OSMANLI DEVLETİ'NDE YAPILAN İLK MODERN NÜFUS SAYIMINA (1881/1882-1893) GÖRE EDİRNE'DEKİ ERMENİ NÜFUSU

Yıl 2011, Cilt: 1 Sayı: 02, 85 - 101, 10.07.2011

Bülent Yıldırım

Öz

1877-1878
Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Ayastefanos ve Berlin Antlaşmaları
ile Ermeni ıslahatı meselesi, uluslararası alanda Osmanlı Devleti'nin karşısına
diplomatik bir sorun olarak çıkarılmıştır. Berlin Antlaşmasının 61. maddesi ile
Ermeni nüfusun yoğun bulunduğu vilayetlerde ıslahat yapılması şartı getirilmiş
ve bu ıslahatların da uluslararası bir komisyon tarafından takip edilmesi
öngörülmüştür. Bu durum üzerine özellikle Ermeni Patrikhanesi tarafından
Osmanlı topraklarındaki Ermeni nüfusu çok abartılarak bunlara muhtariyet
sağlanması hususunda büyük devletlerin baskı yapmaları amaçlanmıştır. II.
Abdülhamid'in iktidarının ilk yıllarında modem bir nüfus sayımı yapılması
amacıyla harekete geçilmiştir. Daha önce yapılmış çalışma ve düzenlemeler de
dikkate alınarak, Şuray-ı Devlet'çe hazırlanan "Sicil-i Nüfus
Nizamnamesi", 4 Eylül 1881 (8 Şevval 1298) tarihinde Padişah tarafından
imzalanarak yürürlüğe girmiştir. Aynı tarihte, nüfus sayımının nasıl
yapılacağına dair bir de Talimat kabul edilmiştir. Nüfus sayımı kaza düzeyinde
organize edilmiş ve her kazada bir nüfus komitesi meydana getirilmiştir. Bu
komitede kaza idare meclisinden ve belediye meclisinden birer üye ile nüfus
memuru ve askeri bir temsilci bulunmuştur. Ayrıca, komitede gayrimüslimleri
temsilen bir üye de yer almıştır. Ermeni asıllı memurlara da nüfus sayımında
görev verilmiştir. Edirne Vilayeti'nde yapılan sayımda da Ermenilerden üye
bulundurulmuş, kadın ve erkek olmak üzere Ermeni nüfusu belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Edirne, Nüfus, Ermeni, 1881/1882-1893 Nüfus Sayımı, Osmanlı Devleti

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• Yıldız Perakende Dâhiliye Tasnifi
• Harita Tasnifi
• Andreasyan, Hrant D. "Celalilerden Kaçan Anadolu Halkının Geri Gönderilmesi", İsmail Hakkı Uzunçarşılı'ya Armağan, TTK Basımevi, Ankara 1976.
• Arslan, Ali, Kutsal Ermeni Papalığı Eçmiyazin Kilisesi'nde Stratejik Savaşlar, Truva Yay., İstanbul 2005.
• Ateş, Hacer, Kuzey Marmara Sahilleri ve Art Alanında Şehirleşmenin Tarihi Süreci: XVI.-XVII. Yüzyıllarda Tekirdağ ve Yöresi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2009.
• Ayverdi, Samiha, Türkiye'nin Ermeni Meselesi, Kubbealtı Neşriyatı, 4. Baskı, İstanbul 2005.
• Behar, Cem, "Osmanlı Nüfus İstatistikleri ve 1831 Sonrası Modernleşmesi", Osmanlı Devleti'nde Bilgi ve İstatistik, derleyen Halil İnalcık—Şevket Pamuk, Devlet İstatistik Enstitüsü Yay., Ankara 2000.
• Behar, Cem, Osmanlı İmparatorluğu'nun ve Türkiye'nin Nüfusu 1500- '927, Devlet İstatistik Enstitüsü Yay., Ankara 1996.
• Beyoğlu, Süleyman, "Osmanlı Devleti'nde Ermeni Nüfusu", Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, Yıl 4, Sayı. 38, Ankara 2003.
• Charanis, Peter, "The Transfer of Population as a Policy in the Byzantine Empire", Comparative Studies in Society and History, Vol. 3, No. 2 January 1961. Dağdevirenzade M. Şevket Bey'in Edirne Tarihi ve Balkan Savaşı Anıları (Yay. Haz. Ratip Kazancıgil, Nilüfer Gökçe), Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Yay. No:41, Edirne 2005.
• Dündar, Fuat, Türkiye Nüfus Sayımlarında Azınlıklar, Çivi Yazıları Yay., İstanbul 2000.
• Eryılmaz, Bilâl, "Osmanlı Devleti'nde Nüfus Sayımlan Ve Nüfusun Yapısı", Türk İdare Dergisi, Yıl 60, Sayı 380, Ankara Eylül 1988.
• Eryılmaz, Bilâl, Osmanlı Devleti'nde Gayrimüslim Tebaanın Yönetimi, Risale Yay., İstanbul 1996.
• Gül Abdülkadir-Gökçen Salim, Son Dönem Osmanlı Nüfusu ve Ecnebiler Meselesi, Cedit Neşriyat, Ankara 2010 Gürün, Kamuran, Ermeni Dosyası, TTK. Yay., Ankara 1998.
• İnciciyan, P.L.-H. D. Andreasyan, "Osmanlı Rumelisi Tarih ve Coğrafyası", Güneydoğu Avrupa, Araştırmaları Dergisi, Sayı: 2-3, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1974.
• İstatistik Umumi İdaresi, Devlet-i Aliye-i Osmaniye'nin 1313 Senesine Mahsus İstatistik-i Umumisi, Alem Matbaası, İstanbul 1316.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı 1831, Devlet İstatistik Enstitüsü Yay., Ankara 1997. Karpat, Kemal H., Osmanlı Nüfusu 1830-1914, Timaş Yay., İstanbul 2010.
• Kaşgarlı, Mehlika Aktok, "Anadolu'da Ermenilerin Yerleşim Noktaları -Büyük Ermenistan- Bizans'ın Ermenilere Verdiği Unvan ve Payeler, Küropolates, Konsül, Prokonsül, Patris, Kont Gibi Titrler -Ameno Grek Bazileiler", X. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler, C. III., TTK, Ankara 1991.
• Kaşgarlı, Mehlika Aktok, "Ortaçağ Ermeni Tarihleri Kritiği", Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu ile ilişkileri Sempozyumu, Atatürk Üniversitesi Rektörlüğü Yay., Ankara 1985.
• Küçük, Abdurrahman, Ermeni Kilisesi ve Türkler, Ocak Yayınları, Ankara 1997. Mazıcı, Nurşen, Belgelerle Uluslararası Rekabette Ermeni Sorunu'nun Kökeni 1878-1918, Der Yay., İstanbul 1987.
• McCarthy, Justin, Ölüm ve Sürgün, inkılap Kitabevi, İstanbul 1998.
• Osmanlı Belgelerinde Ermeni-Fransız İlişkileri (1879-1918), C. I, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yay., Ankara 2002.
• Özey, Ramazan, "Türk Yurdu Balkanların Coğrafyası", Yeni Türkiye, Türkoloji ve Türk Tarihi Araştırmaları Özel Sayısı I, sayı 43, Ocak/Şubat Ankara 2002.
• Peremeci, Osman Nuri, Edirne Tarihi, Bellek Yay., 2. Baskı (tıpkıbasım), İstanbul 2011.
• Taneri, Aydın, "Türkler-Bizanslılar-Ermeniler", Uluslararası Terörizm Sempozyumu (17-18 Nisan 1984 Ankara), Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Yay., Ankara 1984.
• Tezcan, Mehmet, "Xl. Yüzyılın ilk Yarısında Ermenilerin Doğu Roma imparatorluğu Tarafından Orta Anadolu Bölgesine Göçürülmeleri", Omeljan Pritsak Armağanı, Sakarya Üniversitesi Yay., Sakarya 2007.
• Tosyavizade Dr. Rifat Osman, Edirne Rehnüması (Tarihçe 763-1337 Hicri seneleri), Edirne, Vilayet Matbaası, 1920-1336.
• Ubıcını, M. A, Türkiye 1850, Cilt: I, (Çev. Cemal Karaağaçlı), Tercüman Yay., İstanbul tarihsiz.
• Uras, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yayınları, İstanbul 1987.
• Zekiyan, Boğos Levon Ermeniler ve Modernite, Aras Yay., İstanbul 2001.