ve kendilerine has üslubu yansıtır niteliktedir. Özellikle bilezikler,
o dönemde kutsal sayılan hayvanların başları ve fantastik yaratıklar biçiminde
süslenmiştir. Altın, gümüş, tunç ve kurşundan yapılan küpeler ise Urartu halkının
hem kadınları hem de erkekleri tarafından yaygın biçimde kullanılmıştır. Büyük
bir kısmı Urartu dönemi mezarlarından elde edilen takılar, o dönemde süslenme,
büyü, kötülüklerden korunma, statü göstergesi olarak ve ayrıca öldükten sonra
kişinin sonsuza kadar korunacağına inanılarak yaygın bir biçimde kullanılmıştır.
Urartu döneminden kalan ve Erzincan Müzesinde bulunan bilezik ve küpelerden oluşan
takılar, bunların güzel birer örneği niteliğindedir.

Anahtar Kelimeler

Urartu, Takı, Tunç, Bilezik, Küpe

Kaynakça

• Belli, Oktay, “Demir Çağda Doğu Anadolu Bölgesi’nde Antik Demir Metalurjisi”, I. Iron Age Symposium, 24-27 Nisan 1984- İzmir, (Ed. A.A. Çilingiroğlu), İzmir 1987.
• ----------------, Urartu Takıları, 1. Baskı, İstanbul, 2010.
• ----------------, “Urartular”, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi 1, 140-207, İstanbul, 1982.
• Belli, Oktay – Konyar, Erkan, Doğu Anadolu Bölgesi’nde Erken Demir Çağı Kale Ve Nekropolleri- Early Iron Age Fortresses And Necropollıses In East Anatolıan, İstanbul, 2003.
• Biber, Hanifi – Çavuşoğlu, Rafet, “Elazığ Müzesi’nden Bir Grup Urartu Adak Levhası” 27. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 27/2 Ankara, 2010, s. 57-79.
• Boris Borisovich Piotrovsky, Urartu The Kingdom of Van and İts Art, London 1967.
• Ceylan, Alpaslan, “Van Ve Erzurum Müzelerinde Bulunan Urartu Bronz Testileri”, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi-26, Erzurum, 2001, s. 43-56.
• ----------------, “Van Müzesi’nde Bulunan Urartu Bronz Çıngırakları”, Atatürk Üniv. Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi-26, Erzurum, 2001, s. 1-27.
• ----------------, “Van Bölgesi’nde Bulunan İki Yeni Urartu Bakracı” Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi-4, Erzurum, 1998, s. 59-65.
• Çavuşoğlu, Rafet, Rezan Has Müzesi Urartu Takıları Restorasyon Ve Konservasyon Projesi-restoration & Conservation Project of the Urartion Jewellery Collection of Rezan Has Museum, İstanbul, 2014 s. 13.
• ----------------, “Bir Grup Urartu At Koşum Parçası”, 27. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Sayı 27/2, Ankara, 2010.
• Çevik, Nevzat, Urartu Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri, Ankara, 2000.
• Çilingiroğlu, Altan, “Sargon’un Sekizinci Seferi Ve Bazı Öneriler” Anadolu Araştırmaları, Sayı 4-5 İstanbul, 1977, s. 235-271.
• ----------------, Urartu Krallığı Tarihi ve Sanatı, İzmir, 1997.
• Erzen, Afif, Doğu Anadolu ve Urartular, Ankara, 1992.
• Güneri, Semih, “Doğu Anadolu’da Yeni Gözlemler” Türk Arkeoloji Dergisi Sayı XXX, Ankara, 1992, s.149-195. Karaosmanoğlu, Mehmet – Korucu, Halim - Yılmaz, Mehmet Ali, “Altıntepe Urartu Kalesi 2009 Yılı Kazı Ve Onarım Çalışmaları” Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 2, Ankara, 2011, s. 164-167.
• Kay, Kohlmeyer, “Armlets”, Urartu, A Metalworking Center in The First Millenium B.C.E., (ed. Merhav, R), Jerusalem, 1991.
• Konnuralp, İlknur Zeynep, “Urartularda Kadın Takıları-Urartian Woman Jewels”, I. Van Gölü Havzası Sempozyumu, (ed. O. Belli), Van Valiliği İl Özel İdaresi Yayını, I. Baskı, İstanbul, 2006, s. 57-65.
• Köroğlu, Gülgün, Anadolu Uygarlıklarında Takı, İstanbul, 2004.
• Özüdoğru, Şerife, “Anadolu’da Erken Tunç Çağından Günümüze Gümüş Takıların Tarihi Gelişimi İçinde Alpu takılarının Değerlendirilmesi”, Anadolu Sanat Dergisi, Sayı 2, Kasım, Eskişehir 1994, s.127-241.
• Salvini, Mirjo, Urartu Tarihi ve Kültürü, İstanbul, 2006.
• Sevin, Veli, “The origins of the Urartians in the light of the Van/Karagündüz excavations”, Anatolian Studies 49, Ankara, 1999, s. 159-164.
• ----------------, “Pastoral Tribes and Early Settlements of the Van Region, Eastern Anatolia”, A viev from the highlands: archaeological studies in honour of Charles Burney. (ed. A. Sagona) Peeters 2004: s. 179-203.
• ----------------, Eski Anadolu ve Trakya. Baslangıcından Pers Egemenliğine Kadar, İstanbul, 2003, s. 227-228.
• Sevin, Veli – Kavaklı, Ersin, “Van/Karagündüz Erken Demir Çağı Nekropolü”, Belleten 227, Ankara, 1996, s.1-20.
• Sevin, Veli – Kavaklı, Ersin, “Van-Karagündüz Erken Demir Çağı Nekropolü Kurtarma Kazıları 1992-1993” XVI. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara, 1995, s. 331-350.
• Sevin, Necla Arslan, “Urartu Takı Sanatı” Arkeoatlas Özel Koleksiyon, (ed. Necmi karul) İstanbul, 2011, s. 472-473.
• Taşyürek, Orhan Aytuğ, “Adana Bölge Müzesi’ndeki Urartu Süs Eşyaları ve Delici Aletler”- Urartian Jewellery and Needles in the Adana Regional Museum”, Türk Arkeoloji Dergisi 22, Ankara, 1975, s. 141-150.
• Türe, Altan - Savasçın, M. Yılmaz, Anadolu Antik Takıları, İstanbul, 2003.
• Zimansky, Paul, “Urartian Material Culture As State Assemblage: An Anomaly in the Archaeology of Empire” Bulletin of the American Schools of Oriental Research, No. 299/300, The Archaeology of Empire in Ancient Anatolia Aug. - Nov., 1995, pp. 103-115.
• ----------------, “Urartian Geography and Sargon's Eighth Campaign” Journal of Near Eastern Studies, Vol. 49, No. 1 January 1990, pp. 1-21.