ERZURUM TORTUM’DA ÖNEMLİ BİR URARTU KALESİ: KAPIKAYA

Yıl 2015, Cilt: 5 Sayı: 09, 69 - 92, 10.01.2015

Oktay Özgül

Öz

Bu makalede, Kuzeydoğu Anadolu
Bölgesinin önemli bir kesimini oluşturan Erzurum iline bağlı Tortum-Kapıkaya
köyünde yer alan bir Urartu kalesi incelenmiştir. İlk önce kalenin bulunmuş
olduğu yerin coğrafyası ve antik çağlardaki fiziksel ve siyasi durumu ele
alınmıştır. Daha sonra eskiçağ tarihi bakımından M.Ö 9-6. Yüzyıllar arasında
Doğu Anadolu’nun tek hâkimi olan Urartu Devleti zamanındaki durumu ele
alınmıştır. Çalışmada Urartular’ın kuzeye doğru açılmasında önemli bir kale
olan Kapıkaya’nın lokalizasyonu incelenmiştir. Ayrıca yaptığımız yüzey
araştırmalarında bulduğumuz arkeolojik kanıtlar da kalenin Urartular’ın
bölgedeki yayılımı açısından önemlidir. Çünkü bölgede Urartu varlığını bütün
boyutları ile açıklayacak malzeme ne yazık ki yeterli değildir. Ancak yapılan
araştırmalar ve bulunan kaleler sayesinde Urartular’ın bölgeyi ihmal
etmedikleri, hem yerleşme amaçlı, hem de askeri amaçlı kullandıkları görülmektedir.
Zaten Tortum’un da içinde bulunduğu bu vadiler, antik çağlardan beri savunmaya
ve kale yapmaya son derece müsait yerlerdir. Bu çalışma, hem Urartular’ın kuzey
yayılımını kanıtlar nitelikte bir çalışma olması, hem de Urartular’ın bu
vadiler ile Karadeniz’e ulaşma hedefleri açısından değerlendirilebilecek olması
açısından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Erzurum, Tortum Coğrafyası, Kapıkaya, Kalesi, Urartular, Çoruh Havzası

Kaynakça

• Atalay, İbrahim, “Mescit Dağı’nın Glasiyal Morfolojisi”, Ege Coğrafya Dergisi - 2, İzmir, 1984, s. 129-138. -------------------, “Geomorphology of the Lake Tortum and Its Immediate Surroundings (NE Turkey)”, Review of the Geographical Institute of the University of İstanbul, 1979-1980, İnternational Edition, Number 17: s, 49-65.
• -------------------, Türkiye Jeomorfolojisine Giriş, Ege Üniversitesi Yayınları, İzmir, 1982.
• Belli, Oktay, Doğu Anadolu’da Urartu Sulama Kanalları, İstanbul, 1997.
• Burney, Charles A. – Lang. D, M., The Peoples of the Hills, London, 1971.
• Ceylan, Alpaslan, “2005 Yılı Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları”, 24. Araştırma Sonuçları Toplantısı Ankara – I, 2007, s. 163-182.
• -------------------, “Horasan ve Çevresi Araştırmaları Işığında Yazılıtaş Yazıtı”, Çağlayan Aras, 2002, s. 14-16.
• -------------------, Doğu Anadolu Araştırmaları, Erzurum, 2008.
• -------------------, 2001 Yılı Erzincan-Erzurum ve Kars İlleri Yüzey Araştırması, 20. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara 2003, s, 311-324.
• Ceylan, Alpaslan- Bingöl, Akın-Topaloğlu, Yasin 2006 Yılı Erzincan-Erzurum-Kars-Iğdır İlleri Yüzey Araştırması, 25. Araştırma Sonuçları Toplantısı Ankara 2007. 3, s,129-149.
• Çilingiroğlu, Altan, Urartu Krallığı Tarihi ve Sanatı, İzmir, 1997.
• -------------------, “Urartu Sur Duvarları Üzerine Düşünceler”, Arkeoloji-Sanat, II, 1983 28 vd.
• Goetze, Albrecht, “Madduwattas”, MVAEG XXXII, Leipzig, 1928, s. 1-178.
• Grousset, Renee, Histoire de I Armenie Paris, 1973.
• Guterbock, H.G., The Deeds of Suppiluliuma as Told by his Son, Mursili II”, JCS X, Boston, 1956.
• Kopar, İbrahim – Sevindi, Cemal, Tortum, “Gölü’nün (Uzundere-Erzurum) Güneybatısındaki Aktüel Sedimentasyon ve Siltasyona Bağlı Alan-Kıyı Çizgisi Değişimleri”, Türk Coğrafya Dergisi - 60, İstanbul, 2013 s. 49-66.
• Koşay, Hamit Zübeyr, “Erzurum-Karaz Kazısı Raporu”. Belleten 91, Ankara,1959, s. 349-413.
• Ksenophon, Anabasis, İstanbul, 1984.
• Lehmann-Haupt C. F, Armenien II-2 1926, Leipzig.
• Lahn, E., “Tortum Gölü ve Şelalesi”, Türk Coğrafya Dergisi - 5-6, İstanbul, 1944, s. 137-138.
• Melikishvili, G. A. Urartskie Klinoobraznye Nadpisi Moskova, 1960.
• Payne, Margaret R., Urartu Çivi Yazılı Belgeler Kataloğu, Arkeoloji Sanat Yayınları, 2006.
• Pehlivan, Mahmut, En Eski Çağlardan Erzurum’un Yıkılışına Kadar Erzurum Ve Çevresi, Basılmamış Doktora Tezi Erzurum 1984.
• -------------------, “Karaz ve Hurriler”, 100. Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilgiler Dergisi -I, Van, 1990, s. 168-176.
• -------------------, Daya(e)ni-Diau(e)hi, Erzurum Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları, Erzurum, 1991.
• Salvini, Mirjo. Geschichte und Kultur der Urartaer, 1995, Darmstadt.
• Strabon, Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika: XII-XIII-XIV), 2000.
• Tellioğlu, İbrahim, “Kimmer Ve İskit Göçleri’nin Doğu Anadolu Bölgesindeki Etkileri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi - 27,Erzurum, 2005, s. 237-245.
• Topaloğlu, Yasin –Akın Bingöl vd., “2009 Yılı Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları”, 28. Araştırma Sonuçları Toplantısı-II Ankara, 2011, s. 1-21.
• Yılmaz, Oğuz, Tortum Çayı Havzası’nın Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum, 1991.
• Orthmann, W, “ Eine Urartaeischer Inschrift in Avnik” Archiv für Orientforschung 22/1968-69, Aydın, N., “Güzelhisar Urartu Kitabesi”, Belleten LV /213, 1991, Ankara, 323-330.