NECATİ BEY'İN DİL VE ÜSLUBUNDA TÜRKÇENİN YERİ

Yıl 2011, Cilt: 1 Sayı: 01, 63 - 86, 10.01.2011

Ahmet Günşen

Öz

Klasik Türk şiirinin kurucuları
arasında sayılan Necati Bey’in en önemli özelliklerinden biri de özgün
söyleyişidir. Bu söyleyişte Türkçe deyim ve atasözleri önemli bir yer tutar.
Bir divan şairi olmasına karşın; kaside, kıt’a ve gazellerinde öyle deyim,
atasözü ve söyleyişler vardır ki, bunların çoğunu bir halk şairinin dil ve
üslubunda dahi bulamayız. Üstelik "Eski dost düşman olmaz.”; "Üzüm
üzüme baka baka kararır."; "parmağında oynatmak", "ağzını
aramak", "yüz vermemek", “göz süzmek", "kulak
vermek/tutmak", "kana susamak"... gibi nice atasözü ve deyimi
hiçbir zorlama hissi uyandırmadan gayet tabii bir şekilde kullanabilmektedir.
Bunların yanında öyle mısra ve beyitler düzer ki, içinde tek yabancı asıllı
kelime de bulunmaz. Bu, bir yerde onun Türkî-i Basit temsilcisi olabileceğinin
de tanığıdır.

Bu bildiride Necati Bey Divanı
taranarak, onun dil ve üslubunu klasik Türk şiiri içinde farklı kılan bu Türkçe
deyim, atasözü ve diğer farklı söyleyişleri ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Necati Bey, Türkçe, klasik Türk şiiri, deyim, atasözü, söz varlığı, dil ve üslup

Kaynakça

• Aksan, Doğan, Türkçenin Sözvarlığı, Engin Yayınları, Ankara 1996.
• Aksoy, Ömer Asım, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, I. cilt, TDK Yayınları, Ankara 1984.
• Caferoğlu, Ahmet, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, TDK Yayınları, İstanbul 1968.
• Çetin, Nurullah, Şiir Çözümleme Yöntemi, Öncü Kitap Yayınları, Ankara 2004.
• Derleme Sözlüğü, 1-12 C, Ankara: TDK Yayınlan. .
• Develioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 1982.
• Dilçin, Dehri, Edebiyatımızda Atasözleri, TDK Yayınları, Ankara 2000.
• Eyüboğlu, Kemal, On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimleri, 2 C, Doğan Kardeş Matbaacılık Sanayi A. Ş. Yayınları, İstanbul 1975.
• İsen, Mustafa, Sehî Bey Tezkire (Heşt Behişt), Tercüman 1001 Temel Eser Kitapları, İstanbul 1980.
• Köksal, M. Fatih, “Orijinal Bir Şair: Edirneli Nazmî ve Dîvân’ına Yeni Bakışlar”, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Kış 2002, Sayı: 20, s. 101-124.
• Köprülü, M. Fuad, Türk Edebiyatı Tarihi, Ötüken Yayınları, İstanbul 1981.
• Onay, Ahmet Talât, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, (hzl.: Cemal Kurnaz, Akçağ Yayınları, Ankara 2000.
• Savran, Ömer, “Neşâtî’nin Divanı’nda Söz Kalıpları”, Turkish Studies, Kortantamer Özel Sayısı-II), Editors: Atabey Kılıç- Sibel Üst, Volüme 2/4, Fall 2007, p. 1329-1337.
• Şentürk, Ahmet Atillâ-Ahmet Kartal, Üniversiteler için Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul 2005.
• Tansel, Fevziye Abdullah, "Necâti Bey”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 9, MEB Yayınları, Eskişehir 1997, s. 154-156.
• Tarlan, Ali Nihad, Necati Beg Divanı, MEB Yayınları, İstanbul 1963.
• Yeni Tarama Sözlüğü, (Düzenleyen Cem Dilçin), TDK Yayınları, Ankara 1983.