II. MEŞRUTİYET’İN İLÂNI SONRASINDA “DEVR-İ SÂBIK” MEMURLARININ DURUMLARI

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 17, 134 - 157, 20.01.2019

Hasan Ali Polat

https://doi.org/10.33207/trkede.517365

Cited By: 1

Öz

II. Meşrutiyetin ilânı, 23 Temmuz 1908'den önceki
Abdülhamid dönemini “devr-i sâbık” hâline getirdi. II. Abdülhamid’in şahsına
doğrudan saldırı olmasa da, onun yakınındaki devlet adamlarına büyük öfke ile
bakıldı. Abdülhamid ricâli, yeni dönemde meşrutî idareye ayak uydurmaya çalışsa
da eski dönemin kudretli isimleri oldukları için hep kuşku ile karşılandılar;
vazifelerinden azledildiler, Memduh Paşa gibi bazı isimler tutuklandılar.
Sadece Abdülhamid ricâline değil devlet memurlarına yönelik de “devr-i sâbık
memuru” oldukları yönünde suçlamalar yöneltildi. Tensikat Kanunu gibi kanunlar ile ciddî tasfiyeler
gerçekleştirildi. Bu çalışma, meşrutiyetin yeniden ilânı akabinde devr-i sâbık
memurlarını ve onların meşrutî idaredeki durumlarını, devr-i sâbık devlet
adamlarının yeni döneme adaptasyon çabalarını, incelemektedir. Ayrıca, devr-i
sâbık memurlarının tasfiyesi hususunda aşırıya gidilmesi üzerine matbuattaki
tepkileri ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

İttihâdçılar, Devr-i Sâbık memurları, Tasfiye, Tensikat

Kaynakça

• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (BOA., Y. MTV.) : 312/221.
• Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi, D. I, TBMM B.evi, Ankara 1982-1985.
• İkdam
• Sabah
• Tanin
• Tercüman-ı Hakikat
• Takvim-i Vekayi
• Abdurrahman Şeref, Tarih Musâhabeleri, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1339.
• Ahmad, Feroz, İttihat ve Terakki (1908-1914), çev. Nuran Yavuz, Kaynak Yay., 8. bs., İstanbul 2010.
• Ahmet İzzet Paşa, İstiklâl Harbi’nin Gerçekleri, Feryadım, C. I, yay. haz. Süheyl İzzet Furgaç-Yüksel Kanar, Timaş Yay., 2. bs., İstanbul 2017.
• Ali Cevat Bey, İkinci Meşrutiyetin İlanı ve Otuzbir Mart Hadisesi – II. Abdülhamid’in Son Mabeyn Başkâtibi Ali Cevat Bey’in Fezleke’si, yay. haz. Faik Reşit Unat, Türk Tarih Kurumu Yay., 4. bs., Ankara 2014.
• Alkan, Necmettin, Selanik’in Yükselişi, Timaş Yay., 1. bs., İstanbul 2012.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, C. I, K. II, Türk Tarih Kurumu Yay., 4. bs., Ankara 1991.
• Türk İnkılâbı Tarihi, C. II, K. IV, Türk Tarih Kurumu Yay., 3. bs., Ankara 1991.
• Birinci, Ali, Tarih Yolunda -Yakın Mazînin Siyasî ve Fikrî Ahvâli-, Dergâh Yay., 1. bs., İstanbul 2001.
• Bürokrat Tevfik Biren’in II. Abdülhamit, Meşrutiyet ve Mütareke Hatıraları, C. 1, yay. haz. Fatma Rezan Hürmen, Pınar Yay., 1.bs., İstanbul 2006.
• Bürokrat Tevfik Biren’in II. Abdülhamit, Meşrutiyet ve Mütareke Hatıraları, C. 2, yay. haz. Fatma Rezan Hürmen, Pınar Yay., 1. bs., İstanbul 2006.
• Findley, Carter V., Osmanlı İmparatorluğu’nda Bürokratik Reform, Babıâli, 1789-1922, çev. Ercan Ertürk, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2014.
• Hasan Rami [Paşa], Hâtırât, C. I, Artin Asadoryan Matb., İstanbul 1324.
• Hüseyin Cahid, “Siyâsiyât- Kânûn-ı Esâsî ve Yeni Hatt-ı Hümâyûn”, Tanin, 21 Temmuz 1324 [3 Ağustos 1908], Nu: 3, s. 1-2.
• “Siyâsiyât – Kaht-ı Ricâl”, Tanin, 31 Temmuz 1324 [13 Ağustos 1908], Nu: 13, s. 1.
• “Siyâsiyât- Dâ’irelerde Tensîkât”, Tanin, 5 Ağustos 1324 [18 Ağustos 1908], Nu: 18, s. 1.
• “Siyâsiyât - Mağdûrîn-i Siyâsiyyenin Mutâlebi”, Tanin, 26 Mart 1325 [8 Nisan 1909], Nu: 247, s. 1.
• İbnü’l-Emin Mahmud Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri (Kemâlü’ş-Şuarâ), C. III, yay. haz. Hidayet Özcan, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., 1. bs., Ankara 2000.
• İnönü, İsmet, Hatıralar, yay. haz. Sabahattin Selek, Bilgi Y.evi, 4. bs., Ankara 2014.
• İrtem, Süleyman Kani, Meşrutiyet Doğarken, 1908 Jön-Türk İhtilâli, yay. haz. Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yay., İstanbul 1999.
• İsmail Hakkı, “Me’mûrlar ve Âmirler”, Tanin, 22 Ağustos 1324 [4 Eylül 1908], Nu: 35, s. 1-2.
• Kansu, Aykut, 1908 Devrimi, çev. Ayda Erbal, İletişim Yay., 5. bs., İstanbul 2009.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi -İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1908-1918)-, C. IX, Türk Tarih Kurumu Yay., 3. bs., Ankara 2011.
• Kırmızı, Abdulhamit, “Meşrutiyette İstibdat Kadroları: 1908 İhtilali’nin Bürokraside Tasfiye ve İkame Kabiliyeti”, 100. Yılda Jön Türk Devrimi, Ed. Sina Akşin-Sarp Balcı-Barış Ünlü, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., 1. bs., İstanbul 2010.
• Avlonyalı Ferid Paşa, Bir Ömür Devlet, Klasik Yay., 1. bs., İstanbul 2014.
• Kuran, Ahmet Bedevi, Harbiye Mektebinde Hürriyet Mücadelesi, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., 1. bs., İstanbul 2009.
• Küçükkılınç, İsmail, II. Meşrutiyetin İlanında Halk Unsuru, Cedit Neşr., 1. bs., Ankara 2011.
• Mizancı Mehmed Murad, Tatlı Emeller Acı Hakîkatler Yâhûd Batn-ı Müstakbele Âdâb-ı Siyâsiye Ta‘lîmi, neşr. Tahazâde Ömer Faruk, Matbaa-i Amedi, İstanbul 1330.
• Nasuhoğlu, Ahmet Muhtar, Yâd-ı Mâzi ve Hayatımın Tarihi –Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Bir Hukukçunun Hatıraları, yay. haz. Ömer Hakan Özalp-Ayşe Raziye Özalp, Dergâh Yay., 1. bs., İstanbul 2007.
• Özkan, Asaf, II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Askerî ve Mülkî Tasfiyeler, Askerî ve Mülkî Heyet-i Mahsûsalar, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara 2014.
• Rey, Ahmet Reşit, İmparatorluğun Son Döneminde Gördüklerim Yaptıklarım (1890-1922), yay. haz. Nur Özmel Akın, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., 1. bs., İstanbul 2014.
• Said Paşa’nın Hâtırâtı, C. II, K. II, Sabah Matb., Dersaadet 1328.
• Serasker Rıza Paşa, Hulâsa-i Hâtırât, İstanbul 1325.
• Serasker-i Sâbık Rıza Paşa, Hâtırât, C. I, Artin Asadoryan Matb., Dersaadet 1324.
• Süleyman Şefik Paşa, Hatıratım, Başıma Gelenler ve Gördüklerim, 31 Mart Vakası, yay. haz. Hümeyra Zerdeci, Arma Yay., İstanbul 2004.
• Şeyh Muhsîn-i Fânî, 10 Temmuz İnkılâbı ve Netâyici, İstanbul 1336.
• Şeyhülislam Merhûm Cemaleddin Efendi Hazretlerinin Hâtırât-ı Siyâsiyesi, M. Hovagimyan Matb., Dersaadet 1336.
• Tokgöz, Ahmet İhsan, Matbuat Hatıralarım 1888-1914, yay. haz. Alpay Kabacalı, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., 3. bs., İstanbul 2012.
• Topuzlu, Cemil, İstibdat-Meşrutiyet-Cumhuriyet Devirlerinde, 80 Yıllık Hatıralarım, yay. haz. Hüsrev Hatemi-Aykut Kazancıgil, 6. bs., İşaret Yay., İstanbul 2017.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, İttihat ve Terakki, Bir Çağın, Bir Kuşağın, Bir Partinin Tarihi, C. 3, İletişim Yay., 5. bs., İstanbul 2011.
• Tural, Erkan, Son Dönem Osmanlı Bürokrasisi, II. Meşrutiyet Dönemi’nde Bürokratlar, İttihatçılar ve Parlementerler, Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü (TODAİE) Yay., Ankara 2009.
• Türkgeldi, Ali Fuat, Görüp İşittiklerim, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2010.